لایحه‌ی هدفمندسازی یارانه‌ها و سیاست تعویق

مریم محمدی

لایحه‏ی هدف‏مندسازی یارانه‏ها، پس از دوسال و نیم چالش میان مجلس و دولت، سرانجام به قانون تبدیل و قرار بر آن شد اجرای آن از نیمه‏ی اول سال ۱۳۸۹، آغاز شود.

این پرسش را با دو تن از شهروندان تهرانی درمیان گذاشته‌ام. نخست نظرات آقای منوچهر آسا، پیمان‏کار بخش خصوصی را می‌خوانید:

آقای آسا، شما در کار پیمان‏کاری با چه سازمانی در ارتباط هستید؟

با شهرداری سروکار دارم.

کارهای شما با شهرداری خوب پیش می‏رود؟

کارها خوب است، اما پول نمی‏دهند. کار می‏کنیم، البته چند کار را هم پس داده‏ایم.

شما که در کارهای اقتصادی فعال هستید، فکر می‏کنید علت عقب افتادن اجرای قانون هدفمندسازی یارانه‏ها چیست و اجرای آن چه عواقبی ممکن است در جامعه داشته باشد؟

به‌خاطر این که خودشان مانده‏اند با این طرح چه‏کار می‏خواهند بکنند. با اجرای این طرح به‌طور حتم، تمام ارزاق عمومی گران می‏شود و ملت از آنها ناراضی‏تر می‏شوند. ضمن اینکه فکر می‏کنم بودجه‏ی آن را هم ندارند.
پولی را که در رابطه با یارانه‏ها باید بدهند، در دسترشان نیست. چون الان تمام اداره‌ها بدهکارند. شهرداری که یکی از نهادهای پولساز است، الان کاملاً بی‏پول است. هرکدام از این مناطق، میلیاردها تومان به پیمانکاران و مردم بدهکار هستند.

این طرح جوابگوی مملکت نیست. هم پول ندارند و هم مشکلات اقتصادی مردم را شدیدتر و ناراضی‏شان می‏کنند.

در این صورت، چرا وعده‏ی اجرای آن را می‏دهند؟

به‌خاطر این که کلی حرف زده‏اند! دو سال است دارند با این مسئله کلنجار می‏روند. پیش رهبری می‏روند، با مجلس صحبت می‏کنند و ... همین‏طوری نمی‏توانند که وعده را ندهند.

خانم فریبا اسدی، خانه‏دار در تهران نیز در این‏ زمینه می‏گوید:

به‌نظر من، به‌خاطر این که این‏ها از نظر بودجه‏ی اقتصادی در همه‏چیز دارند کم می‏آورند، این قضیه را هم نتوانستند حل کنند.

پس شما فکر می‏کنید مشکل اقتصادی دارند که اجرای طرح هدفمندسازی یارانه‌ها را به‏تاخیر می‏اندازند؟

معلوم است! همه‏چیز به مشکلات اقتصادی‏شان مربوط است. منتها می‏خواهند هربار با طرح مسئله‏ای و با سرگرم کردن مردم، هدف اصلی خودشان را دنبال کنند.

تعویق؛ هم خوب، هم بد

دکتر کمال اطهاری، استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی در ایران اما چه می‏گوید؟

خبر تعویق این طرح، هم خبر خوب و هم خبر بد است. خبر بد آن این است که عدم کفایت دولتی که برای اجرای سیاست توسعه‏ی شایسته‏ی جامعه‏ی ایران ناآماده است، به این زودی به اثبات نمی‏رسد. این خبر بد است.

منظورتان این است که این طرح دیرتر اجرا می‏شود و نتایج بد آن دیرتر آشکار می‏شود؟

بله. عدم شایستگی دولت کنونی به اثبات نمی‏رسد و دلایل آن را هم در دومی خواهم گفت. خبر خوب این است که به اثبات نمی‏رسد یا به تعویق می‏افتد که در این تعویق، امیدواریم تحولی در جامعه‏ی ایران رخ بدهد و حداقل عده‏ای هم در حاکمیت این درک را پیدا کرده باشند که به این شیوه نمی‏شود حکومت کرد.

در مجموع، شما معتقدید تعویق هرچه بیش‌تر این قانون، ممکن است سبب پیدایش یا تدوین قوانین کامل‏تر اقتصادی بشود. آن‏ها چه می‏توانند باشند؟

برای به‌وجود آوردن چنین تحول و یا اصلاحی در اقتصاد چند شرط لازم است، اما هیچ‏کدام از این چند‏ شرط در دولت کنونی متبلور نیست.

این شرط‌ها عبارتند از این که رژیم اقتصاد ‏کلانی را تعریف کرده باشید که تکلیفش چه از لحاظ اهداف بلندمدت و چه کوتاه‏مدت روشن باشد. مثلاً زمینه‏ها و کالا‏هایی که ایران در آن‏ها مزیت نسبی دارد، می‏تواند روی آن‌ها رقابت کند و به این ترتیب بخش تولید را تقویت کند، مشخص شوند. هم‌چنین چه رژیمی برای نهادهای پولی و هم‌چنین مقولات روابط کار در ایران وجود دارند؟ مشخص نیست. هیچ‏کدام از این‏ها در ایران مشخص نیستند. یعنی رژیم اقتصاد کلان ایران اصلاً مشخص نیست.

به‌عنوان نمونه رژیم اقتصاد کلان برزیل، چین، هند و کره‏ جنوبی مشخص است و این کشورها تکلیف خودشان را می‏دانند. در ایران چنین تکلیفی اصلاً روشن نیست. در ایران فقط یک رقابت سیاسی در حد قدرت نظامی، دارد برای بقیه‏ی بخش‏ها و حیات زندگی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایران تعیین تکلیف می‏کند.

آقای اطهاری، اگر سیستم کلان اقتصاد ایران چنین است، اخیراً که به‏وجود نیامده است. منظورم این است که آقای احمدی‏نژاد زیاد هم دارای اختیار نیست که بتواند در چنین سیستمی تغییرات جدی ایجاد کند.

این‏طور نیست. نوعی ساده‏انگاری است که بگوییم مثلاً آمدن ناپلئون در قرن نوزدهم در فرانسه، ناشی از انقلاب فرانسه بود. من با بعضی از تحلیل‏هایی که همه‏ی علل را به انقلاب اسلامی نسبت می‏دهند، مخالفم.
به‏هر صورت جوامع سعی می‏کنند نهادهای خود را تغییر بدهند برای که به ایده‏آل‏‏های‏شان برسند و مدت‏ها هم در این جهت می‏کوشند. نمونه‏ی آن مثلاً سعی‏ای است که آقای موسوی در دهه‏ی اول انقلاب کرد که اگر در جای خود بسیار مثبت نبوده، اما حداقل باعث سقوط نشد. بلکه بالاخره ملتی از یک جنگ بیرون آمد و توانست سرپای خود بایستد.

منظورم این است که این حوالت تاریخی ایران نبوده که آقای احمدی‏نژاد با این هیئت بیاید و بخواهد اقتصاد ایران را اداره کند.

به‌زبان ساده و خلاصه، فکر می‏کنید چرا در مجموعه‏ی این شرایط، اجرای قانونی که به‌تصویب همین دولت رسیده، دائماً به تعویق می‏افتد؟

دولت می‏خواهد دریافت این پول را هرچه دورتر بیاندازد که توزیع آن بتواند در رأی‏های انتخاباتی تأثیر کند. چون می‏داند تا این سیاست را اجرا کند، شدت شوک اقتصادی‏ای که به ایران وارد می‏شود، او را سرنگون می‏کند.
به‌نظرمن، آن‏چه از ناحیه‏ی دولت است، سعی می‏کند اجرای این قانون را به‌تعویق بیاندازد تا زمانی که پول را توزیع می‏کند، رأی به‏دست بیاورد و آثار خرابی ناشی از آن ظاهر نشود. برای همین هم هست که این یا آن معاون اعلام می‏کنند: «فردایی که می‏خواهیم این سیاست را اعمال کنیم، اعلام می‏کنیم». که این هم البته خیلی بدتر است.

سیاست تعویق را باز هم ادامه می‏دهند. یعنی می‌خواهند آن موقعی این پول را داشته باشند که مصرف آن آثار مثبت رأی بیش‌تر را در پی داشته باشد و نه آثار منفی تورم و بی‌کاری ناشی از آن را که همه‏ی اقتصاددان‏ها پیش‏بینی می‏کنند.

اشاره‏ی شما به انتخابات مجلس است یا انتخابات بعدی ریاست جمهوری؟

هردوی این انتخابات. انتخابات مجلس در حقیقت، زمینه‏ی انتخابات ریاست جمهوری است.