Aug 2010

انسان و دیگر موجودات زنده

مریم اقدمی: در اخلاق عملی معاصر بحث اخلاق و حقوق حیوانات و همچنین اخلاق محیط زیست، موضوع مهمی به شمار می‌رود. این مسئله که در نگاه بسیاری ممکن است تخیلی و فانتزی به نظر برسد، از نظر فلاسفه و نظریه‌پردازهای اخلاق که نگاهی به مشکلات کلان عملی انسان دارند موضوع مهمی است. حتی اگر با این استدلال انسان‌محور به آن توجه کنند که رفتار درست با دیگر موجودات زنده و محیط زیست به سود انسان است.

جست‌وجوی خرد ایرانی – ۱۳

منصور کوشان: دوره‌ی چهارم را می‌توان از آغاز تمدن ساسانیان تا تهاجم عرب‌ها نامید. دورانی که به رغم نزدیکی و هماهنگی‌ِ بسیار دین و دولت و تأسیس نخستین حکومت عقیدتی در ایران، فرهنگ و ادبیات و هنر بر اساس پیشینه‌ی پربارش رشد ویژه‌ای می‌کند و اثرهای بسیاری در شاخه‌های گوناگونی از دین‌ها و عقیده‌ها در زیر سلطه‌ی موبدان سربرمی‌آورد.چنان که به جز مهریان (میتراییان)، اندرواییان، زروانیان، زرتشتیان و یهودیان که پیشینه‌اشان به عصر پیش از هخامنشیان می‌رسد

فلسفه‌ی آگاهی

محمدرضا نیکفر: ریشه‌ی همگرایی دوستدار با ایدئولوژی ایرانی را بایستی در اساس اندیشه‌ی او جست که فلسفه‌ی آگاهی است. همین فلسفه است که وی را بر آن می‌دارد از بحث پرسش بیاغازد و دستاوردهای شناختی را سنجه‌ی ارزشگذاری‌های خود قرار دهد. فلسفه‌ی آگاهی دوستدار یک فلسفه‌ی خودیابی است، البته به قصد اعلام‌شده‌ی انتقاد از آن خود. او همه چیز را در نهادی که با خوی دینی‌اش مشخص می‌شود، حل می‌کند. تفاوت‌ها از میان می‌روند. ما همه سرو ته یک کرباسیم و سر و ته تاریخ ما یکی است.

جست‌وجوی خرد ایرانی – ١٢

منصور کوشان: در واقع آیین‌های آریایی (ایرانی – هندی) که در دوران اسکندری و سلوکیان به دلیل فرهنگ یونانی‌گری ناپیدا و کم‌بنیه می‌شود، ابتدا به کمک شاهنشاهی‌ِ بزرگ و درخشان کوشانیان و بعد با فرمان پادشاهان اشکانی، بار دیگر حضور فعال و چشم‌گیر می‌یابد و هم‌زمان با وجود نقش ایزدها و نمادهای ایرانی برسکه‌های کوشانیان و حاکمیت آن‌ها بر هندوستان، دو فرهنگ ایرانی و هندی متأثر از یک‏دیگر تداوم می‌یابند.

آیا مجازات اخلاقی است؟

مریم اقدمی: ایده اصلی پشت نظریه‌هایی که مجازات را به خودی خود خوب می‌دانند آن است که این سزای اعمال افراد است. شهود پایه‌ای که زیر بیشتر اندیشه‌های اخلاقی ما وجود دارد آن است که مردم باید آنچه را که سزاوارش هستند دریافت کنند. درست همانطور که از رفتار خوب باید سود ببرند، از رفتار بد هم باید رنج بکشند. ایده کیفر و عقوبت و اینکه افراد باید برای خطایشان هزینه دهند، به راحتی در کنار چنین شهودی قرار می‌گیرد.

گله یا همان توده‌ای که رنج می‌برد

ترجمه‌ی حمید پرنیان: برای این‌که بتوانیم منظور نیچه از مفهوم «گله» (یا همان توده‌ای که رنج می‌برد و دچار خشم و غضب است) را بفهمیم باید دو چیز را در ذهن داشته باشیم. اول این‌که گله، قدرتی ندارد. دوم این‌که بنیادی‌ترین رانه‌ی گله، اراده‌ی به قدرت است. از آن‌جا که گله بی‌قدرت است، پس اراده‌ی به قدرت‌اش تار و مار می‌شود و به‌جای این‌که اراده‌ای نداشته باشد ترجیح می‌دهد که به هیچ اراده داشته باشد.

جست‌وجوی خرد ایرانی – ١١

منصور کوشان: زمانی که اسکندر فرمان ویرانی آتشکده‌ها و کتابخانه‌ی هخامنشیان را می‌دهد، مردم خو گرفته به نیایش‌هایشان، مکان‌های پنهانی را برای آرامش خاطر خود برمی‌گزینند. در چنین وضعی باورکردن این واقعیت عجیب نیست که افرادی اثری از اندیشه، کردار و گفتار خود برجای می‌گذارند. اما انگاری جنگ و گریزها آن ‌قدر زیاد بوده که جز نشانی از معبد اَناهیتا، دیگر هیچ اثری از ایزدهایی که تا این دوره و در این زمان پرستیده می‌شوند، باقی نمی‌ماند.

دین، علم، فلسفه

محمدرضا نیکفر: در تاریخ در همه حال و در همه‌جا دین در این سو و علم و فلسفه در آن سوی مقابلِ آن قرار ندارند. بخشِ بزرگی از تاریخِ اینها درهم‌آمیخته است. علم و فلسفه در همه‌جا و در همه حال نه علی‌رغمِ دین، بلکه با انگیزه‌هایی پا می‌گیرند که در آغاز تفکیک‌ناپذیر از دین هستند.

خدای کهریزک و امام زمان حامی باستان‌شناسان دردافزا

ساعت شش بعدازظهر دوشنبه ۲۵مرداد(۱۶اگوست)، به همت جمعی از دانشجویان ایرانی ونکور، میزگردی با حضور حسین قاضیان و اکبر گنجی در دانشگاه سیمون فرزر ونکور SFU درباره‌ی موانع دموکراسی در ایران برگزار شد. هر یک از دو سخنران، ابتدا دیدگاه‌های خود را در این زمینه بیان کرده و در پایان به مدت ۹۰دقیقه به پرسش‌های حاضران پاسخ گفتند. متن سخنان اکبر گنجی به شرح زیر است:

جست‌وجوی خرد ایرانی – ۱۰

منصور کوشان: چالش‌ِ فرهنگ و ادبیات از عهد اسکندری تا پایان حکومت اشکانیان را می‌توان دوره‌ی دوم نامید. زمانی که فرهنگ و تمدن هخامنشیان در گذر از حکومت اسکندر و سلوکیان به اشکانیان می‌رسد، به ویژگی‌ِ نوینی دست می‌یابد. این دوره، به رغم این که چندان حاصل عینی‌ِ ماندگاری ندارد، اما از نظر برخورد و آشنایی با فرهنگ یونانی‌،ِ میراث هلنی و چند فرهنگی بودن دوره‌ی اشکانی حایز اهمیت است.

چشم‌اندازگرایی نیچه

ترجمه‌ی حمید پرنیان: از نظر نیچه، این‌که «حقیقت مطلق» و «عینی‌گرایی» اسطوره هستند نباید ما را فریب دهد که فقط یک شیوه‌ی درست برای فهمیدن حقیقت وجود دارد. تفسیری که نیچه از حقیقت مطلق دارد بیش‌تر شبیه دیدن مجسمه است؛ هیچ‌کس از هر جایی که ایستاده است و از آن‌جا دارد مجسمه را می‌بیند نمی‌تواند مدعی باشد که کل مجسمه را دارد می‌بیند. ما باید قدم بزنیم و دور مجسمه حرکت کنیم تا ابعاد مختلف آن را ببینیم.

جست‌وجوی خرد ایرانی – ۹

منصور کوشان: اگر چه خشایارشاه خشمگین از شورش مردم بابل، مجسمه‌ی مردوخ را منهدم می‌کند، پرستش این آیین را مردود می‌نامد، ستایش مزدااهوره را جای‌گزین آن می‌کند و نشان می‌دهد که نخستین پادشاه ایرانی است که عقیده‌ای دینی را به مردمانی تحمیل می‌کند، اما هم او یهودیان را می‌پذیرد و هم مهاجرت مغان شاهنشاهی‌ِ او به سرزمین‌های تسخیر شده حاکی از آن است که هنوز جامعه‌های گوناگون ایران پیرو یک دین یا یک آیین مشخص نیستند.

قانون و اخلاق

مریم اقدمی: وقتی به جای اخلاق از قانون‌های متفاوت صحبت کنیم، مردم به راحتی می‌پذیرند که چیزی در یک کشور قانونی باشد و در کشوری دیگر عیرقانونی. از نظر مردم در موارد قانونی حقیقت پایه و یکتا و غیرقابل تغییری وجود ندارد. قوانین می‌توانند از جایی به جای دیگر یا حتی از زمانی به زمان دیگر متفاوت باشند. نسبی‌گرایی قانونی به راحتی از سوی مردم پذیرفته می‌شود.

روزمرگی و نخبه‌گرایی

محمدرضا نیکفر: گزارشِ دوستدار از فرهنگ خلاصه می‌شود به گزارشی از بینشِ عده‌ای از نخبگانِ آن. او تلاش می‌کند ثابت کند که این نخبگان دینخویند، دینخو هم که نباشند بی‌مایه‌اند، فکرِ بدیعی ندارند، یا اگر دارند درخشش‌هایی هستند که به هم نمی‌پیوندند تا ظلمتِ دین را بزدایند.

زمینه‌های رشد خرد و فرهنگ ایرانی - ٨

منصور کوشان: نگاره‌ها و روایت‌های تاریخی‌ِ شاهنشاهی‌ِ هخامنشیان نشان می‌دهند که عقیده و آیین مسلط در جامعه‌ی عصر کورش و جانشینن‌هایش یک‌سان نیست. در سراسر این سلسله، عقیده‌ای به صرف نااهورایی بودن یا به دلیل بیرون بودن از چارچوب‌های اعتقادی‌ِ سران حکومت، تحمیل و سرکوب نمی‌شود. اگر شورشی یا مخالفتی وجود دارد، به صرف کشورگشایی یا دست‌یابی به استحکام‌های حکومتی‌ و تداوم فرمان‌روایی انجام می‌گیرد.

زهدگرایی؛ به هیچ اراده داشتن

ترجمه‌ی حمید پرنیان: چرا واگنر در آخر عمرش پاک‌دامنی و نجابت اختیار کرد و چرا «پارسیفال» را نوشت (که در آن از نمادهای مسیحی استفاده کرده است). نیچه پس از بحث مختصری درباره‌ی واگنر، می‌گوید که هنرمندان چیز زیادی ندارند که درباره‌ی آرمان‌های زاهدانه به ما بگویند چراکه هنرمندان همیشه متکی به یک فلسفه یا اخلاق یا دین خاصی هستند (و دارای پیش‌داوری هستند).

پل والری و مفهوم اروپایی بودن

بابک مینا: اروپایی‌بودن به چه معنا است؟ چه ملت‌هایی اروپایی هستند؟ مجموعه فرهنگ‌هایی که امروز آنها را اروپایی می‌خوانیم چه ویژگی‌هایی دارند؟ در این بررسی کوتاه می‌خواهیم به متنی بپردازیم که در اویل قرن بیستم دل‌مشغول همین پرسش‌هاست. امروزه البته در مقابل گفتمان‌های اروپا محور ضد گفتمان‌هایی رهایی بخش در خود غرب به وجود آمده است که توانسته چشم اندازی غنی‌تر و امید بخش‌تر را ترسیم کند.

آیا اخلاق در جنگ معنا دارد؟

مریم اقدمی: با توجه به همه شرایط پیچیده طرفین درگیر در جنگ‌ها، آیا می‌توان انتظار داشت جنگ یک واقعه اخلاقی باشد؟ آیا باید از مردم و نظامی‌هایی که درگیر جنگ هستند انتظار داشت قواعد اخلاقی را رعایت کنند؟ آیا اصلا جنگ منصفانه معنا دارد؟ در پاسخ به این سوال‌ها فیلسوف‌های اخلاق بحث‌های فراوانی را مطرح کرده‌اند. یکی از این استدلال‌ها آن است که با توجه اخلاقی نبودن ماهیت خود جنگ، دیگر رعایت قواعد اخلاقی در آن معنا ندارد.

زمینه‌های رشد خرد و فرهنگ ایرانی - ٧

منصور کوشان: در آیین کهن زروان، جهان مادی، نخست در نه هزار ساله‌ی نبرد اهریمن و مزدا اتفاق می‌افتد، که زمان با کرانه‌ی اهریمن محسوب می‌شود و بعد از این زمان است که زمان مزدا آغاز می‌شود. زمانی که برای آن چگونگی‌ِ پایان متصور نیست. چنان که برای زمان بی‌کرانه‌ی زروان، که نه آغازی از آن متصور است و نه پایانی. پس از دوران نه ‌هزار سال، به دور از شهریاری‌ِ اهریمن، جهان به کام مزدا خواهد بود و همه‌ی هستی در نور و شادمانی تداوم می‏یابد.

ایدئولوژی ایرانی

محمدرضا نیکفر: از این هفته در «زمانه» به نقد آرامش دوستدار می‌پردازم. در این یادداشت‌ها به نظر دوستدار به عنوان یکی از شکل‌های «ایدئولوژی ایرانی» نگریسته‌ام که به عنوان یک ایدئولوژی انتقادی، نوعی نقد ملت‌باورانه‌ی عقب‌ماندگی ملی است. هرگونه تلاشِ جامعِ فرهنگی و سیاسی در ایران با مضمونِ احیاگری، به بازتولیدِ نادانی و سرگشتگی می‌انجامد. این، مهم‌ترین دستاورد فکری آرامش دوستدار است.