سرسختی حکومت و خطرات زیستی انرژی هسته‌ای

پانته‌آ بهرامی

بدون شک تولید انرژی برای بالا بردن سطح زندگی در هر کشوری لازم است. امروزه ما برای گذراندن همه‏ی امور زندگی به برق و انرژی نیاز داریم.

جهانگیر لقایی، تحلیل‏گر اقتصادی، با توجه به منابع نفتی و گازی، اساساً تولید نیروگاه‏های اتمی را غیراقتصادی ارزیابی می‏کند:

کشور ما اساساً نیاز به چنین انرژی‏ای ندارد. از آن‏جا که ما گاز و نفت داریم، می‏توانستیم و می‏توانیم تمام انرژی مورد نیاز کشور را از گاز به دست بیاوریم. ما ۱۶درصد گاز جهان را در اختیار داریم. یعنی از نظر منابع گازی، دومین کشور در جهان هستیم. اولین کشور روسیه با ۲۶/۷ درصد است.

مضافاً بر این که در گرگان منابع گازی شیرین داریم که چون هنوز استخراج نشده، در محاسبات وارد نشده است. به اضافه‏ی این که در اطراف دریای خزر منابع عظیم گازی پیدا شده که بخشی از آن سهم ایران است. این مورد هم در محاسبات نیست.

در نتیجه منابع گازی شناخته‏ شده‏ی ایران، بر اساس آن‏چه امروز دارد مصرف می‏شود، تا ۳۵۰ سال دیگر کافی است.

دکتر کوروش فرزین تحصیلات خود را در فیزیک هسته‏ای در آلمان به پایان رسانده است. این استاد سابق فیزیک هسته‏ای دانشگاه بوخوم معتقد است ایران می‏تواند کارخانه‏های برق موجود را به تکنولوژی مدرن مجهز کند و نیازی به نیروگاه‏های اتمی ندارد:

اگر تکنولوژی مدرن‏تری در کارخانه‏های برقی که در ایران داریم را به کار بگیریم، یعنی با گاز برق تولید کنیم، می‏توان برآیند تولید را تقریبا دو برابر کرد.

این کار دو سه سال طول می‏کشد، اما اولاً بسیار ارزان است و شش تا هفت میلیارد دلار بیشتر نخواهد بود و در ثانی، به اندازه‏ی ۱۸ کارخانه‏ی برق اتمی یک میلیارد دلاری برق تولید می‏کند.

جهانگیر لقایی به خرید نیروگاه بوشهر در زمان شاه می‏پردازد. او بر این باور است که اساساً این قرارداد از زاویه‏ی اقتصادی برای ایران به‏صرفه نبود. علاوه بر آن، او بر استفاده‏ از منابع طبیعی، از جمله کویر لوت، برای تولید برق از طریق انرژی بادی اشاره دارد:

بر اساس تحقیقاتی که یکی از مراکز انرژی امریکا انجام داده است، کویر لوت ایران را بهترین مکان برای گرفتن انرژی بادی دانسته است. امروز ما حتی داریم از نظر انرژی بادی در مقام اول قرار می‏گیریم.

امروزه در کشورهای پیشرفته مانند آلمان، عمر یک نیروگاه اتمی را ۴۰ سال ارزیابی می‏کنند. دکتر کوروش فرزین می‏افزاید که در این کشور به خاطر جنبش‏های ضد نیروگاه‏های اتمی که در چند سال اخیر به وجود آمده، تعداد دانشجویان فیزیک هسته‏ای به طور چشم‏گیری کاهش یافته است.

علت اساسی آن مضراتی است که زباله‏های نیروگاه‏های اتمی برای محیط زیست ایجاد می‏کنند:

امریکایی‏ها عمر نیروگاه‏های اتمی را ۶۰ سال ارزیابی می‏کنند و آلمانی‏ها ۴۰ سال. علت‏اش هم آن است که شما هر چیزی که می‏سازید، عمر معینی دارد.

دستگاه‏ها فرسوده می‏شوند و ضریب امنیتی آن‏ها پایین می‏آید. آلمانی‏ها هم همیشه خیلی محتاط هستند. مساله این است که دستگاه‏ها چه مقدار اشعه را می‏توانند تحمل کنند.

حتی دستگاه‏هایی که اشعه را ضبط می‏کند، عمر معینی دارند. بزرگ‏ترین خطر هم نوترون است که تمام کریستال‏ها را به‏هم می‏زند.

فسلفه‏ی دیگر این عمر ۴۰ ساله هم این است که آلمانی‏ها معتقدند بعد از ۴۰ سال تکنولوژی آن‏قدر پیش رفته که دیگر نمی‏توانیم با تعمیر و مدرنیزه کردن یک کارخانه، از لحاظ اقتصادی درآمدی داشته باشیم. بل‌که بهتر است کارخانه‏ی جدیدی بسازیم.

دکتر کوروش فرزین، می‏گوید ادعای دولت مبنی بر خودکفایی سوخت اتمی، بسیار ذهنی و غیرواقعی است

جهانگیر لقایی به مشکلاتی اشاره می‏کند که آلودگی زباله‏های بیمارستان‏های ایران برای محیط زیست و مردم ایجاد کرده بود و بر این باور است که ایران هنوز قادر به جمع‏آوری درست زباله‏های بیمارستانی نیست؛ چگونه می‏تواند با موضوع زباله‏های اتمی کنار بیاید:

سال ۲۰۰۹ هیأتی از سوی سازمان بهداشت جهانی به خاطر وجود مشکل جمع‏آوری زباله‏های بیمارستانی به ایران رفت.

یعنی در ایران، زباله‏های بیمارستانی را با زباله‏های معمولی قاطی می‏کردند که موجب به وجود آمدن بسیاری امراض واگیردار شده بود.

این هیأت رفته بود که به آن‏ها بگوید زباله‏های بیمارستانی را باید چگونه جمع کنند و از بیمارستان‏های تهران و نحوه‏ی جمع‏آوری و حمل زباله‏های بیمارستان‏ها بازدید کرده بود.

کشوری که زباله‏های بیمارستانی خود را نمی‏تواند به درستی جمع کند و منجر به این می‏شود که سازمان بهداشت جهانی هیأتی را به آن‏جا بفرستد، مشخص است که احساس مسئولیتی در قبال زباله‏های هسته‏ای هم نخواهند داشت و این هم هزینه‏ی دیگری خواهد شد که روی دست این مملکت گذاشته می‏شود.


ایجاد نیروگاه‏های هسته‏ای منافع ملی ما را به هیچ وجه، حتی اگر یک سیستم دمکراتیک و آزاد هم داشتیم، تامین نمی‏کند.

هرچند کشوری دمکراتیک و آزاد هرگز پای این مساله نمی‏رود. الان تمام کشورهای پیشرفته‏ی جهان تا جایی که ممکن است درصدد آن هستند از شر نیروگاه‏های هسته‏ای که برای آن‏ها انرژی تولید می‏کند، خلاص شوند و به دنبال آن هستند که انرژی جایگزین پیدا کنند.

دکتر فرزین به خاطره‏ای در دوران رژیم گذشته در پیوند با مسائل هسته‏ای و شفاف بودن آن تاکید می‏کند:

در سال ۱۹۷۷ به ایران سفر کردم. در شیراز که بودم یک ماشین ساواک به دنبال من آمد و گفت که باید با ما بیایی. ابتدا ترسیدم اما گفتند که نگران نباش‏ هیچ مساله‏‏ای نیست.

بعد به نزد آقای باهری (معاون آقای اعلم) رفتیم. ایشان از من سؤال کرد و گفت که در یک هواپیمای ایران‏ایر یک اتفاق هسته‏ای افتاده است؛ برای کارخانه‏ی بوشهر.

آیا خطرناک است مسافرین با آن پرواز کنند؟ من فکر کردم و گفتم که با این میزان اطلاعات نمی‏توانم نظری بدهم. احتیاج به اطلاعات دقیق‏تر دارم.

ایشان گفت که این اطلاعات را ندارد و وقتی خواستم که از مقام دیگری سؤال کند، پاسخ داد که در این مملکت بعضی چیزها هست که هیچ‏کس نمی‏تواند سؤال کند.

این مساله خیلی در روحیه‏ی من تاثیر گذاشت و وقتی به آلمان برگشتم، اعلامیه‏ای دادم و شدیداً با نیروگاه بوشهر مخالفت کردم.

علت مخالفت‏ام هم از جنبه‏ی مسایل محیط زیستی نبود، بل‌که مساله این بود که هر مملکتی می‏خواهد نیروگاه هسته‏ای ایجاد کند، باید شفافیت به‏وجود بیاورد. خصوصا بعد از واقعه‏ی چرنوبیل تصمیم گرفتم با ایجاد هر نوع نیروگاه هسته‏ای در مملکت خودمان مبارزه کنم.

برای استفاده‏های پزشکی نیازی به نیروگاه‏های اتمی نیست. بل‌که به راکتورهای اتمی نیاز هست که یکی از آن‏ها نیز هم‏اکنون در دانشگاه تهران موجود است.

تایید شده که حداقل سه راکتور آزمایشی در تهران وجود دارد. برای راکتور آزمایشی‏ مورد نیاز در مسائل پزشکی، نیاز محدودی به اورانیوم غنی‏شده‏ی ۲۰ درصدی وجود دارد و نه به نیروگاه اتمی.

ایجاد نیروگاه‏های هسته‏ای منافع ملی ما را به هیچ وجه، حتی اگر یک سیستم دمکراتیک و آزاد هم داشتیم، تامین نمی‏کند

دکتر کوروش فرزین، علاوه بر این می‏افزاید که ادعای دولت مبنی بر خودکفایی سوخت اتمی، بسیار ذهنی و غیرواقعی است. زیرا بنا به اظهارات رسمی، ایران توانسته در عرض سه سال دو تن سوخت اتمی ایجاد کند. در حالی که نیروگاه اتمی احتیاج به حداقل ۴۰ تن سوخت اتمی دارد:

آن‏ها قبل از آماده شدن کارخانه‏، شروع کرده‏اند به غنی‏سازی به طور مخفی؛ و اگر این موضوع را با نامه‏ای که آقای سردار رضایی چند هفته قبل از پایان جنگ با عراق به آقای خمینی نوشتند و در آن گفته‏اند که ایران هیچ پیروزی‏ای نمی‏تواند به دست بیاورد، مگر این که صاحب بمب اتمی بشود. یعنی در آن زمان به این طرز فکر رسیدند که مساله‏ی صنعت اتمی را در دستور روز قرار بدهند و بهترین راه هم این است که بگویند می‏خواهند برق اتمی درست کنند.

ولی به نظر من، در اصل می‏خواهند همان سیاست و همان برنامه‏ای را راه بیاندازند که وزیر امور خارجه‏ی شاه در خاطرات خودش نوشته است.

دولت ایران ادعا می‏کند که اورانیوم غنی شده را برای راکتور تحقیقاتی مورد استفاده در مصارف پزشکی نیاز دارد. برای استفاده در این راکتور‏ها فقط احتیاج به میزان محدودی اورانیوم غنی شده‏ی ۲۰درصدی وجود دارد. همین‏طور است؟

بله کاملا صحیح است. این راکتور آزمایشی را خود امریکا ساخته است…

برای استفاده‏های پزشکی نیاز به نیروگاه اتمی نداریم، درست است؟

اصلاً؛ نیروگاه اتمی برای آزمایش خطرناک‏ترین کار است. هیچ کس این کار را نمی‏کند.

علت منفجر شدن چرنوبیل این بود که چرنوبیل هم کارخانه‏ی تولید برق بود و هم از آن برای ساختن بمب اتمی استفاده می‏کردند.

خطرناک‏ترین کار است. یعنی خودکشی محض است. وقتی نیروگاه برق اتمی شروع به کار کرد، هیچ نوع آزمایش علمی نباید در آن انجام بگیرد.

سخن آخر این که جهانگیر لقایی نیروگاه‏های اتمی را اساساً از زاویه‏ی اقتصادی به صرفه نمی‏داند و علاوه بر آن، زباله‏های اتمی را زیان‏بخش ارزیابی می‏کند:

آقای رفسنجانی در اولین دور انتخاباتی که با احمدی‏نژاد رقیب بود، گفت که ایران برای نیروگاه بوشهر در دوره‏ی شاه ۸۰۰ میلیون مارک قرارداد بسته شد و تا امروز برای ایران ۲۰ میلیارد مارک هزینه برداشته است.

یعنی تا چهار سال و نیم پیش، معادل ۲۰ میلیارد مارک، یا حدود ۱۰ میلیارد و ۲۰۰ میلیون یورو (حدود ۱۵میلیارد دلار) برای ملت ایران هزینه برداشته و هنوز هم تمام نشده است.

اما بعد از نیروگاه بوشهر، مخفیانه دست به ایجاد نیروگاه‏های هسته‏ای دیگری از جمله در اصفهان، اراک، تهران و قم زده‏اند.

نیروگاه قم را در زیرزمین ساخته‏اند که هزینه‏ی بسیار بالایی را برداشته است. بر اساس حدسی که کارشناسان اقتصادی می‏زنند، ایران تا کنون حدود ۶۰ تا ۷۰ میلیارد دلار صرف این نیروگاه‏ها کرده است.

اما ببینیم در شرایطی که می‏توانستیم از انرژی گاز استفاده کنیم و نیازی هم به این نیروگاه‏‏ها نبود، با۶۰میلیارد دلار چه می‏توانستیم بکنیم.

در دنیای امروز به ازای هر یک میلیارد دلار در کشورهای در حال توسعه که ایران هم جزو آن‏ها است، می‏توان حدوداً مابین ۳۰ تا ۳۵ هزار شغل ایجاد کرد.

یعنی به ازای ۶۰ میلیارد دلاری که در این راه هزینه شده، ایران می‏توانست ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار شغل ایجاد کند.