«تویتر برای ایرانیان تله بود، نه کمک!»

پژمان اکبرزاده

«نقش تازه‏ی سیاسی موبایل و اینترنت در ایران»، عنوان همایش یک‏روزه‏ای بود که به تازگی در پارلمان اروپا برگزار شد. این برنامه به همت سبزهای پارلمان در بروکسل سازمان‏دهی شده بود.

همایش با خوشامدگویی دانیل کوهن بندیت، نایب رییس سبزها آغاز شد و با مقدمه‏ای از باربارا لوخ‏بیلر، مدیر هیئت مذاکره‌کننده با ایران در پارلمان اروپا ادامه یافت. نخستین بخش از سخنرانی و بحث‏، به مدیریت ماریچه اسخاکه، عضو کمیته‏ی امور خارجی پارلمان اروپا آغاز شد. نخستین سخنران این بخش، دلبر توکلی، روزنامه‏نگار پیشین روزنامه‏های «اعتماد» و «سرمایه» بود.

همایش "نقش تازه‏ی سیاسی موبایل و اینترنت در ایران" در پارلمان اروپا - عکس‌ها از پژمان اکبرزاده

توکلی که به دلیل شرایط ایران، ناگزیر به ترک کشور شده، به نقش اینترنت در مخابره‌ی اطلاعات به خارج از مرزهای ایران پرداخت و گفت: «در جریان رویدادهای اخیر ایران، دسترسی آزاد به اطلاعات و امکان انتشار اخبار را نداشتیم. تنها راهی که برای ما وجود داشت تا بتوانیم اتفاقات درون را به بیرون انعکاس بدهیم، پناه بردن به فضای اینترنت بود. اما این خیلی راحت نبود. چون فضای سانسور و سرکوب در ایران شاید خیلی محکم‏تر از دیوار چین بود. »

دلبر توکلی، روزنامه‌نگاری که به تازگی ناگزیر به ترک ایران شده است

دلبر توکلی افزود: «ما طی این یک ‏سال در فضای اینترنتی از خط قرمز‏های جمهوری اسلامی عبور کردیم. می‏بینیم همان لحظه‏ای که ندا آقاسلطان کشته می‏شود، صحنه با یک موبایل تصویربرداری می‏شود و به بیرون انعکاس پیدا می‏کند. از این طریق، بسیاری از اتفاق‌های ضد حقوق بشری‌ که در ایران رخ داد، به بیرون منعکس شد. این اتفاق‌ها اولین‌بار نیست که روی می‏دهد. طی سی‌سال گذشته ما بارها و بارها دستگیری و اعدام داشته‏‏ایم. انسان‏ها برای گفتن حداقل اعتراضات‏شان ممکن است سال‏ها زندانی کشیده باشند. تجاوز برای اولین‌بار در سال گذشته در زندان‏های ایران رخ نداده بود، اما اینترنت برای اولین بار این فضا و امکان را به ما داد که در لحظه صدای‏مان اعتراض‌مان را به بیرون برسانیم.

خیلی از اتفاق‌ها مانند قتل‏های زنجیره‏ای، سال‏ها بعد، به بیرون انعکاس پیدا کرد، اما امروز ما هم‏زمان و در هرکجایی که هستیم، می‏توانیم اخبار تازه را از داخل و خارج از ایران داشته باشیم. به همین دلیل است که علی‏رغم این‏که خیلی‏ها می‏گویند جمهوری اسلامی هم‏چنان می‏تواند ادامه بدهد، باید بگویم: نه، این فضا شکسته است.»

از راست به چپ: رضا معینی، فرد پتروسیان، امید معماریان

در ادامه‌ی همایش، رضا معینی، مدیر بخش ایران «سازمان گزارشگران بدون مرز» از پاریس، پیش از آغاز بحث اصلی خود، گفت: «این نشست در پارلمان اروپا، میزبان سه نسل از روزنامه‏نگاران ایرانی است که به‏دلیل شرایط دشوار کار در ایران، ناگزیر به ترک کشورشان شده‏اند. می‏توانم شهادت بدهم که هیچ‏کدام از این روزنامه‏نگاران به‏ دلخواه خودشان کشورشان را ترک نکرده‏اند. بلکه در رابطه با سانسور ایران را ترک گفته‏اند.»

مدیر بخش ایران سازمان گزارشگران بدون مرز، در سخنان خود، به ارتباط ورود تلگراف و اینترنت به ایران پرداخت و گفت: «هردوی این دو پدیده، دگرگونی‏های عجیبی را در کشور ما دامن زدند. هردو بلافاصله به یک امکان اعتراضی تبدیل شدند. اوایل که تلگراف به ایران آمد، اولین خطش در خدمت قدرت بود. اگر اشتباه نکنم، اولین خط تلگراف حدود سال‏های ۱۸۵۴ در ایران برقرار شده است ولی بلافاصله پس از آن، این تلگراف در حین گسترش، به وسیله‏ای برای تغذیه‏ی اطلاع‏رسانی و به‏ویژه کنترل از طرف قدرت تبدیل شد. »

معینی افزود: «تلگراف برای قاجار یکی از مهم‏ترین ارکانی بود که از راه آن می‏توانستند از اتفاق‌هایی که در سراسر کشور می‏افتد، باخبر شوند و بتوانند کنترل بیش‌تری بر جامعه داشته باشند. شکل دیگر آن استفاده از آن برای اطلاع‏رسانی بود. ساختمان تلگراف در ایران، به محلی برای تحصن تبدیل شده بود. یعنی خیلی از معترضین در تلگراف‏خانه‏ها تحصن می‏کردند... خارجی‌ها در رابطه با اینترنت و تلگراف نقش ویژه‏ای دارند. تلگراف نیز در ایران در عمل با کمک خارجی‌ها آورده شده، اما نقش و حضور انگلیس، بعد روس و آلمان برجسته‌تر بود. جالب این‏ است که در ارتباط با بخشی از خط‏های تلگراف در ایران هم همان موقع ما با زیمنس مشکل داشتیم.
از همان زمان هم نوعی درگیری بین منافع خارجی و داخلی این وسیله، در عمل به چالش عظیمی در کشور ما تبدیل شده بود. در همان زمان هم بخشی از مخالفین دولت از این وسیله استفاده می‏کردند و قدرت تهدیدشان می‏کرد. این داستان مربوط به زمانی است که سیم‏های تلگراف را قطع می‏کردند و چوب‏های تلگراف را می‏شکستند. طوری که در مقطعی انگلیس مجبور شد تیر‏های آهنی برای تلگراف نصب کند. در هرصورت نقش تلگراف و منتسب کردن هر حرکت اعتراضی‏ به خارجی‌ها در رابطه با این وسیله، خیلی شباهت به نقش اینترنت در دنیای امروز ما دارد.»

گلایه از زیمنس-نوکیا

فرد پطروسیان، مدیر بخش آن‏لاین رادیو فردا از پراگ نیز در این همایش شرکت داشت. وی با توجه به حضور نماینده‏ای از کمپانی زیمنس- نوکیا در همایش، در بخشی از سخنانش گفت: «از حضور ایشان خوشحال هستم چون می‏توانیم در حضور او گلایه‏هایمان را از این شرکت که با قراردادن تجهیزات ردیابی، زمینه‌های کشتار و زندانی شدن بسیاری از هم‌وطنانمان را فراهم آورده، مطرح کنیم.»

بن رومی، نماینده زیمنس-نوکیا در همایش

بخشی از برنامه همایش نیز به بن رومی، نماینده‏ی کمپانی زیمنس- نوکیا اختصاص داشت؛ شرکتی که در پی دستگیری‏های گسترده در جریان تظاهرات اخیر در ایران، مورد خشم و تحریم بسیاری از ایرانیان و حتی شیرین عبادی، برنده‏ی جایزه‏ی صلح نوبل قرار گرفت.

بن رومی در توضیحاتش گفت: «زیمنس- نوکیا به‌صورت عادی، اطلاعات ردیابی را در اختیار دولت‏های متقاضی می‏گذارد. این تجهیزات نیز از ابتدا، بدون شناخت دقیق از ماهیت دولت ایران، در اختیار دولت جمهوری اسلامی قرار گرفت ولی در سال ۲۰۰۹ با شناخت نسبت به عملکرد دولت ایران، شرکت زیمنس- نوکیا ارائه‏ی این خدمات به ایران را متوقف کرده است.»

رضا ولی‌زاده، مجری پیشین صدا و سیمای جمهوری اسلامی به شدت به نماینده زیمنس-نوکیا اعتراض کرد

رضا ولی‏زاده، از مجریان پیشین صداوسیمای جمهوری اسلامی که به‏تازگی از ایران خارج شده، به شدت به سخنان نماینده‏ی کمپانی زیمنس- نوکیا اعتراض کرد و گفت: «فقط همین مانده بود که ایشان آگهی زیمنس-نوکیا را بیاورند و همین‏جا بگذارند. شرم‏آور است. شما باید از ملت ایران عذرخواهی کنید، نه فقط شما، بلکه دولت آلمان، چون این قرارداد به‏هیچ‏ عنوان تنها یک قرارداد تجاری نبود. بلکه قراردادی تجاری و سیاسی بود. خانم مرکل، کاملاً در جریان این قرارداد بودند و بعدها در یک جلسه‏ی محرمانه اعلام کردند: "اگر این اتفاق می‏افتاد تعداد زیادی از کارمندان نوکیا-زیمنس بی‌کار می‏شدند". اما موضوع فقط بی‌کاری نبود.»

ولی‌زاده همچنین افزود: «از شما خواهش می‏کنم، به احترام مردم ایران، جزییات این قرارداد را منتشر کنید. اگر منتشر نمی‏کنید، اگر واقعاً فکر می‏کنید اشتباه کرده‏اید، می‏توانید در این مقطع در ارائه‏ی یک تکنولوژی جدیدتر به مردم ایران برای مبارزه با سانسور، کمک کنید. ما از غرب نمی‏خواهیم که از جنبش اعتراضی مردم ایران حمایت کنند. از غرب فقط می‏خواهیم دست حمایتش را از پشت جمهوری اسلامی بردارد. به جای این‏که پشت پرده از آن حمایت کنید و در همایش‌‏های شیک، خوشگل و فانتزی اپوزیسیون ایرانی را جمع کنید و از آنها حرف‏های قشنگ در مورد حقوق بشر و دمکراسی بشنوید، لطف کنید پشت پرده با ایران زدوبند نکنید.»

امید معماریان، پژوهشگر "کمپین بین‌المللی حقوق بشر در ایران" از نیویورک به همایش آمده بود

امید معماریان، وبلاگ‏نویس و پژوهشگر «کمپین بین‏المللی حقوق بشر در ایران» از دیگر سخنرانان این همایش بود. او در سخنرانی خود با اشاره به ارسال پارازیت از سوی دولت ایران روی شبکه‏های ماهواره‏ای که درباره‏ی ایران برنامه پخش می‏کنند و هم‏چنین محدودیت‏هایی که برای روزنامه‏نگاران در ایران فراهم می‏شود، تاکید کرد که نباید اجازه داد شبکه‏های دولتی ایران آزادانه در اروپا فعالیت داشته باشند و برنامه پخش کنند.

امید معماریان در ادامه‏ی سخنانش، به نقش مهم رسانه‏های فارسی‏زبان در یک‏سال گذشته، در به‏چالش کشیدن جمهوری اسلامی اشاره کرد و خواستار پشتیبانی از این شبکه‏ها شد. او تحریم اقتصادی علیه ایران را نامؤثر و به‏ضرر مردم ایران خواند و خواستار تحریم‏های مسافرتی علیه کسانی شد که در سرکوب مردم نقش داشته‏اند. وی افزود در نشست حقوق بشری‏ای که ماه پیش در در ژنو تشکیل شده، یک ان‏جی‏اوی ایرانی حضور داشته که توسط یکی از عوامل وزارت اطلاعات ایران اداره می‏شود و این نهاد، یک میلیون دلار از اتحادیه‏ی اروپا کمک دریافت کرده است.

جنبش سبز و مسئله‌ی رهبری
در ادامه، ابراهیم نبوی، روزنامه‏نگار و طنزپرداز ایرانی، سخنانی ایراد کرد که دقیقاً روشن نشد طنز سیاسی است یا یک سخنرانی جدی. او در بخشی از سخنانش گفت: «هرکس به شما گفت که ایران آینده، جامعه‏ای غیر دینی خواهد بود، برای ۵۰ سال آینده روی حرف او حساب نکنید. بعد از ۵۰ سال هم احتمالاً فقط آقای هنری کیسینجر از فردا خبر دارد.»

نبوی افزود: «جنبش سبز رهبری مشخصی دارد. میرحسین موسوی رهبر این جنبش است. اما خودش و دیگر رهبران این جنبش، مانند خاتمی و کروبی، هرگز نگفته‏اند که رهبران جنبش‏اند. چرا که رهبران جنبش رابطه‏ای کاملاً دوسویه با حامیان دارند. پنجاه درصد محتوای فکری، خواسته‏ها و ادبیات میرحسین موسوی در طول یک‏سال گذشته تغییر کرده است. نه به این خاطر که او انسجام فکری ندارد، به‏خاطر این‏که او تعامل خود را با حامیان و به‏خصوص رهبران میانی جنبش حفظ کرده است. جنبش سبز، مسالمت‏آمیز است. با این‏‌همه، اگر می‏شنویم که تنها در یک‏سال، هزاران نفر زندانی، مجروح، تبعید و شکنجه‏ شده‏اند و بیش از ۱۰۰ نفر در خیابان کشته شده‏اند، تعجب نکنیم که چطور جنبشی مسالمت‏آمیز است و این‌همه آدم در آن کشته می‏شوند. همه به‏خاطر هراس حکومت از گسترش جنبش و حجم وسیع خشونت خیابانی اعمال شده علیه مردم است. »

این روزنامه‌نگار و طنزپرداز ایرانی همچنین گفت: «امسال قرار بود در روز ۲۲ خرداد، سالگرد کودتا، مردم به خیابان بروند، اما دولت علی‏رغم ماده‏ی ۲۷ قانون اساسی، مجوز راهپیمایی صادر نکرد. جنبش سبز قصد ندارد با کشاندن یک جمعیت ۱۰هزار نفری به خیابان- که هرلحظه قادر به انجام چنین کاری است- ده‏ها کشته و صدها زندانی بدهد.»

ابراهیم نبوی در بخش دیگری از سخنانش به تاثیر رسانه‏های فارسی‏زبان از دولت‏های کشور پشتیبان اشاره کرد و گفت: «دخالت دائمی اروپایی‏ها در کار رسانه‏ای که با پول آنها دایر می‏شود، باعث می‏شود که این رسانه‏ها در عمل نابود شوند. یکی از بهترین نمونه‏های آن رادیو زمانه است که عملاً از بین رفت.»

تله یا کمک؟

یکی از بحث‏های جالب در همایش نقش تازه‏ی سیاسی اینترنت و موبایل در ایران، از سوی اریش موشل، روزنامه‏نگار اتریشی مطرح شد. او با بیانی تلخ و گزنده به ردیابی مطالب در تویتر و پیامک اشاره کرد و گفت: «بدانید که اگر در اروپا هم اتفاقی بیفتد، پیش از آن‏که کار به خیابان‏ها بکشد، افراد ردیابی شده‏اند. پس درباره‏ی آن‏چه استفاده می‏کنید، یک تحقیق لعنتی انجام بدهید. این‏که این یک ابزار کمک است، مزخرف است. برای این‏که برای ایرانی‏ها تویتر یک تله بود، نه کمک.»

رادیکالیسم اسلامی

محمدرضا حیدری، دیپلمات پیشین جمهوری اسلامی در نروژ که چندی پیش با اعلام پناهندگی‌اش، یک جنجال خبری- سیاسی برپا شد نیز در همایش حضور داشت. او سخنان خود را در قالب یک پرسش مطرح کرد:

«اخیراً سازمان‏های امنیتی آلمانی گزارشی مبنی بر حضور عوامل اطلاعاتی جمهوری اسلامی در مراکز اسلامی‏، مانند مرکز اسلامی هامبورگ و مسجد امام علی منتشر کرده‏اند. این مراکز اسلامی به‏صورت قارچ مانند، در کل اروپا در حال رشد هستند و عوامل پشت آن هم طبق اطلاعاتی که دارم، عوامل اطلاعاتی جمهوری اسلامی هستند. چرا اتحادیه‏ی اروپا با رادیکالیسم اسلامی‌ که از طریق جمهوری اسلامی در سطح اروپا پخش می‏‌شود، هیچ برخوردی نمی‏کند، آنها را محدود نمی‏کند و در این تحریم‏ها جایی برای آنها نگذاشته است؟»

گسترش ترس

باربارا لوخ‏بیلر، رییس هیئت گفت‏وگو با ایران در پارلمان اروپا، در پاسخ به این پرسش گفت: «پس از قتل مخالفان ایران در میکونوس، فعالیت‏های رسمی عوامل وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی در خارج از سفارت‏خانه‏های ایران متوقف شده است. این تنها اطلاعاتی است که من در اختیار دارم. در ضمن برای پارلمان اروپا دشوار است که بتواند از عملکرد سرویس‏های اطلاعاتی اروپایی آگاه شود. من این موضوع را گزارش خواهم کرد و می‏دانم بخشی از فعالیت‏هایی که اشاره کردید، به‏صورت عمدی، برای گسترش ترس انجام می‏شود.»

پونه قدوسی، مجری بخش فارسی و جهانی بی.بی.سی

پونه‏ قدوسی، از مجریان بخش فارسی و بخش جهانی بی‏بی‏سی نیز در سخنرانی‌ها و جلسات بحث این همایش شرکت داشت. یکی از حاضران در همایش از دلیل متفاوت بودن رویکرد بی‏بی‏سی در پوشش خبرها در بخش فارسی و جهانی این شبکه پرسید. پونه‏ قدوسی دلیل آن را «متفاوت بودن مخاطب و میزان آگاهی آنها از زمینه‏ی مسائل» بیان کرد.

گیسیپه بوسینی، از بخش ایران کمیسیون اروپا از آغاز کار شبکه فارسی یورونیوز در ماه اکتبر خبر داد

بخش پایانی همایش به سخنان گیسیپه بوسینی، از بخش ایران کمیسیون اروپا، اختصاص داشت. وی گفت: «از ماه اکتبر، فعالیت بخش فارسی تلویزیون "یورونیوز" آغاز می‏شود.»

بیش‌تر برنامه‏های این شبکه، به مسائل اروپا و جهان اختصاص دارد. وی در پاسخ به این پرسش که آیا برنامه‏های ویژه‏‌ای نیز درباره‌ی ایران در بخش فارسی یورونیوز تولید خواهد شد یا خیر؟ پاسخ داد: «در هفته، حدود ۱۰ دقیقه برنامه، ویژه‏ی ایران پخش خواهد بود.»

در این لحظه، گروهی از روزنامه‏نگاران ایرانی حاضر در همایش، به‏صورت کنایه‏آمیز او را تشویق کردند و گفتند: «ده دقیقه در هفته؟ ممنونیم!»

بوسینی با گیج شدن از این حرکت، پرسید: «کم است یا زیاد؟!»

گروهی از حاضران خندیدند و به‏شوخی گفتند: «زیاد است! زیاد!»