تاریخ

«طولانی‌بودن جنگ ریشه در گروگان‌گیری داشت»

مریم محمدی: اشغال سفارت امریکا که به گروگانگیری ۵۲ نفر از کارکنان آن برای مدت ۴۴۴ روز منتهی شد، واقعه‏ای است که علت بروز آن، پیامدهای آن و نیز چگونگی پایان یافتن آن، هنوز مورد بحث و بررسی و گمانه‏هاست.
از همین زاویه، پای گفت‏وگوی دکتر ابوالحسن بنی‏صدر نشسته‏ایم که در زمان وقوع این حادثه، از افراد تاثیرگذار در هیئت حاکمه‏ی ایران و سپس رئیس‏جمهور ایران بود.

نگاهی مقایسه‌ای بین انقلاب مشروطه و جنبش اعتراضی

پانته‌آ بهرامی: پس از گذشت بیش از یک‌صدسال و اندی از انقلاب مشروطه و پس از گذشت یک‌سال از جنبش اعتراضی، هنوز خواست‌های اساسی این جنبش‌های اجتماعی محقق نشده است. نگاهی مقایسه‌ای بین این دو جنبش اجتماعی، مطالبات آنها، نیروهای درگیر و بالاخره علل شکست انقلاب مشروطه و پیامدهای آن بن‌مایه‌ی یادداشت پیش رو را تشکیل می‌دهد. در همین زمینه با علی افشاری گفت‌وگویی انجام داده‌ام.

تاریخ سیاسی نفت

پانته‌آ بهرامی: امروزه بدون نفت خام، این مایع سیاه، زندگی بشر بسیار مشکل و شاید غیر ممکن بهنظر می‌رسد. نفت، بعد از آب فراوان‌ترین مایع در بخش‌های بالایی پوسته‌ی زمین است. اولین چاه نفت در سال ۱۸۵۶ در پنسیلوانیای آمریکا کشف شد، اما سرنوشت نفت در ایران چگونه آغاز شد؟ تصور بر این بود که در حوزه‌های خلیج فارس نفت وجود دارد. در برسی تاریخ نفت در ایران گفت‌وگویی داشتم با جهانگیر لقایی کارشناس اقتصادی.

ده روزی که سرنوشت ایران را تغییر داد

حسین علوی: آرشیو ملی بریتانیا از اوائل سال جاری میلادی و طبق معمول هر سال، اسنادی از وزارت خارجه این کشور را در دسترس پژوهش‌گران قرار داده است. اهمیت این دور از اسناد آزاد شده، در تقارن آن با روزهای سرنوشت‌ساز مشرف به انقلاب ایران و به‌ویژه روزهای ۱۲ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ است. با دکتر مجید تفرشی، پژوهش‌گر اسناد تاریخی مقیم لندن، در باهره این‌که این اسناد حاوی چه نکات برجسته‌ای بوده‌اند، گفت‌وگو کرده‌ام.

مورخان و آیت‌الله منتظری تاریخ‌ساز

اکبر گنجی: تاریخ‌سازان، حلال و رافع همه‌ی مشکلات نیستند، اما اگر اخلاقی عمل کرده باشند، «سرمشق» و «الگوی» زمان خود و آیندگان خواهند بود. آیت‌الله منتظری نشان داد که می‌توان در برابر قدرت خودکامه ایستاد. نشان داد که حتی اگر شخصیتی کاریزماتیک همه را مسحور خویش سازد، هنوز هم می‌توان اسیر پوپولیسم نشد و تک و تنها در برابر ظلم و جنایت ایستاد. نشان داد می‌توان در اوج قدرت، به قدرت نه گفت.

شرم تکرار خویشتن

میلان کوندرا، ترجمه‌ی وحید عوض‌زاده: در یکی از اولین سفرهایم به پراگ پس از متلاشی‌ شدن حکومت کمونیستی در سال ۱۹۸۹، یکی از دوستانم که تمام آن سال‌ها را آن‌جا زندگی کرده بود به من گفت: ما به یک بالزاک احتیاج داریم. چون چیزی که اکنون شاهدش هستی بازسازی‌‌ یک جامعه‌ی سرمایه‌داری‌ است با همه‌ی شقاوت و حماقتش؛ با وحشی‌گری‌ کلاه‌بردارها و تازه به دوران رسیده‌ها. حماقت کاسب‌کارانه جای حماقت ایدئولوژیک را گرفته است.

گاز اشک‏آور و دولت مصدق

محمود عنایت: استفاده از «گاز اشک‏آور» در خیابان‏های تهران، مرا به یاد زد و خوردهای خیابانی دوران دکتر محمد مصدق انداخت. مصدق در طول نطق‏های خود، هروقت سخن از بدبختی و درماندگی و فقر هم‏وطنان‏اش به میان می‏آمد، بی‏اختیار اشک‏اش جاری می‏شد و وقتی او می‏گریست، کسانی هم که دچار رقت قلب بودند، می‏گریستند. آن زمان به قول خلیل ملکی، اشک سمبل ملت ایران شده بود و همین اشک‏ها بود که بیست و پنج سال بعد، تبدیل به سیلاب شد.

عصر پنج‌شنبه در بخارا با دکتر انور خامه‌ای

نوزدهمین دیدارهای نویسندگان و پژوهشگران در بخارا به دیدار و گفت و گو با دکتر انور خامه‌ای اختصاص یافت. این دیدار از ساعت سه تا هفت بعد از ظهر پنج‌شنبه، هفدهم اردیبهشت ۱۳۸۸ طول کشید. و در این زمان نویسندگان، سردبیران نشریات ادبی و علاقه‌مندان تاریخ معاصر با دکتر انور خامه‌ای به گفت و گو نشستند. در آغاز این نشست، سردبیر مجله بخارا‌، معرفی کوتاهی از دکتر انور خامه‌ای را ارایه کرد. سپس حاضران در این نشست سوال‌‌هایی درباره‌ی هدایت، نیما، دکتر ارانی و کامبخش پرسیدند که دکتر خامه‌ای به این سوالات پاسخ داد.

نخـستین روزنـامه‌ی فـارسی‌ در آسـیای‌ مـیانـه

نجم کاویانی: روزنـامـه‌ی «بخـارای شـریف»، نخستین روزنـامـه‌ی فـارسی در آسیـای‌میـانـه بـود کـه نزدیک به یک قرن پیش (۱۱ مارس ۱۹۱۲) در شهر تاریخی بـخـارا، مرکز علم و فرهنگ تـاجـیکان، آغاز بـه نشر کرد. سالروز تأسیس روزنـامـه‌ی «بـخـارای شـریف»، بعد از فـروپـاشی اتحـاد شوروی و سربرآوردن جمهوری مستقل تـاجـیکستان بـه عنوان روز مطبـوعـات تـاجـیکستان همه ساله تجلـیل می‌شود.

بحث «شیرین» لواط

رسول پدرام: یک دادگاه فدرال در ایالت کنتاکی آمریکا اجازه داده است تا کیفرخواستی علیه واتیکان، به خاطر کوتاهی در امر رسیدگی به سوء استفاده‌های جنسی توسط روحانیان کاتولیک، صادر شود. این تصمیم به دنبال شکایت سه مرد اهل کنتاکی که مدعی بودند در دوران کودکی هدف سوء ‌استفاده‌های جنسی توسط روحانیان کاتولیک قرار گرفته‌اند، اتخاذ شد. وکیل این سه مرد، دادخواستی در سال ۲۰۰۴ علیه واتیکان تسلیم محکمه کرد که به دنبال آن، و در توافقی برون‌دادگاهی، قرار شد که کلیسای محلی لوئیزویل با پرداخت مبلغی معادل ۲۰ میلیون یورو به شاکیان پرونده، به قضیه فیصله بدهد.

اسپانیا، از سلطنت به جمهوری و از جمهوری به سلطنت

رسول پدرام: روز ششم دسامبر (برابر با شانزده آذر)، همه ساله، به عنوان سال‌روز تصویب قانون اساسی جدید در اسپانیا جشن گرفته می‌شود. امسال به مناسبت مصادف‌بودن این روز با سی‌امین سالگرد تصویب آن قانون و برقراری دوبارهء دموکراسی در این کشور، احزاب سیاسی، سازمان‌های دولتی وغیر دولتی و رسانه‌ها برگزاری مراسم و برنامه‌های ویژه‌ای را تدارک دیده‌اند. در عرض این سی‌سال، اسپانیا که یکی از فقیرترین و عقب‌مانده‌ترین کشور‌های قاره‌ی اروپا به شمار می‌آمد، به یکی از پیشرفته‌ترین کشور‌های دنیا مبدل شد.

کشف نقشه‌های آشویتس در آپارتمانی در برلین

فیگارو، ترجمه‌ی رضا سلیمانی:نقشه‌های اصلی اردوگاه آشویتس در یک آپارتمان خالی از سکنه در برلین کشف شدند. برخی از این مدارک به امضای ریاست بزرگ اس اس، «هاینریش هیملر» رسیده‌اند. بر پایه این گزارش، روزنامه بیلد این مدارک را که از آن‌ها با عنوان «اسناد جنایت» نام برده، منتشر کرده است. به گزارش این روزنامه‌ی آلمانی، نقشه‌های اصلی ساختمانی «پلن» اردوگاه نابودسازی آشویتس در آپارتمانی خالی، در شهر برلین کشف شده‌اند.

روایت عباس عبدی از ۱۳ آبان ۵۸

مریم محمدی: ۲۹ سال از ۱۳ آبان ۱۳۵۸ می‏گذرد. این ماجرا طی ۲۹ سال گذشته، همواره با دیدگاه‏های مختلف و با تعابیر گوناگون، تحلیل شده است. از ضرورت تاریخی که این حرکت را ناگزیر توصیف می‏کند تا خطای سیاسی که خسارات مادی و معنوی برای کشور به ارمغان آورده است، محور تحلیل‏ها است. در مورد بعضی از زوایای سیاسی این واقعه‏ی تاریخی، با آقای عباس عبدی، تحلیل‏گر سیاسی در تهران، که از جمله فعالین این حرکت بودند، گفت و گو کرده‏ام.

«زمان انقلاب، اعتقادی به آزادی نداشتیم»

منیره برادران: روز سوم آبان ۱۳۵۷‌، درِ زندان‌های ایران گشوده شد و حدود ۱۱۲۶ زندانی آزاد شدند. ویدا حاجبی تبریزی هم در میان آزادشدگان بود. وی از چهره‌های شناخته شده زندان بود و در سال ۱۳۵۶ از طرف سازمان عفو بین‌الملل به عنوان زندانی سال، شناخته شد. او در سال ۱۳۵۱ دستگیر و شکنجه‌های زیادی را متحمل شد. بعد از آزادی از زندان، به سازمان چریک‌های خلق ایران پیوست. با او درباره کتابش و اتفاقات آن زمان، گفت و گو کرده‌ام.

آیا جنگ اجتناب‌ناپذیر بود؟

مریم محمدی: سی‌ و یکم شهریور‌ماه، سال‌روز آغاز جنگ ایران و عراق است. جنگی که هشت سال تمام، یک حکومت نوپای انقلابی را با همه‌ی تناقضات درونی خود و یک ملت انقلاب زده را درگیر خود ساخت. آیا آغاز این جنگ اجتناب ناپذیر بود؟ ادامه‌ی آن چه طور؟ رابطه معضل آزادی و دموکراسی در کشور ایران با این جنگ، چه بوده یا هست؟ برای نزدیک‌تر شدن به پاسخ این پرسش‌ها، با آقایان ابوالحسن بنی‌صدر، ابراهیم یزدی و فرخ نگهدار گفت و گو کردم.

کودتای ۲۸ مرداد، رویدادی پر از هیجان

محمد تاج‌دولتی: دو هفته پیش دکتر فخرالدین عظیمی، پژوهش‌گر تاریخ و استاد دانشگاه در آمریکا میهمان جلسه ماهانه‌ی کانون کتاب‌خوانی تورنتو بود. دکتر عظیمی تاکید سخنرانی خود را بر رویدادهای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ و دوران نخست وزیری دکتر محمد مصدق قرار داد. بنا به گفته‌ی وی هدف اصلی دکتر محمد مصدق ملی کردن نفت در ایران بود. مصدق می‌گفته که قانون اساسی ایران تکلیف شاه را مشخص کرده است که شاه مسئول نیست و نقش اجرایی در کشور ندارد. شاه رییس حکومت نیست، بلکه رییس صوری دولت است.

‫«ده‌نمكی سازمان‌دهی حمله را انجام می‌داد»‬

سیامک فرهی: امروز، نهمین سالگرد ۱۸ تیر ۷۸ است. حجت شریفی، عضو شورای منتخب متحصنین تیرماه ۷۸ در گفت و گو با رادیو زمانه می‌گوید: «دیدم یکی دست من را گرفت. آقای ده‌نمکی بود و گفت آقا همه بیایید. همه را جمع کرد و گفت نیم ساعت دیگر حمله می‌کنیم. یعنی حتی سازمان‌دهی حمله را انجام می‌داد. بعد حمله هم کردند که در یکی از این حمله‌ها، من آمدم در یکی از کوچه‌های جلوتر پنهان شدم و این‌ها که دیگر عقب نشستند، توانستم به داخل کوی بروم.»

نفت به بهای شکلات

روز شنبه پنجم خردادماه ۸۷ (۲۶ ماه می ۲۰۰۸) همایش «بزرگداشت صد سالگی نفت در ایران و مسجدسلیمان» در شهر کلن آلمان برگزار شد. آن‌چه در ادامه می‌خوانید، سخنرانی بانی این همایش، خانم اختر قاسمی است که در بخشی از آن گفت: «زمانی که پنج‌ساله بودم، در راه مدرسه، انگلیسی‌ها با لندروورهای خود با کلاه‌های گرد، عینک دودی و شلوارک‌های کوتاه، ما کودکان را برای دادن شکلات صدا می‌زدند. در واقع به نوعی، نفت را به بهای تقسیم شکلات بین بچه‌ها استخراج می‌کردند.»

چیر استون

جهان ولیان‌پور: ۲۶ می امسال، صدسالگی اولین چاه نفت ایران در شهر مسجدسلیمان است. به این مناسبت می‌خواستم خاطره‌ای از دوران نوجوانی در زادگاهم را بنویسم؛ اما حین نوشتن، خاطره و تخیل در هم آمیخت و حاصلش قصه‌ای شد که شباهت شخصیت‌ها و اسامی‌شان با آدم‌های واقعی، دیگر تصادفی بیش نیست. انتخاب عبارت «چیر استون» (Chair Stone) برای عنوان قصه، انتخابی آگاهانه است؛ زیرا جدا کردن واژه‌های انگلیسی از متن و فضای زندگی در مسجدسلیمان آن زمان، غیر قابل اجتناب است.

فمینیسم، مهم‌ترین بازمانده ۱۹۶۸

آنتونی گیدنز، ترجمه‌ی نینا وباب: می ۱۹۶۸ است. من در پاریس نیستم. اما استاد جوانی هستم در فاصله‌ی شش هزار مایلی پاریس، در کالیفرنیا و در دانشگاه یو‌سی‌ال‌ای مشغول کار هستم. وقتی به ونیز، شهری ساحلی که آپارتمانی در آنجا اجاره کرده‌ام، می‌رسم؛ صحنه‌ای را می‌بینم که شاید از عهد عتیق تابه حال اتفاق نیفتاده بود. تا‌آنجا که چشم کار می‌کند، ساحل پر از آدم‌هایی است که ردایی بلند و رنگی، اما کهنه و نامرتب پوشیده‌اند. بوی ماری‌جوانا همه جا پیچیده است. پشت‌سرشان، در پیاده‌رو، ماشین‌های پلیس صف کشیده‌اند و سر تفنگ هر افسری از شیشه بیرون زده است.