ایران و ظرفیت تولید سوخت هواپیما

حسین علوی

خبرهای مربوط به عدم تحویل سوخت به هواپیماهای مسافربری ایران در برخی فرودگاه‌های اروپا و منطقه اگرچه تکذیب شده، اما این احتمال به عنوان یک فشار تحریمی روی ایران همچنان وجود دارد.

برخی مقامات مسئول ایران پیش از تکذیب خبر گفته بودند که برای مقابله با این فشار، تمامی سوخت هواپیما در داخل تولید خواهد شد. دکتر حسن منصور کارشناس انرژی در گفت‌وگو با رادیو زمانه، درباره امکانات ایران برای افزایش تولید سوخت و شرایط سوخت‌گیری هواپیماهای مسافربری توضیح می‌دهد:

متأسفانه ظرفیت تولید سوخت هواپیمایی در ایران، در پایین‌ترین سطوح بین‌المللی قرار دارد. یعنی اگر تولید سوخت ایران را با کشورهای دیگر مقایسه کنید، می‌بینید مثلاً تولید هلند چهار هزار و پانصد تن درسال برای هزار نفر، تولید سالانه‌ی بحرین سه هزار و صد و پنجاه تن برای هزار نفر و تولید کشورهای همسایه‌‌ی ایران مثل کویت شش‌صد و بیست و پنج تن برای هزار نفر است. در حالی که ایران فقط دوازده تن در سال برای هزار نفر سوخت هواپیما تولید می‌کند. یعنی ایران فقط اندکی جلوتر از سوریه و پاکستان تولید می‌کند.

اما علاوه بر مشکل ظرفیت تولید سوخت هواپیما، الگوی تولید در پالایشگاه‌های ایران نیز بسیار کهنه و فرسوده است. ایران نیازمند سرمایه‌گذاری‌هایی است که بتواند هم ظرفیت تولید بنزین و هم ظرفیت تولید سوخت هواپیما را افزایش دهد.

در عین حال مسئله‌ی مهم‌تر از ظرفیت، این است که وقتی یک هواپیما به پروازهای طولانی می‌رود، نیاز به سوخت‌گیری دارد. برای مثال، ظرفیت هواپیماهای جت معمولاً از پنج‌هزار تا یازده‌و‌نیم هزار گالن است و جت ۷۵۷ بیش‌ترین ظرفیت را دارد. معنای این حرف آن است که با توجه به مصرف هر ساعت پرواز که تقریباً زیر هزار گالن در یک ساعت است، هر هواپیما باید بتواند پس از چهارـ پنج ساعت، دوباره سوخت‌گیری کند. به این ترتیب اگر ممنوعیت صورت بگیرد و قابل رفع نباشد، ایران ناگزیر خواهد بود که شعاع پروازهای خودش را زیر پنج ساعت نگه دارد.

دکتر حسن منصور، استاد اقتصاد در لندن

برخی مسئولان ایران اظهارنظر کرده‌اند که با توجه به رقابت فشرده‌ای که در بازار فروش سوخت هواپیما وجود دارد، ایران در صورت تحریم سوخت هواپیما، تلاش خواهد کرد تا از تولیدکنندگان دیگر استفاده کند. در مورد پروازهای اروپا این مشکل چگونه قابل رفع است؟ یعنی اساساً پیش‌بینی ایران چقدر به حل مشکلی که ممکن است پیش بیاید کمک خواهد کرد؟

ایران در این زمینه همیشه به بازار سیاه متوسل شده و مشکلاتش را از طریق دلال‌ها و با قیمت‌های بسیار بالاتر رفع کرده است. باید دید آیا در مورد این صنعت که بسیار ارگانیزه است و سوخت‌گیری باید در فرودگاه‌ها انجام شود، این دولت‌ها خواهند توانست تحریم‌ آمریکا را دور بزنند؟ معمولا این کار را نخواهند کرد.

در مورد شرکت‌ها هم مسئله به همین صورت است. در این کشورها مدیر یک شرکت، ورای جنبه حقوقی مسئول سهام‌دارانش است. او نمی‌تواند به سهام‌داران خود توضیح دهد که چون سوخت ممنوعه‌ای را تأمین کردم، ناگزیر شدم مثلاً این قرارداد مهم را در آمریکا از دست بدهم. اگر این اتفاق بیفتد، چنین مدیری عزل خواهد شد. در نتیجه این مسئله یک جنبه‌ی حقوقی و یک جنبه‌ی مالی دارد.

من البته حقوقدان نیستم و نمی‌توانم از جنبه‌ی حقوقی نظری بدهم. اما باید توجه داشت که مجوز حقوقی همین تحریم از بزرگ‌ترین منبع حقوقی جهانی یعنی شورای امنیت صادر شده است. با توجه به این‌که منظور قطعنامه‌ی شورای امنیت تحویل سوخت نبوده، این تحریم‌های یکجانبه‌ی آمریکا و اروپا است که می تواند جلوی فروش سوخت به ایران را بگیرد. شرکت‌ها عمدتاً با جنبه‌ی مالی قضیه روبه‌رو خواهند بود. یعنی این کار چه ممنوعیت حقوقی داشته باشد، چه نداشته باشد، شرکت‌ها نخواهند توانست این کار را بکنند. چرا که با انجام چنین کاری قراردادهای بسیار سودمندتری را در آمریکا و اروپا از دست خواهند داد.

ارزیابی دبیر انجمن صنفی شرکت‌های هواپیمایی در ایران این است که اگر هواپیماهای ایران مجبور شوند برای تأمین سوخت خود در کشورهای دیگری که آماده‌ی تحویل سوخت هستند توقف کنند، هزینه‌ی پرواز دو برابر خواهد شد. طبیعتاً این مسئله مشکل تازه‌ای ایجاد می‌کند. تحریم‌های مستقل اروپا و آمریکا غیر از مسئله‌ی سوخت هواپیما، اساساً کدام بخش‌های دیگر انرژی را دربرمی‌گیرد؟

مسئله‌ی اساسی قطعنامه، سرمایه‌گذاری در صنایع نفت و گاز ایران است که آثاری میان‌مدت و درازمدت به‌همراه دارد. هرچند در آن‌جا تا حدودی زمینه‌ی بازی را برای روس‌ها و چینی‌ها رعایت کردند و قبول کردند که آنها در مواردی در آن‌جا حضور داشته باشند، ولی جلو سرمایه‌گذاری‌های کلان را خواهند گرفت. این موضوعی است که در میان‌مدت مانع رشد صنایع نفت و گاز ایران خواهد شد. به‌ویژه در شرایطی که مثلاً با توسعه ندادن میدان پارس جنوبی، روزانه سهم تولید خودمان را به قطر می‌بازیم و از این بابت میلیاردها دلار متضرریم.

بنابراین باید دید با وجود تحریم شورای امنیت، امروز کدام کشور حاضر خواهد شد در صورت تحریم سوخت از طرف شرکت ها، به هواپیماهای ایران سوخت تحویل دهد و در عین حال منافعی در آمریکا و اروپا نداشته باشد؟ تمامی شرکت‌های مهم، قراردادهای فراوانی با این کشورها دارند و حاضر نخواهند بود در صورت تحریم سوخت، به‌خاطر تحویل سوخت به هواپیماهای ایرانی، آن قراردادهای پرسود را از دست بدهند.

به این ترتیب باید موارد بسیار استثنایی را پیدا کرد. مواردی که هواپیما باید مسیرش را ناگزیر عوض کند و به‌سوی کشوری برود که حاضر است با پرداخت گزاف‌تری، تحریم آمریکا را در این زمینه دور بزند تا ایران بتواند سوختش را از آن‌جا تأمین کند. طبیعی است در این صورت هزینه‌ی پرواز در ایران بسیار گران‌تر خواهد شد.