Apr 2010

زبان مطهری - ۲

اکبر گنجی: مرتضی مطهری با این که نسبت به دیگر روحانیون، رابطه‌ی بهتری با روشنفکران داشت، اما خود را در مقامی می‌یافت که محق و مجاز بود حد و توان شریعتی را در ادب و هنر و علم و فلسفه و دین روشن سازد. ارزیابی وی از علی شریعتی این بود که از نظر دین‌شناسی و اسلام‌شناسی نمره‌ی بیشتر از «صفر» نمی‌توان و نباید به او داد. به همین دلیل اسلام‌شناسی شریعتی را «اسلام سرایی» قلمداد می‌کرد.

بیست سال پس از سقوط

بهداد بردبار: ژیژک در تحلیل وقایع سیاسی ایران صاحب نظر است. به قول حمید دباشی، بعد از این که میشل فوکو به طور وحشتناکی تعبیر غلطی از انقلاب اسلامی ارائه داد و در چند مقاله‌ از انقلاب ایران تمجید نمود، بیش از سی سال است که ما هیچ فیلسوف معتبر اروپایی را نمی‌شناسیم که با شجاعت و هشیاری بسیار بتواند از موانع روانی و افسانه‌ها عبور کرده و درباره‌ی «دیگران» که همان مسلمانان اورینتال، هستند سخن بگوید.

زبان مطهری

اکبر گنجی: زبان گروهی از نواندیشان دینی در سال‌های پیش و پس از انقلاب، زبان هتاکی بود. جلال آل احمد که سابقه‌ی عضویت در حزب توده را داشت، در کتاب غربزدگی روشنفکران را به «خری در پوست شیر» تشبیه می‌کند که بی‌ریشه، بی‌شخصیت، متملق و ترسو هستند. ضمن اذعان به نقش مهم جلال در برساختن گفتمان مسلط دهه‌ی پیش از انقلاب، ما به آثار او نمی‌پردازیم و به روشنفکرانی استناد خواهیم کرد که بیشتر از او مذهبی به شمار رفته‌اند.

سر «شاه» را بزن

مسعود خیرخواه: آیا می‌توان گفت که نقطه‌ی پیوند و در عین حال نقطه‌ی گسست فلسفه‌ی سیاسی فوکو و آگامبن، انگاره‌ی زیست – سیاست است؟ فوکو انگاره‌ی زیست – سیاست را از اواسط دهه‌ی ۱۹۷۰ به بعد به کار برد تا دگرگونی شیوه‌ی حکومت کردن را در اواخر سده هجدهم و اوایل سده‌ی نوزدهم تحلیل کند. از دید او، دیگر صرفا حکومت بر افراد و اداره‌ی آن‌ها از طریق شماری از روش‌های انضباطی هدف نیست.

از خشونت زبانی تا خشونت فیزیکی

اکبر گنجی: رهبری سازمان چریک‌های فدایی خلق تصمیم می‌گیرد اورانوس پورحسن خرم آبادی به گروه کوه اعزام شود. او با این کار مخالفت می‌کند و می‌ گوید «هسته‌ی کوه محکوم به نابودی حتمی است». پس از ملاقات با عباس مفتاحی، گروه را ترک می‌کند. مطابق روایت جمشیدی رودباری، عباس مفتاحی به او گفته بود: «با این حساب حسن [نام مستعار اورانوس پورحسن] خائن است و باید اعدام شود».

انجام وظیفه به هر قیمت

مریم اقدمی: از نظر امانوئل کانت، یکی از تاثیر‌گذارترین فیلسوف‌های تاریخ و به تعبیر برخی بزرگ‌‌ترین فیلسوف سه قرن اخیر، دروغ نگفتن یک اصل بنیادی در اخلاقیات یا به تعبیر او یک فرمان قاطع است. این پافشاری سخت‌گیرانه بر انجام وظیفه، همراه با مفهوم فرمان قاطع که کلی و جهان‌شمول است، سنگ بنای فلسفه اخلاق کانت را شکل می‌دهند.

زبان لنینی چریک‌های فدایی خلق

اکبر گنجی: در زبان لنینیستی، بورژوازی نماد همه خباثت‌ها و خیانت‌ها و جنایت‌هاست و فقط با نابودی آن است که کارگران آزاد می‌گردند. از این رو، بورژوا و لیبرال به شمار آوردن مصدق و بازرگان، معنایی جز این نداشت. فرخ نگهدار در توضیح رفتار حزب توده و فداییان در اولین سال انقلاب به نکاتی اشاره کرده که موید مدعای ماست. او می‌گوید: «یک طرف دولت بازرگان، «بورژوازی لیبرال» است اما طرف دیگر روحانیون طرفدار آیت‌الله خمینی «ضد امپریالیست»‌ترند.

بدیو خیلی ساده از فلسفه‌اش می‌گوید

ترجمه‌ی حمید پرنیان: امشب ما از خودمان می‌پرسیم: فلسفه تا چه‌اندازه در دوره‌ی کنونی، در مسایل تاریخی و سیاسی مداخله می‌کند؟ و ماهیت این مداخله چیست؟ چرا فیلسوف باید در مسایلی که مربوط به حال حاضر است مداخله کند؟ فیلسوف مساله‌های خودش را برمی‌سازد، وی مبدع مساله‌هاست. فیلسوف واقعی کسی است که تصمیم می‌گیرد کدام مساله‌هایی مهم هستند. مهم‌ترین کار فلسفه این است: ابداع مساله‌های جدید.

زبان لنینی حزب توده

اکبر گنجی: ادبیات چپ قبل از انقلاب اسلامی در ایران پر از تعابیر اهانت‌آمیز بود. همه‌ی گروه‌های چپ در ناسزاگویی به یکدیگر، به سخنان لنین استناد کرده و مشی خود را دقیقاً عین مشی لنین قلمداد می‌کردند. در واقع هر یک از آن‌ها خود را لنینیست واقعی و دیگری را خائن و فرصت‌طلب به شمار می‌آورد. مگر لنین از همین زبان استفاده نمی‌کرد؟ پس پیروان حقیقی او هم باید از همان زبان استفاده می‌کردند؛ داستان هتاکی‌های حزب توده به دکتر محمد مصدق یکی از مهم‌ترین موارد برساختن زبان دشنام گویی در ایران است.

زبان لنینی: زبان نابودی

اکبر گنجی: لنین از خشونت زبانی برای نابود کردن رفقای مساله‌دار استفاده می‌کرد، اما پس از انقلاب اکتبر، رقبا و مخالفان دسته‌دسته اعدام می‌شدند. ماکسیسم گورگی به لنین اعتراض کرد. لنین در پاسخ او گفت: «کارگران و دهقانان در حال تربیت کردن نیروهای روشنفکری خود برای مبارزه جهت ساقط کردن بورژوازی و میراث آن، یعنی همان روشنفکران حقیر و کاپیتالیست‌های نوکر صفتی هستند که خودشان را مغز ملت تصور می‌کنند. آنها در واقع نه مغز، بلکه غایط ملت هستند.»

نیاز به شک‌گرایی

بردیا ناباور: در جامعه‌ی شبه‌علم‌زده و خرافه‌زده‌ی ما، نیاز به اندیشه‌ی انتقادی، تفکر و زبان صریح و شکاکانه در تمام زمینه‌ها به شدت احساس می‌شود. این درحالی‌ست‌که منابع برای آموزش و ترویج اندیشه‌ی انتقادی و شک‌گرایی در مقابله با رسانه‌ها و منابع فراوان غیرعلمی بسیار کم‌تعداد و کم‌نفوذ هستند. در این راستا این مقاله‌ی مختصر و مفید می‌تواند کمک کوچکی برای روشن نمودن هر چه بیشتر راه خرد و دانش باشد.

چرا مرتضی مردیها از دانشگاه اخراج شد؟

حمید پرنیان: مرتضی مردیها سه‌شنبه، ۱۷ فروردین ۱۳۸۹، از دانشگاه اخراج شد. وی استاد گروه فلسفه‌ی دانشگاه علامه‌ی طباطبایی است. مرتضی مردیها علاوه‌ی بر این‌که در دانشگاه فلسفه تدریس می‌کند، رمان‌نویس و روزنامه‌نگار هم هست. این یعنی مرتضی مردیها پای‌اش را فراتر از یک «استاد فلسفه» گذاشته است، یا پای فلسفه‌ی لیبرالیسم را از قلمروی «بی‌تفاوتی» دانشگاهی به گفتمان سیاسی گشوده است.

نظرسنجی تایم، تقلب و اخلاق

مریم اقدمی: نظرسنجی تایم برای انتخاب شخصیت برتر سال، حضور میرجسین موسوی در میان نامزدها و بحث‌های بسیاری که درباره آن درگرفت، باعث شد که آن را به عنوان مثال این قسمت انتخاب کنم. در این بحث قرار نیست برای عملی که هر کدام از ما ممکن است به آن باور داشته باشیم و انتخاب کنیم، حکم اخلاقی بدهم. هدف آن است که با کمک چنین مثالی پایه‌های فکری انتخاب‌های اخلاقی روزمره را بررسی کنیم.

زبان مارکسی: زبان شمشیر

اکبر گنجی: مارکس با مخالفان فکری خود برخوردی سراسر تحقیر آمیز داشت. فلسفه‌ی فقر پرودون را پر از مغلطه و جعلیات خواند که فقط به درد گمراه کردن توده‌ها می‌خورد. پرودون را قاصر از تفکر محض قلمداد کرد و اثر وی را نهایت بی‌مایگی به شمار آورد. می‌گفت پرودون؛ هگل و ریکاردو را غلط فهمیده است. مزرعه‌ی کوچکی که اجداد پرودون برای او به میراث گذارده بودند، زندگی و نظرات (مخالفت با انقلاب، مخالفت با سرنگونی نظام و ...) او را شکل می‌داد.

استدلال در اخلاق

ترجمه‌ی مریم اقدمی: پیتر سینگر یکی از برجسته‌ترین فیلسوف‌های تحلیلی معاصر است. آثار او در زمینه اخلاق و به طور خاص نظریه اخلاق سودانگاری از منابع مرجع برای هر مطالعه در فلسفه اخلاق هستند. این مقاله ترجمه‌ای است از مقدمه کتاب «اخلاق عملی» او که در آن به مسائل روز اخلاق می‌پردازد. در بخش دوم این مقدمه او به نقش عقلانیت و استدلال در اخلاق می‌پردازد.

چرا «فرهنگ» برای حکومت‌های انقلابی مهم است

امین بزرگیان: شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان مرجع عالی سیاست‌گذاری، تعیین خط مشی، تصمیم‌گیری و هماهنگی و هدایت امور فرهنگی، آموزشی و پژوهشی کشور، محسوب شده و تصمیمات و مصوبات آن لازم‌الاجرا و در حکم قانون است. در این مقاله تلاش بر این است که منشأ فکری و ایدئولوژیک تأسیس و تداوم این نهاد نشان داده شده و روشن شود که شورای انقلاب فرهنگی با چه جهان‌بینی‌ای شد.

زبان حزب توده، چریک‌های فدایی و مجاهدین لنینیست

اکبر گنجی: زبان بسیاری از مخالفان رژیم حاکم بر ایران، همان زبان رژیم است. حتی می‌توان مدعی شد که برخی از مخالفان پیشینه‌ی بیشتری در برساختن و تثبیت زبان هتاکی داشته‌اند. حزب توده از این نظر در جایگاه ویژه‌ای قرار می‌گیرد. بیشتر گروه‌ها و افراد، از این حزب آموختند که چگونه می‌توان کار متفاوت‌ها را از طریق طبقه‌بندی و برچسب‌های زبانی (آمریکایی، لیبرال، امپریالیستی، خلقی، کارگری و ...) یکسره کرد.

چه وسیله‌ای برای کدام هدف

مریم اقدمی: در مسائل اخلاقی و تصمیم‌گیری‌های ممکن است بر سر این دوراهی قرار بگیریم که بین نتیجه بهتر یا عمل بهتر یکی را انتخاب کنیم. اما آیا این دو شق واقعا در مقابل یکدیگر قرار دارند؟ اگر چنین دو‌گانه‌ای اصلا وجود داشته باشد، در رویایی هدف و وسیله کدام را باید انتخاب کرد؟ هدف ممکن است وسیله را توجیه کند، اما هدف را چه چیزی توجیه خواهد کرد؟

«بدن» از دید دلوز

ترجمه‌ی حمید پرنیان: بدن می‌تواند یک گروه از انسان‌ها باشد، می‌تواند یک مجموعه‌ی نوشتار باشد، یک حزب سیاسی باشد، یا حتی یک ایده باشد. آن‌چه بدن را تعریف می‌کند نه مادیت یا جسمانیت‌اش است، نه فضایی که اشغال کرده است، و نه حتی ساختار اندام‌واره‌اش. رابطه‌ی بین اجزا و کنش‌ها و واکنش‌های بدن با محیط‌اش و محیط درونی‌اش مشخصه و تعریف‌کننده‌ی بدن است.

خشونت تروریستی، واکنشی است در بحران اسلام‌گرایی

ترجمه‌ی مسعود نکوبخت: صادق جلال العظم فیلسوف سوری، یکی از برجسته‌ترین روشنفکران دنیای عرب است. او متعلق به خاندان العظم یکی از خانواده‌های با نفوذ سوری در دوران امپراطوری عثمانی می‌باشد. وی در بیروت به مدرسه رفت، لیسانس فلسفه را در سال ۱۹۵۷ از دانشگاه امریکایی بیروت و دکترای فلسفه اروپایی را در سال ۱۹۶۱ از دانشگاه اییل دریافت کرد و بعد از آن در سال ۱۹۶۳ استاد دانشگاه امریکایی بیروت شد.