چرا نقش اردوغان برجسته شده است؟

مریم محمدی

حداقل در صدساله‏ی اخیر، کشور ایران در منطقه‏ی خاورمیانه نیرویی بااهمیت و اثرگذار بوده است.

آیا جهت رویدادها به سمت تحقق این مسئله می‏رود؟ اگر چنین است، علت را در کجا باید جست‏وجو کرد؟

رجب طیب اردوغان

آقای عباس عبدی، تحلیل‏گر سیاسی در ایران، دلایل پیدایش چنین موقعیتی را این‏گونه توضیح می‏دهد:

این مسئله‏ دلایل خاص خود را دارد. اولین دلیل آن این است که در ایران، دولت بیش‌تر بر حمایت از فلسطین تاکید می‏کند. این به آن معنا نیست که مردم حمایت نمی‏کنند، اما در کل حمایت‏ها رسمی است.

مثلاً در گذشته هم زمانی که قضیه‏ی غزه پیش آمد، یک کشتی از طرف دولت ایران فرستاده شد، اما در عرف جهانی، حمایت‏های دولتی معمولاً آلوده به اغراض سیاسی هستند.

در حالی که در ترکیه، بیش‌تر جریان‌های مردمی هستند که وارد قضیه‏ شده‏اند. البته دولت هم از آن‏ها حمایت می‏کند.
بنابراین یک تفاوت اصلی و عمده این است که در ایران، این امکان برای افراد وجود ندارد که حتی اگر سیاست‏های‏شان هم در جهت دولت باشد، بتوانند مستقل از آن اقدامی در این زمینه‌ها کنند.

آقای عبدی، به نکته‏ی مهمی اشاره کردید و آن مسئله‏ی حمایت یا عدم حمایت مردم ایران از مردم فلسطین است؛ آن‌هم به شکلی که در سایر نقاط جهان و منطقه وجود دارد. به‏نظر می‏رسد که حمایت مردم ایران از مردم فلسطین، نسبت به پیش از انقلاب و دورانی که نسل ما فعالیت سیاسی داشت، کم‏رنگ‏تر شده است. ولی شما بر این باور نیستید و معتقدید که شرایط حاکم این اجازه را نمی‏دهد.

خیر. این بحث متفاوت است. وقتی مردم نتوانند در هر زمینه‏ای، آن‌چه می‏خواهند از خود بروز بدهند، آن وقت نمی‏توانند در زمینه‏ای که دولت می‏خواهد خود را نشان بدهند. یعنی اگر مردم ایران می‏توانستند در هر زمینه‏ای، چه مسائل افغانستان، دارفو، چچن، چین و ... چه مسائل داخلی، حس خود را بروز بدهند، قاعدتاً حس خود نسبت به مسائل فلسطین را هم منعکس می‏کردند.

وقتی در جاهایی نمی‏شود وارد شد و حرف زد، طبیعی است که نسبت به بقیه‏ی موارد هم احساس می‏کنند که اگر وارد شوند و واکنشی نشان بدهند، به‌نوعی مورد سوءاستفاده قرار می‏‏گیرند. علت این است.

البته برخورد مردم ایران با مسئله‏ی فلسطین، نسبت به پیش از انقلاب، تفاوت‏هایی هم کرده است. این کاملاً روشن است، اما واقعیتی که الان داریم می‏بینیم، محصول فضایی است که در داخل کشور وجود دارد. این که هرکسی نمی‏تواند در هر زمینه‏ای که می‏خواهد، آن‏طور که شایسته است، واکنش نشان بدهد.

دلیل دیگر این است که دولت ترکیه در یک گفتمان مورد پذیرش دنیا وارد این عرصه می‏شود. مثلاً دولت ترکیه، جزو محدود کشورهای اسلامی است که با دولت اسراییل رابطه دارد. دو کشور با هم رفت‏وآمد دارند و دولت ترکیه هم هیچ‏وقت نمی‏گوید که می‏خواهد اسراییل را نابود کند.

وقتی چنین حرفی نمی‏زند، بخش دیگر صحبتش در حمایت از غزه، تعبیر به خواست نابودی اسراییل نمی‏شود. درواقع معنای دیگری از آن برداشت نمی‏شود. معنایی کاملاً سیاسی و انسانی از آن استنباط می‏شود و نه یک معنای ایدئولوژیک.

در حالی که در ایران این‏طور نیست. من نمی‏خواهم بگویم کدام درست و کدام غلط است. چون این موضوعی متفاوت است. اگر دولت ایران بخواهد موضع درستی بگیرد، حتی نباید از چنین اقداماتی دفاع کند. به‌خاطر این‏که این‏ها اقداماتی حاشیه‏ای محسوب می‏شوند.

عباس عبدی، تحلیل‌گر سیاسی

منظورتان از اقداماتی که دولت ایران نباید از آن‏ها حمایت کند، به‌طور دقیق کدام اقدامات هستند؟

همین اقدامات ترکیه و یا موارد مشابه. به‌خاطر این‏که این‏ها اقداماتی هستند که ترک‏ها در چهارچوب پذیرش دولت اسراییل دارند انجام می‏دهند. نسبت به اصل قضیه، واکنشی ندارند. حتی با این که مردم‏ ترکیه از دولت خواسته‏اند که سطح روابط‌‌شان را با اسراییل کم کنند، رییس‏جمهور ترکیه گفت که دیگر سطح روابط این کشور با اسراییل مانند گذشته نخواهد شد، اما نگفت کم می‏شود.

می‏خواهم بگویم در چهارچوب گفتمانی‏ که دولت ترکیه دارد رفتار می‏کند، دولت و مردم ایرلند و مردم کشورهای دیگر هم در کنارش قرار می‏گیرند.

اما در چهارچوب رفتار و گفتمانی که دولت ایران انتخاب می‏کند و رییس دولت معمولاً مروج آن است، حتی کمک‏های عادی هم در عرصه‏ی جهانی خیلی قابل دفاع نخواهند بود. به‌همین دلیل، آن‏طور که شنیده‏ام، در جریان اخیر هم حاضر نشده‏اند کمک‏های دولت ایران را ببرند و به مردم غزه بدهند.

این دو عامل سبب می‏شود که ترک‏ها در منطقه گام بزرگی رو به جلو بردارند. از فضایی که در دهه‏ی هشتاد میلادی داشتند و بسیار محدود بودند، بیرون آمده‏اند و الان در عمل دارند جای خالی کشورهای دیگر و قدرت‏های دیگری مانند ایران را در منطقه پر می‏کنند.

آیا ممکن هست درباره‌ی موقعیت فعلی ترکیه و سیاست‏های مشخص دولت این کشور، توضیح بیش‌تری بدهید؟ به‏هرحال دولت فعلی، دولتی است که پس از سال‏ها با برخی از نمادهای سکولار جامعه‏ی ترکیه نمی‏خواند، ولی هم با غرب رابطه‏ی شاید محکم‏تری را برقرار کرده و هم در منطقه، به موقعیتی که به آن اشاره کردید، دست پیدا کرده است.

به‏نظر من، دلیل اصلی موفقیت دولت کنونی ترکیه آن است که این دولت برخلاف دولت‏های قبلی این کشور که بیش‌تر با حمایت ارتش و کودتا سرکار بودند، دولتی است که با فضای فرهنگی عمومی این کشور، تناسب دارد و این خیلی مهم است.

امروز هر حکومتی که چنین انطباقی را با فضای فرهنگی جامعه‏اش داشته باشد، اولاً بخشی از قدرتش را از طریق مردم اعمال می‏کند. احتیاجی هم به اعمال قدرت از جانب دولت نیست. خود مردم قدرت‏شان را اعمال می‏کنند. ثانیاً قدرتی را هم که دولت اعمال می‏کند، چون پشتوانه‏ی مردمی پیدا می‏کند، می‏تواند مؤثرتر باشد.

این که می‏بینیم دولت ترکیه، ۶۰درصد آرای مردم را دارد، اما در عمل به حمایت همه مستحضر است، فرقی در قضیه ایجاد نمی‏کند. تفاوت این دولت با دولت‏های قبلی این کشور، در آن است که دولت‏های ترکیه در دهه‏های هشتاد میلادی، بیش‌تر با حمایت ارتش و نیروهای امنیتی ترکیه سرپا بودند. درواقع می‏توان گفت که وجودشان انطباقی با ذات جامعه‏ی مردم ترکیه نداشت.

من معتقدم که دولت آقای اردوغان و «حزب عدالت و توسعه» هم خوب عمل کرده. به‌دلیل این‏که انطباق مردمی با جامعه‏اش دارد. جامعه‏ی امروز ترکیه، جامعه‏ای دمکراتیک محسوب می‏شود و همین، دلیلی می‌شود تا تمام اقداماتش از قدرت و نفوذ بیش‌تری هم برخوردار باشد.