روشنفکران

زمینه‌ فلسفی فکر علی میرسپاسی

بابک مینا: مقاله حاضر نخست قرار بود در روزنامه شرق ویژه نامه علی میرسپاسی منتشر شود که به دلایلی میسر نشد. علی میرسپاسی یکی از مهترین روشنفکران ایرانی است که بیش از یک دهه کار فکری و نظری کرده است. پروژه او بی شک جنبه‌های مختلف فلسفی، جامعه شناسانه و سیاسی دارد. اما این نوشته تنها برداشتی است از زمینه فلسفی پروژه او. سعی من در این نوشته این بوده است که دستاورد نهایی کار او را صرفا از منظری فلسفی بررسی کنم.

نصرحامد ابوزید، قرآن‌پژوهی که تکفیر شد

مریم حسین‌خواه: نصرحامد ابوزید که دادگاه مصر او را مرتد دانست و رهبر سازمان الجهاد حکم قتلش را صادر کرد، متفکر نواندیش و قرآن پژوه مصری بود که از منظری نوین به مباحث رایج علوم قرآنی می‌نگریست و تلاش داشت با به‌کارگیری نظریه‌های متن‌شناختی و روش‌های زبان‌شناسی، به معنای متن راه یابد. ابوزید از جمله روشنفکرانی است که نگاهی نقادانه به سنت و گفتمان دینی دارد و با یک نگاه درون‌دینی به بررسی و تأمل در باب دین می‌پردازد.

سقراط و اصلاح طلبان

هدایت شناسایی: سرنوشت مبهم سکولاریسم، سوالی را در اذهان زنده می‌سازد که چرا هر از چندگاهی این کلمه به مدارج بالای انسانیت صعود می‌کند و پس از مدتی در یک هبوط خیره‌کننده به درجه‌ای از جرم و جنایت تنزل می‌کند؟ برای پاسخ بدین پرسش باید اصطلاحی را از نیچه که همانا «اراده‌ی معطوف به قدرت» است، وام گیریم.

محمد عابد الجابری، برنده جایزه ابن رشد

جایزه‌ی سال ۲۰۰۸ ابن رشد برای اندیشه‌ی آزاد به نویسنده و فیلسوف مغربی تبار «محمد عابد الجابری» داده شده است. این جایزه در ۱۰ سال گذشته،‌ از سوی مؤسسه‌ای در آلمان که به پِوهش‌های نوسازی جامعه‌ی عربی و نو اندیشی در جهان عرب می‌پردازد، به شماری از اندیشه‌وران، هنرمندان و فعالان عرصه‌های گوناگون سیاسی داده شده است. پیش‌تر محمد ارکون در سال ۲۰۰۳ و نصر حامد ابو زید در سال ۲۰۰۵ این جایزه را دریافت کرده بودند.

چپ جدید، چپ نابینا

نیما نامداری: مراد فرهادپور سویه روشنفکری سکه چپ است. سکه‌ای که سویه سیاسی آن، رییس جمهور فعلی ایران است. چپی که با ژست عدالت و مخالفت با اقتصاد آزاد‌ آغاز کرده، اما به رد دموکراسی و تکذیب علم منتهی می‌شود. باید جملات فرهادپور را بخوانیم ‌و مدام از خود بپرسیم که چرا در جامعه ایرانی، هنوز سکه این نوع چپ‌گرایی رواج دارد؟

جهانبگلو: ایرانی‌ها دچار «سندروم امپراتوری» هستند

محمد تاج‌دولتی: دکتر رامین جهانبگلو، روشنفکر ایرانی و استاد فلسفه و علوم سیاسی مرکز اخلاقیات دانشگاه تورنتو، چند روز پیش در کانون ایرانیان دانشگاه تورنتو با عنوان «امروز چگونه می توان ایرانی بود؟» به سخنرانی و بحث و گفت و گو پرداخت. او گفت: «اگر ایرانی بودن را امروزه ما در قالب یک ایدئولوژی خالص‌اندیش و کلی‌پرداز بیندیشیم و معرفی کنیم، یعنی در پی خالص‌سازی هویت ملی یا مذهبی‌مان باشیم، مثل خیلی از اقوام دیگر هم دچار خشونت می‌شویم و هم در دراز‌مدت از بین می‌رویم.»

«روشنفکر دینی مثل نقاش دینی بی‌معنی است»

محمد تاج‌دولتی به بهانه‌ی سخنرانی اخیر دکتر رامین جهانبگلو با عنوان «روشنفکران و سیاست‌مداران در قرن بیست‌ویکم» در دانشگاه تورنتو با وی گفت‌وگو کرده است. دکتر جهانبگلو معتقد است که در سطح جهانی روشنفکرانی هستند که مساله‌ی آنها فقط مبارزه با قدرت نیست، بلکه نقادی از مفهوم قدرت است و بازنویسی حقیقت. مفهوم حقیقت‌جویی به‌طور کلی برای روشنفکر یک نوع بازبینی مسایل کلی جهان در قالب مسئولیت‌های اخلاقی است.

هویت مردانه در گرو تمنای زن

راوی در «بوف کور» دو چهره‏ خود را تحت لوای دو نوع «من» گوناگون می‏شناسد و معرفی می‏کند. این گذار در واقع عبور از دوره‏ی کودکی و جوانی به دوره‏ی بلوغ جنسی و مردانگی است. دو «من» راوی (جوان ناخوش و پیرمرد) به قدری با یکدیگر متفاوتند که وی با دیدن خود در آینه، پس از آن‌که اولی جای خود را به دومی می‏سپارد و فرایند دگردیسی به اتمام می‏رسد، با کمال شگفتی احساس می‏کند که دیگر چهره‏اش باز شناختنی نیست.

ذوق‌ورزی روشنفکرانه

آن‌چه روشنفکر را از غیر آن جدا می‌کند، ذوقی‌ست که در اندیشه به کار می‌زند تا جلوی گندیدنش را بگیرد؛ نه عضویّتش در حزب، مؤسّسه، مسجد یا کارخانه. چنین روشنفکری بر خلافِ روشنفکرِ حرفه‌ای که داد از استقلال می‌زند ولی بنا به قواعد حرفه، فرمانبردارِ سرسختِ شرایط است، در دیواره‌ی اوضاع با گونه‌ای نوآوری و شیطنت خلل ایجاد می‌کند؛ پیش می‌رود و پیش‌رویِ قومش می‌شود.

روشنفکر سکولار ایرانی و خداگونگی عقل خودبنیاد

آرامش دوستدار با فهم ایده‌آلی خود از عقل و خرد، به محک جنبش‌های اجتماعی فکری در ایران می‌پردازد و همه‌ی آن‌ها را به صورت مطلق به عنوان جنبش‌هایی دین خو نقد می‌کند. به نظر می‌رسد برای وی این امکان قابل تصور نیست که در هیچ جامعه‌ی بشری هنوز پرسش‌گری و تعقل، فارغ از قید و بند‌های احساسی - عاطفی آن به وقوع نپیوسته و نخواهد پیوست.

شریعتی و دموکراسی

از نظر شریعتی اصولاً همین که آرای مردم ملاک برای تعیین حاکم قرار می‌گیرد، خود جای سوآل دارد. از دیدگاه او حکومت ایده‌آل حکومتی است که در آن شایسته‌ترین شخص به حکومت برسد و یکی از اتهامات عجیب شریعتی بر دموکراسی غربی این است که در صدر اسلام مانع از دخالت پیغمبر در تعیین جانشینِ شایسته شده است.

مرگ در گرماگرم دلدادگی

آندره گورتس از پيشگامان چپ نو اروپا به شمار مى‌رفت و طرح‌ها و انديشه‌های او براى گروه‌هاى اجتماعى مختلفى در آلمان و فرانسه منبع الهام و عمل بود. او و همسرش، روز دوشنبه، ۲۴ سپتامبر، مشتركاً دست به خودكشى زده و با زندگى وداع كردند.

آسیب‌شناسی روشنفکر از منظر روانشناختی ضرروی است

نقد داریوش برادری بر مصاحبه‌ی اخیر محمدرضا نیکفر: «موضوع این است که تا زمانی که رابطه‌ی روشنفکر و دیکتاتور به این شیوه‌ی از سوراخ نگریستن کودکانه باشد، روشنفکر هم می‌شود یک قهرمان و عارف در پی روشنگری مردم و افشای ستم‌ها. پس باید به دست رقیب یا این دیو و دیکتاتور وحشتناک کشته شود تا بازی دیو/قهرمان همچنان ادامه یابد...»

نيکفر: روشنفکر سالمترين آدم اين سرزمين است

محمدرضا نيکفر در گفتگو با هم ميهن: روشنفکر کار خودش را مي‌کند، مثلا کتابي مي‌نويسد و دو هزار نفر آن را مي‌خوانند. بي‌انصافي است به فکر آسيب‌شناسي او باشيم. او سالم‌ترين آدم اين سرزمين است. فهم و شعور و سوادش را دارد که کلاهبرداري درجه يک شود و نشده است. نشسته است کتابش را مي‌نويسد و به اين خاطر ممکن است سرش بر باد رود.

شب دكتر پرویز رجبی

سی‌و‌هفتمین شب از شب‌های مجله بخارا به تجلیل از دكتر پرویز رجبی، ایران‌شناس، اختصاص یافته است. این مراسم، روز شنبه بیست‌ونهم اردیبهشت ماه، با حضور برخی اساتید در خانه هنرمندان ایران برگزار می‌شود.

معمّایِ بوفِ کور

داریوش آشوری: میانِ کند-‌و-‌کاوی که ذهنِیّتِ روشنفکرانه‌یِ ما در آثارِ هدایت، و به‌ویژه «بوفِ کور» او می‌کند، و رویکردِ شگفت‌انگیز ما به «دیوانِ حافظ»، به گمانِ من، رابطه‌ای هست. این دو، دو وجهِ ناهمسازِ روانِ جمعیِ روشنفکرانه‌ی ماست، یکی خودشیفتگیِ ما، و دیگری از-‌خود-‌بیزاریِ ما. هدایت در عینِ آن که از فضایِ زمانه‌ی خود تأثیر پذیرفته و آن را در نوشته‌هایِ خود بازمی‌تاباند، روشنفکری ست سخت تکرو با بی‌رحمانه‌ترین داوری‌ها در باره‌ی خود و روزگارِ خود.

یازده سپتامبر و ماجراجویی ثروتمندان بی‌حوصله عرب

مراد فرهادپور در گفت‌وگو با زمانه: «یک کسی تعریف کرده بود که شاید یازده سپتامبر ناشی از بی‌حوصلگی ثروتمندان عرب است که در غرب تحصیل کرده‌اند و بعد دیگر حوصله‌شان از کارهای دیگر سررفته و به ماجراجویی‌های این چنینی روی آورده‌اند. من آن را تقابل دو تمدن نمی‌دانم. در آن مسئله خیلی عوامل دیگری دست‌اندرکار است که بخواهیم آن را براساس نظریه‌ آقای هانتینگتون تعبیرش کنیم».

کارنامه ۸۵ روشنفكران ايرانی درحوزه عمومی

آن‌چه ممد حيات روشنفكري است حضور در عرصه عمومي است. اين حضور مي‌تواند تلاش سارتر براي فروش روزنامه در خيابان‌هاي پاريس باشد، مي‌تواند حضور ايزايابرلين در برنامه‌هاي راديوي BBC و شايد هم مقالات گاه‌گاه نوام‌چامسكي كه اين‌جا و آن‌جا چاپ مي‌شوند. اين حضور مي‌تواند زماني هم، سخنراني‌هاي شريعتي و سروش در حسينيه ارشاد و محمديه معرفت باشد.