Jul 2007

«مشکل، فقدان جامعه‌ی مدنی در ایران است»

سعيد مدنی: «تفاوتی که بین جامعه‌ی ما و جامعه‌ی غربی وجود دارد این است که در آنجا جامعه‌ی مدنی قوی‌ای وجود دارد که می‌تواند صدایش را به میزان صدای بوش یا سایر متولیان نظام‌های سیاسی آنجا بالا ببرد و بنابراین به همین دلیل هم وقتی به جامعه‌ی غربی نگاه می‌کنیم فقط شخصیت‌های سیاسی درون قدرت آنجا را نمی‌بینیم؛ بلکه طیفی را می‌بینیم از جامعه‌ی مدنی تا نظام‌های سیاسی.»

تبارشناسیِ روشنفکریِ ما

داریوش آشوری: «کتابِ تجددِ بومی و بازاندیشیِ تاریخ به قلمِ محمدِ توکلیِ طرقی، کتابی ست که با پیش‌انگاره‌های ایمان به پیشرفتِ تاریخ و ضرورتِ آن به سراغِ تاریخ نرفته، بلکه، از دیدگاهِ دیگری، تاریخِ تکوینِ ذهنیّتِ پیشرفت‌باورِ روشنفکرانه و پیش‌انگاره هایِ آن را در تاریخِ روزگارِ نو در ایران بررسی کرده است. فایده‌ی بزرگِ این کتاب برای من جست‌-و-‌جو در تبارشناسیِ روشنفکری ما ست، که برای خودآگاهی ما روشنفکرانِ ایرانی از هویّتِ خودساخته‌ی خود بسیار سودمند است.»

شبستری و طلب دائمی ایمان

فصل‌نامه‌ی مدرسه، نشریه‌ی نسل دوم روشنفکران دینی در ایران، در بخش ویژه‌ی شماره‌ی اخیر خود به بررسی آثار و افکار محمد مجتهد شبستری پرداخته است. یاسر میردامادی نیز در نگاهی به نمود آرای شبستری در این مجله می‌نویسد: دین‌شناسی شبستری بر فهم او از نسبت پیامبر با قرآن مبتنی است. او معتقد است که قرآن، هم از نظر لفظی و هم از نظر معنایی محصول شخص محمد(ص) است.

اوین خیالی در «زندانی تهران»

کتاب «زندانی تهران» در ١٦ کشور منتشر شده و بناست سال آینده به زبان چینی هم ترجمه شود. آیا آنچه در این کتاب به جهانیان عرضه می‌شود، صدای واقعی زندانیان و کسانی است که صدایشان را خاموش ساختند یا ماجراهای ساختگی فردی است که می‌خواهد از فجایع اوین برای خود شهرت و نعمت کسب کند؟

روشنفکری لائیک: بنیان‌های نظری و چالش‌های عملی

«زمانی عبدالکریم سروش در پاسخ به انتقادات محمدرضا نیکفر، او را با راست‌کیشانی چون مصباح یزدی در یک جبهه قرار داد و این هم‌سنگری را دستاویزی برای سرزنش منتقد خود ساخت. براستی تعیین نسبت میان روشنفکران لائیک و عالمان راست‌کیش چگونه ممکن است؟ مقاله‌ی حاضر، هدف خود را صورت‌بندی پروژه‌ی سکولاريزاسیون در رویکرد روشنفکران لائیک به دین تعریف کرده و به برخی تعارضات و تناقضات درونی روشنفکری دینی نیز پرداخته است...»

دادوستد با مدرنيته، معامله با شيطان

منظور حسن مقدم نویسنده کتاب " جعفرخان از فرنگ برگشته" از برجسته كردن نگاه تحقیرآمیز جعفرخان به فرهنگ بومی، بازتاب همان نگاه دولتمرد عثمانی بود كه اعتقاد داشت: ره آورد دانشجویان باز آمده از فرنگ "سفلیس" است نه «تمدن» اروپائی.

«بی‌اعتمادی موجود، مصنوعی است»

احسان نراقی در نهمین بخش از مجموعه گفت‌وگوها در ارتباط با روابط ما و غرب چنین می‌گوید: «ما الان سی سال است از وقتی سفارت را اشغال كرده‌ایم تا حالا می‌خواهیم درست یا نادرست با غرب در بیفتیم، این روال روزنامه‌ها و مطبوعات ما شده. من وقتی كه می‌روم آنجا و به غرب نگاه می‌كنم، تعجب می‌كنم. می‌بینیم احساساتی كه اینجا است آنجا نیست.»

از عشق تراژیک تا پوچی تراژیک

اساس نگاه مدرن و اساس بلوغ انسانی قبول "مرگ خدا" در معنای نیچه‌ایست. "مرگ خدا" به معنای مرگ مذهب و یا مرگ خداپرستی و مرگ اخلاق نیست، بلکه به معنای مرگ همه حقایق مقدس و متاروایت‌هاست. به معنای این است که جهان سمبلیک انسانی به‌قول لکان به‌دور یک "هیچی و خلاء مرکزی" به‌وجود آمده و می‌آید.

كمدي تلخ روشنفكر ايراني

رادیو زمانه در این مقاله به بررسی نقش و تاثیر سیاست در سیر تفکر روشنفکری ایرانیان می پردازد. "تفکر سیاست زده"، "روشنفکر سیاست زده" همه وجوه مختلفی از این داستان وگویای حکایت واحدی اند:«
تفكر آزادي در ايران از آن رو كه به تحول و تغيير فوري اوضاع اجتماعي ميهني و سياسي گرايش داشت، از اساس تفكري سياست زده بود. يعني آلوده بود به فوريت ها، محدوديت هاي سياسي و عملي .»

نظریه‌پردازی شريعتی برای فقیهان

اکبر گنجی: شريعتی آگاهانه با دموکراسی مبارزه می‌کرد تا نظامی انقلابی که در آن ایدئولوگ‌ها به روش‌های غیردموکراتیک حکومت می‌کنند، تأسیس گردد. در عین حال با آخوندها مخالف بود و رهبری نهضت اسلامی را از آن روحانیت نمی‌دانست. ولی پیامد ناخواسته‌ی افکار و اعمالش آن بود که برخلاف پیش‌بینی‌هایش روحانیت زمام انقلاب را در دست گرفت و امت و امامت شریعتی را مانیفست عمل خود قرار داد.

زنا و مجازات قرآنی*

آیا قرآن سنگسار، اين مجازات وحشیانه‌، را مجاز می‌دارد؟ با هیچ کیفری نمی‌بایست معامله‌ی کیفری ابدی را کرد. اما فقیهان و قاضیان ما، حتا اگر پاره‌ای کیفرها در حدیث ذکر شده باشد، که در باب آن حدیث‌ها هم سخن‌هاست، با این استدلالِ بی‌فکرانه که این سنت پیامبر (ص) است، آن را اجرا می‌کنند. این کار، غفلت کامل از روح قرآنی و رویکرد حقوقی و قضایی مدرن است. از یک سو ادعا می‌کنیم که اسلام برای همه‌ی زمان‌هاست و از سوی دیگر بازنگری در رویه‌هایی را که قرآن مقرر نداشته، منع می‌کنیم.

شريعتی؛ نفی‌کننده‌ی حقوق بشر

اکبر گنجی: شریعتی می‌گفت اگر به حقوق بشر قائل باشیم به رکود و حتی قهقرا و انحراف می‌افتیم. به گمان وی حقوق بشر نقاب غرب است. غرب حقوق بشر را ساخته است تا ماهیت امپریالیستی و استعمارگرانه‌ی خود را در پشت آن پنهان نماید.

در مصائب روشنفکری دینی

مقاله‌ای از یاسر میردامادی: چهار گروه سنتی‌ها، سنت‌گرایان، بنیادگرایان و روشنفکران دین‌ستیز، در عین اختلافات عظیمی که دارند، در یک نقطه مشترک‌اند: «جمع میان تجدد و دین‌داری ناممکن است». پروژه‌ی روشنفکری دینی برای آن‌که بتواند از مقبولیت نظری برخوردار باشد، باید به تردیدهای این گروه‌ها، که در شش محور می‌گنجد، پاسخ گوید.

یوتوپیای لنینیستی شریعتی

اکبر گنجی: ممکن است کسانی ادعا کند که مخالفت شریعتی با لیبرالیسم، دموکراسی، و حقوق بشر پژواک روح حاکم بر زمانه اوست و اگر اندیشه های او را در ظرف زمان قرار دهیم مخالفت او با این مقولات بهتر فهمیده می شود. اما حقیقت است که در همان روزگار شریعتی کسانی بودند که همدلانه به لیبرالیسم، دموکراسی و حقوق بشر می نگریستند و مستقلانه در برابر گفتمان مسلط زمانه ایستادگی می کردند. اما شریعتی دانش آموخته مدرسه لنین بود.

بحران جنسیت در ایران

در دومین قسمت از سلسله یاداشت‌های بحران هویت ایرانیان، داریوش برادری به سویه‌ی دیگری از این بحران پرداخته است: «زن در فرهنگ ما به‌طور عمده به سه حالت "مادر مقدس"، "حوا یا جنّه‌ی فریبکار" و "زن اثیری" دیده می‌شود. بخش مهمی از جوانب زنانه، از جمله قدرت زنانه، خرد زنانه، اشتیاقات اروتیکی، عشقی و خویشتن‌دوستانه‌ی زنانه، در پای این سه نقش سرکوب می‌شوند...»

بحران هویت ایرانیان

نخستین بخش از سلسله یاداشت‌های داریوش برادری در باب هویت: «هویت قدیمی در برابر هویت جدید خود را در خطر می‌بیند و می‌‌خواهد به مقابله با او برخیزد. هویت جدید نیز هویت قدیمی را مانعی بر سر راه خود و ارضای نیازها می‌یابد. هویت قدیمی احساس می‌کند مورد «تهاجم فرهنگی» قرار گرفته است و شخص در چنین جامعه‌ای به خاطر از دست رفتن اخلاق و سنتش دچار احساس پارانوییا می‌شود...»

«نگاه انتقادی به گذشته نداریم»

هوشنگ ماهرویان، نویسنده و محقق، معتقد است که ضعف ما ایرانی‌ها در مواجهه با غرب و البته در مواجهه با خود، نداشتن خرد انتقادی است. او معتقد است تا زمانی‌که ما به خرد انتقادی دست پیدا نکرده‌ايم نمی‌توانیم با غرب ارتباط سازنده‌ای داشته باشیم.