یک سپاهی و سانسور کتاب

الاهه نجفی

سید محمد حسینی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، در سخنانی که دوشنبه، هفتم تیرماه در مراسم تودیع و معارفه‌ی بهمن دری اخوی، معاون فرهنگی این وزارتخانه و جانشین محسن پرویز ایراد کرد، از سانسور بیشتر و نهادینه‌تر کتاب خبر داد.

سید محمد حسینی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسم تودیع بهمن دری اخوی که به تازگی به عنوان جانشین معاونت فرهنگی پیشین وزارت ارشاد منصوب شده است، نظارت بر امر کتاب و ممیزی و سانسور کتاب را فراتر از کتاب خواند. او گفت: ما می‌خواهیم صرفاً بحث کتاب نباشد و فراتر از مسأله‌ی کتاب باشد.
او یکی از اهداف وزارت ارشاد در سیاست‌گزاری‌های سلبی در امر کتاب را «فضاسازی در ایران و جهان اسلام» توصیف کرد.

بهمن دری اخوی (چپ) به همراه بهمن دری اخوی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی

وزیر ارشاد و فرهنگ اسلامی به کتاب‌های روان‌شناسی و فراروان‌شناسی، نجوم و طالع‌بینی که در ایران از کتاب‌های بسیار پرفروش است اشاره کرد و انتشار این کتاب‌ها را «کتاب‌سازی» خواند و گفت: «عده‌ای فکر می‌کنند مقوله‌ی فرهنگ هم یک مقوله‌ی سودطلبانه است»

او تذکر داد که دستگاه‌های نظارتی وظیفه دارند بر اساس نیازهای واقعی جامعه کتاب تولید کنند و از آثاری که او آنها را «مروج خرافات» خواند جلوگیری کنند. او گفت: «الان کتاب‌هایی داریم که زیبنده‌ی نظام اسلامی نیستند.»
سید محمد حسینی در بخش دیگری از سخنانش به تاریخ و تاریخ انقلاب که همواره در سی سال گذشته از مهم‌ترین سیاست‌های فرهنگی حکومت بوده است، اشاره کرد و گفت: «ما در بحث تاریخ شاهدیم در برخی آثار، تاریخ معاصر تحریف می‌شود، تاریخ انقلاب تحریف می‌شود، برخی از فراماسونرها چهره‌ می‌شوند و چهره‌های دین‌گریز به عنوان اسطوره معرفی می‌شوند.»

او در امر کتاب خواستار ضوابط دقیق‌تری شد و به این نکته اشاره کرد که در آینده «ساز و کاری برای کتاب‌هایی که بی‌فرهنگی را در جامعه ترویج می‌کنند» در نظر گرفته خواهد شد.

وزیر ارشاد و فرهنگ اسلامی تأکید کرد که در دادن مجوز به نویسندگان سخت‌گیری‌ها بیشتر نخواهد شد. او گفت با مصوبه‌ی شورای عالی انقلاب فرهنگی ضوابط چاپ و نشر کتاب به اندازه‌ی کافی شفاف است و در آینده در این بخش کمتر اعمال سلیقه می‌شود.

‌روز چهارشنبه‌ی هفته‌ی گذشته وزیر ارشاد و فرهنگ اسلامی به طور غیرمنتظره‌ای محسن پرویز را از معاونت فرهنگی این وزارت‌خانه برکنار کرد و بهمن دری اخوی را به جای او به کار گماشت. در حکم انتصاب آقای دری اخوی آمده است که وزیر ارشاد انتظار دارد او «دیده بانی و نگهبانی مرزهای فرهنگی» را به عهده بگیرد.

بهمن دری در قلمرو فرهنگ از چهره‌های شناخته شده نیست. او پیش از این رئیس انتشارات کل سپاه، سردبیری مجله‌ی پیام انقلاب و قائم مقامی اداره‌ی ویژه‌ی کتاب وزارت ارشاد، معاونت فرهنگی و قائم مقام انتشارت صدا و سیما و معاونت فرهنگی ستاد مرکزی مبارزه با چاق را به عهده داشته است. او همچنین چند عنوان کتاب هم منتشر کرده که همگی از قلمرو کتاب‌های ایدئولوژیک می‌آید: «ولایت مطلقه فقیه اصل دین است»، «خدمات متقابل ادبیات و سینما» و «فرهنگ شعارهای انقلاب اسلامی».

گفتنی است که سید محمد حسینی پیش از آن که در دولت دهم وزیر ارشاد شود، مدیر عامل انتشارات سروش بود. در آن زمان بهمن دری اخوی سردبری «سروش هفتگی» را به عهده داشت و از یاران قدیمی وزیر به شمار می‌آید.

محسن پرویز، معاون پیشین فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

سید محمد حسینی در سخنانش به این نکته اشاره کرد که او انتظار دارد معاونت فرهنگی تازه به امور تسریع بدهد و بیش از هر چیز نظرات رهبری در بخش‌های مختلف فرهنگی را عملی و اجرایی کند.

بهمن دری اخوی، معاون جدید امور فرهنگی وزیر ارشاد گفت: «با بوروکراسی فرهنگ انقلاب پیش نمی‌رود و اگر می‌خواهیم قله‌های پیشرفت فرهنگ بسیجی را حفط کنیم، باید فرهنگ حدیث ثقلین را پی بگیریم.»

منظور بهمن دری اخوی از «فرهنگ حدیث ثقلین» ایجاد نهادهای موازی در کار سانسور کتاب است. او در بخش دیگری از سخنانش گفت قصد دارد در دوران مدیریتش به آسیب‌شناسی انقلاب، کم‌کاری در ارائه مبانی نظری انقلاب، مقایسه انقلاب ایران با انقلاب‌های جهان . کمبود آثار داستانی در حوزه‌ی انقلاب بپردازد.

محسن پرویز، معاونت پیشین وزارت ارشاد با وجود آن‌که همواره از ممیزی و سانسور کتاب سرسختانه دفاع می‌کرد و در زمان معاونت فرهنگی او سانسور کتاب نهادینه‌تر شده بود، تا صبح روزی که از کار برکنار شد، از این مسأله بی‌اطلاع بود.

محسن پرویز در مراسم معارفه‌ی جانشین‌اش یادداشتی را که برای سخنرانی آماده کرده بود نخواند. او گفت احساس می‌کند خواندن این یادداشت «حاشیه‌ساز» شود و چنین بود که کسی که زیرساخت‌های دستگاه سانسور را در ایران گسترش داد، در خاتمه‌ی کارش خودش را هم سانسور کرد.

محسن پرویز از منتقدان جدی سیاست‌های فرهنگی دوران اصلاحات بود. او در زمان برگزاری نمایشگاه کتاب تهران در اردیبهشت ماه اعلام کرد که در کشور پنج‌هزار ناشر غیرفعال وجود دارد و این امر را یادگار عطاءالله مهاجرانی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت اول اصلاحات دانست.

در زمان معاونت محسن پرویز اخذ مجوز برای کتاب ممکن بود تا سه سال طول بکشد و بسیاری از کتاب‌ها لغو مجوز شد و برخی از کتاب‌ها هم ممنوع‌الانتشار اعلام شد. ناشران بسیاری از طولانی‌تر شدن روند مجوز کتاب متضرر شدند تا آنجا که سرانجام اتحادیه‌ی ناشران در سال ۱۳۸۷ نامه‌ای به وزیر ارشاد نوشت و از معطل ماندن کتاب‌ها و لغو مجوزها شکایت کرد. محسن پرویز این نامه را بی‌پاسخ گذاشت.

محسن پرویز همچنین به برخی از ناشران اجازه‌ی شرکت در نمایشگاه کتاب را که به دستور او به مصلی انتقال یافته بود نداد و وقتی که با اعتراض این ناشران مواجه شد، در یک گفت و گو مطبوعاتی که به مناسبت برگزاری نمایشگاه کتاب امسال تهران برگزار شد، محرومیت ناشران از نمایشگاه را جریمه‌ی ناشران متخلف خواند. او در این گفت و گو مطبوعاتی اعلام کرد که تخلف ناشران فراموش نمی‌شود.

در همین نمایشگاه تهران با این حاشیه‌های فراوان و خبرساز بود که کتاب‌های هوشنگ گلشیری و فروغ فرخزاد و صادق هدایت و عباس معروفی جمع شدند و غرفه‌ی انتشارات سخن‌گستر را نیز از نمایشگاه برچیدند و کتاب‌های او را توقیف کردند. این سختگیری‌ها حتی دامن کتاب‌های مذهبی را هم گرفت و آثار آیت‌الله منتظری و آیت‌الله صانعی از نمایشگاه جمع شد.

کانون نویسندگان ایران که از آغاز تأسیسش تاکنون همواره خواستار آزادی بی‌حد و حصر بیان بوده است، به این اقدامات اعتراض کرد. اما محسن پرویز کانون نویسندگان را یک نهاد غیرقانونی خواند و خواستار برخورد قانونی با کانون شد.

از دیگر اقدامات سلبی محسن پرویز حذف یارانه‌ی کتاب بود که به افزایش سیصد درصدی قیمت کتاب انجامید. وزارت ارشاد با خرید برخی عناوین کتاب‌هایی که می‌پسندید، از این کتاب‌ها به طور غیرمستقیم حمایت کرد و با افزایش قیمت کتاب باعث شد که کتاب‌های مستقل حتی اگر موفق به اخذ مجوز هم می‌شدند، آن‌قدر قیمت آنها گران بود که تهیه‌ی آنها برای همه کس میسر نباشد.

از دیگر اقدامات محسن پرویز انتقاد از جوایز خصوصی و تحت فشار قرار دادن برگزارکنندگان جوایز خصوصی مانند بنیاد گلشیری بود. او حتی برگزارکنندگان این جوایز را که از خوش‌نام‌ترین و مستقل‌ترین نویسندگان و روشنفکران ایران هستند و همگی از چهره‌های شاخص و شناخته شده‌ی فرهنگی اند، در سخنانی «در خدمت بیگانگان» خواند و ادعا کرد که آنها از بودجه‌ی کنگره‌ی آمریکا استفاده می‌کنند.

با وجود این خوش‌خدمتی‌ها و این سختگیری‌ها، محسن پرویز از کار برکنار شد و از آنچه که وزیر ارشاد در مراسم تودیع معاونت فرهنگی جدید گفت چنین برمی‌آید که به زودی شاهد سختگیری‌های تازه‌تر در قلمرو نشر کتاب خواهیم بود. این سختگیری‌ها احتمالاً در ابعاد دیگری اعمال خواهد شد و احتمالاً این بار نه تنها کتاب‌های ادبی، بلکه کتاب‌های تاریخی و روانشناسی و فراروانشناسی نیز هدف ممیزی قرار خواهد گرفت. با انتصاب بهمن دری اخوی که یک سپاهی است، بیم آن می‌رود که سانسور کتاب در ایران وارد مرحله‌ی تازه و پیچیده‌تر و گسترده‌تری شود.