تاثیر «کاغذ پاره‌ها‌ی بی‌ارزش» بر اقتصاد ایران

پانته‌آ بهرامی

محمود احمدی‌نژاد، رییس دولت ایران، روز شنبه در تهران طی سخنانی به مناسبت روز خبرنگار، چهارمین دور تحریم‌های شورای امنیت را «کاغذپاره‌ی بی‌ارزش» توصیف کرد و گفت: «رهبران غربی که فکر می‌کنند تحریم‌ها فشار عمودی بر دولت را افزایش خواهند داد، احمق هستند».

این «کاغذپاره‌ی بی‌ارزش»، چه تاثیراتی بر روند اقتصاد ایران خواهد داشت و راه‌حل‌های برون‌رفت از این بحران چیست؟

در چهارمین دور تحریم‌ها، همه‌ی کشورهای عضو سازمان ملل متحد از هرگونه تجارت هسته‌ای یا اتمی و همکاری با ایران در پیوند با استخراج اورانیوم منع شده‌اند.

موارد اصلی این قطعنامه شامل این موارد است:

عدم فروش تسلیحات سنگین؛ علاوه بر آن، دارایی‌هایی که در رابطه با صنایع هسته‌ای ایران فعالیت می‌کنند نیز می‌توانند مسدود شوند.

دولت‌ها می‌توانند همه‌ی کالاهایی را که به‌صورت دریایی و یا هوایی به ایران داخل و یا از آن خارج می‌شوند، در آب‌های آزاد مورد بازرسی قرار دهند، البته اگر به آنها مشکوک شوند.

دولت‌ها می‌توانند از تامین سوخت و خدمات دریایی به کشتی‌های ایران که حامل کالاهای غیر قانونی هستند خودداری کنند.هم‌چنین اگر مشکوک شوند که کشتی‌های مورد نظر، حاوی محموله‌هایی چون مواد هسته‌ای یا کالاهایی هستند که در چنان فرایندی مورد استفاده قرار می‌گیرند، می‌توانند کالاها را بازرسی، توقیف و یا حتی معدوم کنند.

دولت‌های عضو می‌توانند از هرگونه مبادلات مالی و بیمه‌ای با شرکت‌ها و افرادی که در رابطه با سپاه هستند، خودداری کنند؛ چه در پیوند با فعالیت‌های هسته‌ای باشند و چه نباشند.

تحریم‌های اتحادیه اروپا

بیژن افتخاری، استاد دانشگاه و تحلیل‌گر سیاسی با تاکید بر این که به‌خاطر پیوستن روسیه و چین، لحن تحریم‌ها علیه ایران آرام است و به همین دلیل، اتحادیه‌ی اروپا چند بند به آن اضافه کرده است، می‌افزاید:

دکتر بیژن افتخاری

ازجمله مواردی که از سوی اتحادیه‌ی اروپا به تحریم‌ها اضافه شده، ممانعت از صدور ویزا برای مسئولین جمهوری اسلامی است که در امر کشتارهای جمعی مشارکت داشته‌اند. مورد دوم و مهم‌تر مصادره‌ی اموال و دارایی‌های اشخاص حقیقی و حقوقی مرتبط با سپاه و یا همکاران سپاه است. این دو مورد محدودیت را اتحادیه‌ی اروپا خیلی جدی دنبال کرده است.

آیا این عدم صدور ویزا، شامل دیپلمات‌های ایران و احمدی‌نژاد هم می‌شود؟

یک‌سری قوانین بین‌المللی وجود دارد که توجه به آنها لازم است. مثلاً وقتی مجمع سالانه‌ی شورای امنیت یا سازمان ملل متحد برگزار می‌شود و احمدی‌نژاد بخواهد به‌عنوان رییس‌جمهور در آن شرکت کند، احتمالا آمریکا نمی‌تواند مانع شود؛ چه صدور ویزا بخشی از توافقی است که سازمان ملل بتواند در نیویورک بماند.

روند اجرای تحریم‌ها

تحریم‌های اقتصادی پیش از این نیز شامل ایران می‌شد، اما یکی از تقاوت‌های دور جدید تحریم‌ها کنترل از سوی آمریکا در نحوه‌ی اجرای آنهاست؛ تاحدی که آمریکا برخی از شرکت‌ها را به‌خاطر تخلف از تحریم‌ها جریمه کرده است.دکتر بیژن افتخاری در مورد ابعاد اجرای تحریم‌هایی که آن را از موارد قبلی جدا می‌کند، می‌گوید: «آمریکا در یکی ازبرنامه‌های مشاهده و کنترل به برخی از شرکت‌ها که در امر گاز و نفت با ایران همکاری می‌کنند، ازجمله گازفرم روسیه، شرکت سیم‌اوپک چین، پی‌دی‌اس‌ای ونزولا و شرکت نفت و گاز هند اخطار داده که دست از همکاری در امر نفت و گاز و خرید از ایران بردارند.

در غیر این صورت طبق قوانین خود آمریکا برای آنها مجازات‌های مالی تعیین می‌شود. به‌علاوه به شرکت تیسن‌گروپ و شرکت لینده‌ی آلمان اخطار داده که در زمینه‌ی پتروشیمی و اکتشاف گاز و نفت ایران فعالیت نکنند. علاوه بر آن آمریکا سه شرکت بزرگ اروپایی را در چهارچوب تخطی از تحریم‌ها جریمه کرده است: شرکت ای‌بی‌ام‌آمرو هلند، شرکت لویز بانک انگلیس و شرکت اعتباری سویس.

سختگیری‌های آمریکا به‌خاطر آن است که کشورهای دیگر متوجه شوند این تحریم‌ها فقط روی کاغذ نیست و یاید اجرا شود. این امر منجر به پیوستن کره‌ جنوبی و ژاپن به این تحریم‌ها شده است. به این خاطر به یکی از بانک‌های ایرانی که در کره جنوبی فعالیت می‌کرده اعلام شده که این شعبه باید تعطیل شود.»

تحریم شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی

وقتی قطعنامه‌ی اخیر شورای امنیت به تصویب رسید، ایران به دلیل آن که شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی در فهرست تحریم ها قرار گرفته بود، به آن اعتراض کرد.تحریم‌های شورای امنیت بیش‌تر بر بخش‌های هسته‌ای و نظامی متمرکز است ولی در دور جدید تحریم‌ها به کشورها اجازه داده شده تا کالاهای دریایی ایران را در آب‌های آزاد بازرسی کنند.

اتهام کشتیرانی جمهوری اسلامی مشارکت در حمل اسلحه و محموله‌های نظامی به خصوص مرتبط با برنامه‌ی هسته‌ای است و بنا بر قطعنامه‌ی شورای امنیت سازمان ملل، دولت‌ها می‌توانند در صورت شک به محموله‌ی یک کشتی ایرانی، آن را بازرسی کنند.محدودیت‌هایی که برای کشتیرانی جمهوری اسلامی وضع شده، به دولت‌های عضو اجازه می‌دهد حتی از تحویل سوخت یا خدمات دیگر به کشتی‌های ایرانی خودداری کنند یا درصورت مشکوک بودن به آن کالاهای مذبور را نابود کنند.

ایران در دو سال اخیر بعد از تحریم‌های آمریکا و بریتانیا توانسته با عوض کردن نام کشتی‌ها، استفاده از پرچم کشورهای مختلف و یا حتی تغییر مالکیت آنها تحریم‌ها را دور بزند، اما به نظر می‌رسد این بار این کار برای دولت ایران به‌سادگی نخواهد بود و شاید علت اعتراض شدید دولت ایران نیز همین باشد.

دکتر بیژن افتخاری، استاد دانشگاه در آمریکا در مورد بیمه‌ی کالاها می‌گوید: «در امر بیمه‌ی کالاهای وارداتی و صادراتی نیز مشکل پیش آمده. بیمه لویتز که معتبرترین بیمه است کالاهای ایران را بیمه نمی‌کند و بیمه‌های دیگر نرخ‌ها را از دوره‌ی هفته‌ی پیش به دو برابر نرخ‌های قبلی بالا برده‌اند. بنابراین این‌بار به این سادگی نیست که حاکمیت بتواند تحریم‌ها را دور بزنند. لحن التماس‌آمیز محمود احمدی‌نژاد برای مذاکره با آمریکا و اجلاس پنج به علاوه‌ی یک و ابراز علاقه به اوباما رییس‌جمهور آمریکا، همه نشان از میزان نگرانی آنها برای ادامه‌ی این وضع ایران دارد.»

کاهش قیمت نفت، کم شدن تولید

به‌خاطر وجود تحریم‌ها بازرگانان ایرانی نمی‌توانند از بانک‌ها اعتبارات مالی دریافت کنند. بنابراین مجبورند کالاها را گران‌تر از قیمت‌های موجود در بازار بخرند.نکته‌ی دوم، موضوع کاهش تولید نفت است. با آن که در طول سی‌سال گذشته، تولید نفت در ایران از افزایشی ثابت و تدریجی برخوردار بوده، اما از سال ۲۰۰۵ تاکنون به علت کاهش سرمایه‌گذاری در توسعه‌ی میدان‌های جدید نفت و گاز، تولید نفت در ایران با کاهش روبه‌رو شده است.

این در حالی است که ایران دارای چهارمین ذخایر بزرگ نفت در جهان است. به‌طور کلی آمارهای موجود نشان می‌دهد از زمانی که محمود احمدی‌نژاد در سال ۲۰۰۵ به مقام ریاست جمهوری رسیده، سرمایه‌گذاری خارجی کاهش پیدا کرده است. سیاست‌های محمود احمدی‌نژاد مانع از سرمایه‌گذاری شرکت‌های خارجی در ایران شده است.

راه‌های برون‌رفت از بحران

دکتر بیژن افتخاری در مورد تاثیر تحریم‌ها بر روند فروپاشی اقتصاد ایران و گزینه‌های حاکمیت برای برون‌رفت از بحران می‌گوید: «از امروز به بعد حتی اگر ایران بتواند کالایی وارد کند مجبور است حداقل سی‌درصد گران‌تر آنها را تهیه کند. به عبارت دیگر قدرت خرید کم‌تر می‌شود. از سوی دیگر نکته‌ی حساس و مهم، کاهش تولید نفت و اقزایش مصرف داخلی نفت، یعنی دو موضوعی است که اقتصاد ایران را می‌تواند به ورطه‌ی ورشکستگی بکشاند.

چه عواملی باعث بالارفتن و یا پایین آمدن درآمد می‌شود؟ دو عامل: یک این که بهای نفت در جهان بالا برود و دوم این که میزان تولید نفت بالا یا پایین برود. میزان تولید نفت ایران روزبه‌روز کاهش پیدا می‌کند. زیرا چاه‌هایی که از آن نفت استخراج می‌شود باید پس از مدتی به آن گاز تزریق شود که بتواند فشار به اعماق زمین بیاورد و نفت از بخش دیگر بالا بیاید. این عمل نیاز به تکنولوژی ویژه دارد و سال‌هاست ایران آن را انجام نداده است.

تولید نفت ایران نسبت به سال گذشته ۱۲ درصد کاهش پیدا کرده که مفهوم آن کاهش درآمد دولت است.

قیمت هر بشکه را در بودجه‌ی امسال، ۶۷دلار پیش‌بینی کرده‌اند که تا امروز به این میزان نرسیده است. آقای نژاد حسینیان، وزیر سابق نفت اعلام کرد که اگر ما در پنج سال آینده و هرسال حداقل بیست میلیارد دلار در صنایع نفت و گاز سرمایه‌گذاری نکنیم در پنج سال آینده، تولید و مصرف مساوی خواهد شد؛ یعنی نمی‌توانیم صادرات نفت داشته باشیم. اینها خطرات جدی برای حکومتی دارد که بانک مرکزی‌اش هفته‌ی گذشته اعلام کرد که بدهی‌های دولت به بانک‌های داخلی و موسسات خارجی ۱۲۷ میلیارد دلار است که ۷۷ میلیارد دلار آن بدهی به موسسات خارجی است.

بنابراین اگر این مجموعه را در یک دید کلی ببینیم دولت با توجه به تحریم‌ها در پرداخت هزینه‌ها با وضعیت درآمد خود در خواهد ماند. به‌نظر می‌رسد حاکمیت دو گزینه دارد: یکی جنگ است که حکومت مایل است برای برون‌رفت از بحران این اتفاق بیافتد، دومین گزینه، سازش با آمریکا و تسلیم شدن به خواست آنهاست.»