دولت در سایه؟

مریم محمدی

با مهندس کوروش زعیم، از رهبران جبهه ملی در باره‏ی شرایط سیاسی جاری، موقعیت جبهه‏ی ملی ایران، نگاه این جبهه به مشکلات و مسائل جاری و راه‏های برون‏رفت از آن که پیش از این توسط جبهه‏ی ملی اعلام شده است، گفت‏وگو کرده‏ام.

ابتدا از ایشان می‏پرسم که با توجه به محدودیت‏های سیاسی موجود برای سازمان‏ها و احزاب، جبهه‏ی ملی ایران در چه موقعیتی قرار دارد؟

البته جبهه‏ی ملی الان زیر فشار بسیار شدید قرار دارد. پنج نفر از اعضای فعال ما در اوین هستند و بقیه نیز زیر فشار قرار دارند. به برخی نیز اخطار داده شده است. بنابراین وضع ما بسیار حساس است. ما هم تلاش می‏کنیم بی‏جهت حساسیتی را که نتیجه نخواهد داشت، برنیانگیزیم و زمان مناسب را برای ابراز عقایدمان برگزینیم.

بنابراین، می‏شود امیدوار بود خطری که متوجه نهضت آزادی ایران شد و مجبور شدند فعالیت‏های حزبی خود را متوقف کنند، برای جبهه‏ی ملی ایران اتفاق نیفتد؟

البته فرقی نمی‏کند؛ هر فشاری که روی نهضت آزادی یا سازمان‏های ملی دیگر باشد، انگار بر روی ما هم هست. البته جبهه‏ی ملی هیچ‏وقت فعالیت‏هایش را متوقف نخواهد کرد، ولی مناسب زمان فعالیت خواهد کرد. چون ما به اندازه‏ی نهضت آزادی به ماجرای انتخابات و اصلاح‏طلبان نزدیک نبودیم.

ما انتخابات را کاملا بیهوده اعلام کرده بودیم و پیش‏بینی کرده بودیم که نتیجه‏ای که مردم فکر می‏کنند، به هیچ‏وجه از این انتخابات برنخواهد آمد. شرایطی را هم که الان به وجود آمده، تا حدود زیادی پیش‏بینی و ابراز کرده بودیم. بنابراین راه ما کاملا متفاوت بوده است.

در همین ارتباط، با توجه به آن‏چه در نتیجه‏ی این انتخابات اتفاق افتاد، آیا شما هنوز فکر می‏کنید تحلیل‏تان از انتخابات که مبتنی بر عدم شرکت بود، صحیح بوده است؟

این موضع‏گیری فقط در باره‏ی انتخابات نبوده است. اگر به بایگانی‏تان و یا به بایگانی مطالبی که از جبهه‏ی ملی و شخص من از سال ۸۴ منتشر شده مراجعه کنید، ما آن موقع روندی را پیش‏بینی کردیم و نتایج انتخابات آن زمان را نیز پیش از برگزاری، غیرقابل انتظار اعلام کردیم.

در آن زمان ما اعلام کرده بودیم، روندی که آغاز شده، ما را به سوی انتخاباتی از پیش تعیین شده و به سوی نارضایتی مردمی، تظاهرات خیابانی، خشونت و احتمالا آسیب‏های انسانی خواهد برد.

این چیز تازه‏ای نیست؛ جریانی که امروز اتفاق افتاده است، برای ما اصلا شگفت‏آور نبود و ما پنج سال پیش نسبت به آن هشدار داده بودیم. حتی پیش از انتخابات، گفته بودیم که احتمالا چه رخ خواهد داد، چه تلفاتی ممکن است داده شود و چه خشونت‏هایی ممکن است پیش بیاید. بنابراین از نظر ما چیز شگفت‏انگیزی رخ نداده است.

کوروش زعیم

این سؤال را از آن نظر پرسیدم که این فکر وجود دارد که اگر این شرکت وسیع مردم در انتخابات نبود، ما شاهد شکل گرفتن چنین جنبش بزرگی نبودیم.

من با این دیدگاه موافق نیستم. چون این جنبش به عقیده‏ی ما از سال ۷۸، یعنی درست هنگامی که مردم از رییس جمهور وقت، آقای خاتمی ناراضی شدند، شکل گرفت. این‏گونه جنبش ها نیز سال‏ها طول می‏کشد تا قوام بیاید، پخته شود و راه بیفتد.

به همین دلیل، تحلیل‏های ما تمام در این مسیر بوده و این جنبش هیچ ارتباطی به این انتخابات نداشته است. انتخابات هیچ تاثیری در این جنبش نداشت و در هر حال جنبش منتظر جرقه‏ای بود تا به شکل کنونی‏اش آغاز شود. این جرقه را هم انتخابات زد.

بنابراین این ایده که اساساً انتخابات تاثیری داشت یا اشخاصی که در این انتخابات کاندیدا شدند و انتخاب شدند یا نشدند، در این جنبش تاثیری داشته‏اند، برای ما قابل قبول نیست.

آقای زعیم، بیم و نگرانی در جامعه‏ی سیاسی ایران موج می‏زند. با توجه به اتفاقات چند روزه‏ی اخیر و اقدامات و تلاش‏هایی که بیشتر از جانب رهبران جنبش سبز می‏شود، فکر می‏کنید اراده‏ای که متوجه حل این مساله است، امکان موفقیتی دارد؟

افراد هوشمندتر حاکمیت، الان به دنبال چاره هستند و کم‌کم بدون این که بدانند ما چه پیش‏بینی‏ای کرده‏ بودیم، دارند به این نتیجه می‏رسند که این راه ممکن است بسیار خطرناک باشد. آن‏ها دنبال راه چاره و راه برون رفت از بحرانی که به عقیده‏ی ما بسیار سرنوشت‏ساز و خطرناک است، هستند و با حسن نیت دارند تلاش می‏کنند این راه را پیدا کنند.

ولی هنوز پی نبرده‏اند که با روش‏هایی که با دستپاچگی پیشنهاد می‏کنند، راه به جایی نخواهند برد. البته این عقیده‏ی ماست. اشکال کار این‏جاست که همه‏ی آن‏هایی که واقعا با حسن نیت در درون حاکمیت و در کمپ‏های کاندیداهای انتخاباتی در پی حل مساله هستند، مثل همیشه در درون گود فکر می‏کنند و وقایع را از درون گود می‏نگرند و ارزیابی می‏کنند.

آن‏ها آن نگاه کلان برونی را ندارند. فقط در باره‏ی آن‏چه به چشم می‏بینند و لمس می‏کنند تحلیل می‏کنند. در صورتی که در جهان سیاست، باید آن‏چه را که حتی نمی‏شود لمس کرد و مشاهده کرد، دید و در محاسبات خود وارد کرد.

اشاره کردید که گویا در حکومت نیز اراده‏ا‏ی معطوف به حل بحران وجود دارد؟

حاکمیت الان یک‏پارچه نیست. در درون حاکمیت هم گروه‏ها و جناح‏های هوشمند‏تری هستند که آن‏ها نیز به دنبال چاره هستند. ولی به هرحال بخشی که خشونت‏گرایی را اداره می‏کند، مانند گربه‏ای است که مستأصل در کنج اتاق گیر کرده و راه فرار را فقط چنگ انداختن می‏بیند.

در صورتی که به عقیده‏ی من راه نجات دیگری هم وجود دارد. بدون این که خشونت بیشتری اعمال شود، بدون این که خطری که فکر می‏کنند تهدید‏شان می‏کند، وجود داشته باشد و بدون این که حتی حقوق مردم و خواسته‏های آنان ندیده گرفته شود.

آن هم راه حل جبهه‏ی ملی ایران است که البته منتشر شده، ممکن است در مورد آن توضیحاتی بدهید؟

بخشی از آن راه حل را من حتی پیش از انتخابات اعلام و راه نجاتی پیشنهاد کرده بودم و در آن پیش‏بینی کرده بودم انتخابات راه به جایی نخواهد برد و چه اتفاق‏هایی خواهد افتاد. این پیش‏بینی متاسفانه درست درآمد، اما این همه‏ی راه‏حل نیست.

چرا همه‏ی راه‏حل نیست؟

راه‏حل اگر زودهنگام ابراز شود، مثل توپ فوتبال شروع می‏کنند آن را پاس دادن، نفی کردن و خورد کردن. ولی موقعی که طرف‏های این ماجرا آماده شوند که بنشینند و برای رسیدن به یک راه‏حل نتیجه‏بخش و پایدار کلان‏نگری‏ کنند، آن وقت می‏توان بقیه‏ی حرف‏ها را هم زد. ولی الان من حاضر نیستم که زودهنگام ایده‏های خودم را توپ فوتبال کنم.

در آن‏‏ راه‏حل‏تان طرح دولت در سایه را اعلام کرده بودید. آیا این کلی بود یا بر اساس تعریفی که الان می‏دهید، زودهنگام بود؟

این دولت در سایه را تعبیر کردند؛ ما پیشنهاد کردیم که یک دولت موقت به وجود بیاید. همه‏ی جناح‏های معتدل چپ تا راست در آن شرکت داشته باشند و بنا را دوباره از نو بسازند.

در آخر هم گفتیم، ما چون قدرت و نیرویی برای اعمال این نظر نداریم، این طرح را پیشنهاد می‏کنیم. ولی اگر پذیرفته نشود، چون می‏دانیم این ماجرا به بن‏بست برمی‏خورد و به شرایط بسیار خطرناک، تلفات جانی و انسانی برمی‏خورد، ما مانند یک دولت سایه بر عمل‏کرد دولت نظارت خواهیم داشت، آن‏چه را اشتباه است، گوش‏زد و آن‏چه را درست است، پیشنهاد خواهیم کرد. در نهایت مردم هستند که باید قضاوت کنند.

این جمله را برخی از دوستان به این عنوان گرفتند که ما پیشنهاد تشکیل دولت در سایه را داده‏ایم. این کلیات است، اما آن‏چه مهم است، جزئیات است. چون همه می‏پرسند پس این یا آن ماجرا چه خواهد شد.

ما فقط اعلام کردیم که نیازی به جنگیدن و ترسیدن نیست. هیچ‏کس نباید آسیبی ببیند؛ حتی آن‏‏هایی که آسیب رسانده‏اند. هیچ‏کس نباید زیر فشار باشد و حذف شود؛ حتی آن‏هایی که دیگران را حذف کردند و هیچ‏کس نباید خشونت کند، حتی آن‏هایی که خشونت اعمال کرده‏اند.

یک جا ما باید این خط را بکشیم، جلوی این دایره‏ی باطل را بگیریم و با بخشایش عمومی که من در آن‏جا شرح‏اش را داده‏ام، بدون این که هیچ‏کس مجازات شود - به‏جز استثنائاتی که آورده‏ام - به تشکیل یک دولت همه‏گیر و به ساختن این کشور بپردازیم. البته جزییاتی دارد که آن جزییات باید در موقع خود بحث شود. من کلیات‏اش را ارائه داده‏ام.