ساخت فیلم در مورد کهریزک، علت بازداشت جعفر پناهی

ایرج ادیب‌زاده

گزارش‌های ضد و نقیضی پیرامون بازداشت جعفر پناهی فیلم‌ساز برجسته‌ی ایرانی در تهران منتشر شده است. دادستان تهران گفته است به دلایل سیاسی بازداشت نشده است اما یک سایت نیمه دولتی به نام تابناک به نقل از یک منبع آگاه که نامش برده نشده است، گفته است بازداشت جعفر پناهی به دلیل ساختن فیلمی علیه نظام بوده است.

با پیام رهنما سینما‌نویس در ایران و عباس بختیاری مدیر فرهنگ‌سرای پویا در پاریس در این باره گفت‌وگو کرده‌ام.

آقای پیام رهنما، بازتاب بازداشت جعفر پناهی در محافل سینمایی و همچنان در میان مردم چه بوده است؟

در واقع، بر‌خلاف گفته‌های دادستان محترم تهران بازداشت آقای جعفر پناهی کاملا یک حرکت و بازداشت سیاسی بوده است زیرا بر اساس آخرین و آمار سینماگران فعال داخل ایران کشور به طور شفاهی و در برخی از سایت‌ها به صورت مکتوب نوشته شده است.

در واقع آقای جعفر پناهی به اتفاق آقای رسول‌اف در حال تهیه‌ی فیلمی ازماجراها و بازداشت‌ها و تجاوزات اخیر دولت کودتا در زندان کهریزک بوده‌اند که بعد از مراقبت‌های ده روزه‌ای که سازمان بسیج و نیروهای اطلاعات ایران دو مورد این دو نفر و در واقع این گروه و خانواده‌ی آقای جعفر پناهی و شخص آقای رسول اف داشته اند، چهار صبح روز گذشته به منزل آقای پناهی هجوم آورده و با بدترین وضعیت این گروه سینماگران ایرانی را بازداشت می‌کنند و تا الان هم هیچ خبری از ایشان نیست.

آقای رهنما از آقای رسول اف نام بردید؟

ایشان از سینما‌گران قدیمی هستند که چند وقتی را با تلویزیون ایران هم همکاری می‌کردند و کارگردان فیلمی هستند که در حال تهیه بوده‌اند به اتفاق آقای جعفر پناهی.آقای پناهی و خانواده‌شان، همسر محترمشان و دختر کوچکشان که با آقای رسول‌اف برای تولید این فیلم همکاری می‌کردند.

گفته شده است که ۱۲ نفر از همراهان در منزل آقای پناهی هم دستگیر شده‌اند، آیا فکر می‌کنید آن‌ها هم جزو همکاران تهیه‌ی این فیلم بوده‌اند؟

آخرین اخباری که من تا دقایقی پیش از کارگردانان بزرگ سینمای ایران دریافت کرده‌ام گویای این است که همه‌ی این افرادی که در منزل آقای پناهی بازداشت شده‌اند، همگی جزو عوامل تهیه‌ی فیلم تولیدی بوده‌اند.

جعفر پناهی

اطلاعات بیشتری از موضوع یا این‌که آیا فیلم مستند بوده است یا بازسازی می‌شده است دارید؟

خیر، در واقع این گروه هیچ اطلاعی درباره‌ی فیلم رسانه‌ای نکردند و تولید این فیلم، تولیدی کاملا شخصی و سری بوده است و بسیری از اهالی هنر نیز تازه امروز متوجه شدند که دوستان ما در حال تهیه‌ی همچین فیلمی بوده‌اند و تا همین الآن اخبار روشنی درباره‌ی این‌که این فیلم مستند یا داستانی بوده است یا به قولی بازسازی می‌شده است در دست نیست.

واکنشی از سوی سینماگران ایرانی دیده شده است یا خیر؟

همان‌طور که در این ۸ تا ۹ ماه اخیر بعد از انتخابات همه‌ی ما می دانیم که اخلاق و رفتار دولت آقای احمدی‌نژاد با حمایت شخص آقای خامنه‌ای در مقابل مردم و به خصوص هنرمندان چطور بوده است، همان‌طور که همه می‌دانیم، این‌ها را می‌گیرند، بازداشت می‌کنند و هیچ اخباری منعکس نمی‌کنند.

مدت‌ها آن‌ها را نگه می‌دارند و اذیت می‌کنند، بر خانواده‌ها فشار می‌آورند و تمام تلاش خود را می‌کنند تا اخباری از بازداشتی‌ها درز پیدا نکند، به نظر می‌آید اطلاعات ایران تمام تلاش خود را می‌کند تا در مورد این موضوع و این بازداشت اخیر هیچ اخباری منعکس نشود ما به اتفاق دوستان تمام تلاش خود را می‌کنیم تا آخرین اخبار را منعکس کنیم.

امیدوارم که آقای جعفر پناهی به اتفاق خانواده‌شان و آقای رسول‌اف و همه‌ی دوستانی که در تهیه‌ی این فیلم تلاش داشتند سرانجام خوشی پیدا کنند و آرزو می‌کنیم از بند نظام غاصب جمهوری اسلامی آزاد شوند و از این وضعیت خلاصی پیدا کنند.

آیا سینماگران دیگر ایرانی نیز هستند که در این مدت یعنی بعد از این جنبش اعتراضی بازداشت شده باشند یا تحت تعقیب قرار گرفته باشند؟

فکر می‌کنم با جوی که الان در ایران حاکم است همه حدس می‌زنند، مردم دائم به خود و اطرافیانشان مشکوک شده‌اند، همه فکر می‌کنند که تحت نظر هستند و هر لحظه آماده‌ی این هستند که بازداشت شوند.

هر کسی در هر حوزه‌ای فعالیت می‌کند و هنرمندان ما بیشتر تحت تاثیر این آسیب هستند و در واقع فعالیت‌هایی که می‌کنند سعی می‌کنند مخفیانه باشد یا اگر به صورت علنی کار می‌کنند یک مقدار محافظه‌کارانه پیش روند و در این مسیری که انتخاب کرده‌اند بتوانند حرف خودشان را هم ارائه دهند.

اعتراضات همچنان ادامه دارد و به نظر می‌رسد دولت کودتا بازهم بخواهد به سینماگران، هنرمندان، اهالی تئاتر و موسیقی ضربه بزند زیرا فکر می‌کنم که همه‌ی این دوستان در عرصه‌ی هنر با توجه به تحریم‌هایی که در فیلم فجر، تئاتر فجر،موسیقی فجر و اخیرا شعر فجر انجام داده‌اند ضربه‌ي مهلکی به بدنه‌ی دولت زده‌اند.

قطعا همه‌ی ما می‌دانیم دولت در این جریانات اخیری که در مواجه با هنرمندان به وجود آمد، کوتاه نخواهد آمد و به نظر می‌رسد این بازداشت‌هایی هم که در یکی دو روز اخیر اتفاق افتاده است یکی از همین نشانه‌هایی باشد که دولت پیشی گرفته و بازهم هنرمندان را هدف قرار داده است.

فکر می‌کنم از این به بعد باید منتظر بازداشت‌ها، فشار‌ها و برخوردهای بیشتری باشیم برای هنرمندان، زیرا همه می‌دانیم هنرمندان قشری هستند که به هر حال حرف خود را می‌زنند، چه در دولت سانسور، چه در دولتی که سانسور نمی‌کند، چه در ایران باشند و چه در خارج، به هر حال حرف خود را می‌زنند و دولت به هر حال مجبور به مقابله است و قطعا هنرمندان نیز کوتاه نخواهند آمد.

و حالا به پاریس برمی‌گردیم تا ببینیم واکنش‌های جهانی به بازداشت جعفر پناهی سینماگر برجسته‌ی ایرانی و چهره‌ی شناخته شده در صحنه‌ی سینمای جهان چکونه بوده است.

آقای عباس بختیاری، شما مدیر فرهنگ‌سرای پویا در پاریس هستید و از دست‌اندرکاران سینما در این شهر. واکنش‌ها طی دیروز و امروز در مورد بازداشت جعفر پناهی، خانواده و دوستانش چه بوده است؟

پس از دست‌گیری آقای پناهی و همسر و فرزندشان و همین‌طور سایر عوامل فیلم ارتباطات فراوانی از سوی دوستانی که ایرانی هستند و فعال هستند در زمینه‌ی فعالیت‌های فرهنگی صورت گرفت.

از روز گذشته تا کنون در رسانه‌های تصویری اسپانیا، ایتالیا، فرانسه، سوییس و آمریکا واکنش‌هایی را از سوی مطبوعات دیده‌ایم و همین‌طور برنامه‌ای که از پیش فعالین حقوق بشر در ژنو سازمان داده بودند در اعتراض به دستگیری‌ها، امروز یکی از مسائل مهمشان مسئله‌ی دستگیری آقای جعفر پناهی، فیلم‌ساز سرشناس و دیگر عوامل فیلم بود.

آیا واکنش‌هایی در فستیوال‌های جهانی نیز دیده شده است؟

کمپانی‌های فیلمی که آقای پناهی قبلا با آن‌ها همکاری داشته تماس گرفته‌اند برای این مسئله تا از جزئیات کامل دستگیری آقای پناهی مطلع شوند.

از قرارداد‌ها گفتید، شما اطلاع دارید چه قراردادهایی جعفر پناهی بسته بود وقرار بود آن‌ها را به فیلم برگرداند؟

آقای پناهی پیش‌نهادی از سوی یک کمپانی فرانسوی جهت ساخت یک فیلم در خارج از کشور داشتند که متاسفانه به دلیل این‌که پاسپورت ایشان ضبظ شده بود نتوانستند به موقع در این جلسه حضور داشته باشند، همین‌طور که مطلع هستید آقای پناهی امسال از سوی فستیوال جهانی فیلم برلین دعوت بودند که متاسفانه نه تنها علیرغم تلاش‌های فراوانی که انجام شد پاسپورت ایشان به ایشان پس داده نشد، تاریخ ۱۴ فوریه مشخصا از سوی وزارت اطلاعات ایران تهدید به بازداشت شده بودند.

آقای بختیاری می‌دانیم که ۶ شهریور امسال جعفر پناهی به عنوان رییس هیئت داوران سی‌وسومین دوره‌ی جشنواره‌ی بین‌المللی فیلم مورال به همراه دیکر اعضای هیئت داوران با شال‌های سبز برای حمایت از معترضان انتخابات ظاهر شد و پس از بازگشت به ایران به دلیل حمایت علنی از معترضان تحت فشار قرار گرفت و پاسپورت ایشان نیز بعد از آن بود که ضبط شد. فکر می‌کنید برای بازداشت آقای پناهی این مسائل به هم پیوسته است؟

جای هیچ‌گونه تردیدی نیست که بازداشت آقای پناهی، مربوط به اندیشه‌ها و باور و تفکر ایشان است، چون پیش از این چندین بار تهدید شده بودند که به اعتراضشان پایان دهند و همان‌گونه هم که مطلع هستید دیروز دادستان تهران عامدانه و با یک نگاه از پیش تایین شده اعلام کردند که بازداشت جعفر پناهی به دلیل مسائل سیاسی نیست اما همان‌گونه که وزارت اطلاعات دیروز به خانه‌ی سینمای ایران اعلام کرده است آقای پناهی به دلیل ساخت یک فیلم در منزل خودشان در ارتباط با حوادث مربوط به انتخابات اخیر دست‌گیر شده‌اند.

به نظر می‌آید که پرونده‌سازی‌هایی در حال انجام است و اذهان عمومی را از آن‌چه که دلایل سیاسی است، دارند منحرف می‌کنند.

به هر حال آقای جعفر پناهی از سینما‌گران معترض بودند همیشه و فیلم‌هایشان کمتر شانس نمایش در ایران داشته است، این‌طور نیست؟

آقای پناهی شش فیلم کار کردند که پنج‌تا از این فیلم‌ها تا کنون در ایران به نمایش در نیامده است. تنها کارگردانی است که در ایران تقریبا هیچ‌کدام از فیلم‌هایش مجوز نمایش نداشته است به جز آیینه که آن هم بسیار محدود، در دانش‌گاه‌ها و آن هم در سال‌های نخست به نمایش در‌امده است.

آقای بختیاری شما اطلاع دارید کسانی که در منزل آقای پناهی دستگیر شده‌اند هم سینماگر بودند و از دست‌اندر‌کاران فیلم و سینما بودند؟

بله، بدون استثنا تمام افرادی که در منزل بودند از عوامل فیلم بودند. آقای پناهی از قبل این‌ها رو گزینش کرده بود از جمله آقای محمد رسول‌اف، آقای ابراهیم غفوری یکی از مردان برجسته، همین‌طور آقای مهران غفوری که دستیار فیلم‌بردار بوده‌اند، سلماز پناهی به عنوان بازیگر همین‌طور همسر خانم پناهی، خانم طاهره پناهی تا این لحظه مشخص شده است که جزو دستگیر‌شدگان هستند.