خواسته‏ی اصلی؛ نظام دمکراتیک ملتزم به حقوق بشر

حسین علوی

پنج تن از روشنفکران دینی، آقایان عبدالعلی بازرگان، عبدالکریم سروش، اکبر گنجی، محسن کدیور و عطاءالله مهاجرانی، در بیانیه ای خواسته های حداقلی جنبش اعتراضی در ایران را از دیدگاه خود مطرح کرده اند. پیشنهاد استعفای احمدی‏نژاد و برگزاری مجدد انتخابات یکی از پیشنهاداتی است که به نظر می رسد متفاوت با پیشنهادات پنچ گانه بیانیه ۱۷ میرحسین موسوی است، اگرچه که این خواسته به صورت خواست ابطال انتخابات و برگزاری مجدد آن، در بیانیه‏های اولیه‏ی میرحسین موسوی و کروبی نیز مطرح بود.

اکبر گنجی یکی از امضا کنندگان این بیانیه در گفتگو با زمانه در مورد تفاوت این خواسته ها با مواد پنج گانه بیانیه موسوی می گوید:

گمان نمی‏کنم خواسته‏هایی که ما مطرح کرده‏ایم، جزو خواسته‏های آقای موسوی و آقای کروبی نبوده و نباشد. به دلیل این که ما به دقت بیانیه‏های آقایان موسوی و کروبی را خوانده‏ایم و می‏دانیم چه مطالباتی در آن‏ها طرح شده است.

آقای موسوی در همین بیانیه‏‌ی آخر خود، خواستار پایان یافتن حمایت‏های غیرمعمول از دولت شده است. کاملا روشن است که معنای این خواسته چیست. در شرایطی که آقای موسوی در ایران دارند، از این صریح‏تر نمی‏توانستند صحبت کنند.

معنای روشن این خواسته این است که این دولت تقلبی را از ابتدا آقای خامنه‏ای در سال ۸۴ بر سر کار آورد و تا به امروز ایشان همیشه حامی بی‏چون و چرای این دولت بوده است. نیروهای مسلح کشور و هم‏چنین قوه‏ی قضاییه را ایشان وارد عرصه‏ی سیاست و حمایت از این دولت کرده است و به مجلس نیز دستور داده است در مقابل این دولت سنگ‏اندازی نکنند.

وقتی آقای موسوی خواهان پایان یافتن حمایت‏های غیرمعمول از این دولت و پاسخ‏گو شدن دولت می‏شوند، یعنی این دولت اصلا با آن خواست تعارض دارد.

لذا به گمان ما، این خواست هنوز پابرجاست و این دولت، دولت تقلبی است و مورد حمایت‏های غیرمعمول از جانب رهبر، نیروهای مسلح و قوه‏ی قضاییه است که همه‏ی این‏ها در کنار بحث ناکارآمدی و ضعیف بودن این دولت قرار می‏گیرد.

تفاوت برجسته‏ی مطالبات ۱۰ ماده‏ای شما با بیانیه‏ی هفدهم آقای موسوی چیست؟

مسایلی که کشور ما امروز درگیر آن است و مشکلاتی که دارد، ناشی از اصل ولایت فقیه و مصداق آن است. تمام دوستان ما مخالف اصل ولایت فقیه هستند، اما در شرایط کنونی ما بر خواسته‏های حداقلی تاکید می‏کنیم. توجه داشته باشید که تاکید بیانیه ما نیز بر خواسته‏های حداقلی است. ما اصل ولایت فقیه را قبول نداریم، اما معلوم است که یک‏باره نمی‏توانیم به این خواسته دست بیابیم.

لذا ما در چندین جا، ضمن تاکید بر این نکته، در اصل دهم گفته‏ایم که تمامی مسئولیت‏های رهبری کشور باید به صورت انتخاباتی، از طریق انتخاب مستقیم مردم و محدود باشد.

این مطالبات و از جمله ماده‏ی دهم یعنی «انتخابی بودن همه‏ی مسئولان رده‏ی اول»، مربوط به خواسته‏های حداقلی بیانیه‏ی شما است که آن را در زمان طولانی و به صورت استراتژیک مطرح نکرده‏اید. در حالی که خواستار انتخابی بودن رییس قوه‏ی قضاییه شده‏اید که در قانون اساسی جزو اختیارات ولی فقیه است. چگونه چنین خواسته‏ی حداقلی‏ای، بدون خواست تغییر قانون اساسی می‏تواند مطرح باشد؟

پروژه‏ی جنبش سبز بنا بر روایتی که ما از آن داریم، پروژه‏ی دمکراتیزه کردن ساختار سیاسی و کل جامعه‏ی ایران است. وقتی شما خواهان اعمال این پروژه بر ساختار سیاسی باشید، چاره‏ای جز این ندارید که تمامی مسئولیت‏های این ساختار به انتخاب مستقیم مردم واگذار شود. این بخشی از پروژه‏ی دمکراتیزاسیون ساختار سیاسی است. ما چیزی بیش از این نخواسته‏ایم.

ولی در بیانیه اشاره‏ی مستقیمی به ولی فقیه و اختیارات او در قانون اساسی نشده است.
چندین جا ما از «ولی جائر» صحبت کرده‏ایم. در آخر نیز به صراحت گفته‏ایم که هرگونه مساله‏ای در پی این بحران بر کشور حادث شود، تبعات سهمگینی خواهد داشت که مسئولیت مستقیم آن با «صاحب ولایت مطلقه‏ی فقیه» است. در بیانیه، به صراحت تمام مشکلات را به ولی فقیه بازگردانده‏ایم ؛نه این که ما بازگردانده‏ایم، این‏گونه هست.

منظور شما ولایت آقای خامنه‏ای است یا اصل ولایت فقیه منظور بیانیه است؟

هم اصل ولایت فقیه و هم مصداق آن؛ ما این مسایل را ناشی از آن می‏دانیم و روی آن تاکید کرده‏ایم. اما نکته‏ای که باید به آن توجه شود، این است که با توجه به این که شما نمی‏توانید به یک‏باره به همه‏ی خواسته‏ها دست بیابید، لذا روی این نکته تاکید کرده‏ایم که تمام مسئولیت‏های فعلی باید انتخاباتی و نقدپذیر شود.

الان در کشور ما ولایت فقیه را نمی‏شود نقد کرد، یعنی هیچ‏کس نمی‏تواند در عرصه‏ی عمومی آقای خامنه‏ای را نقد کند. ایشان پاسخ‏گو نیز نیست و به پرسش هیچ کسی پاسخ نمی‏دهد. یک نفر الان ۲۰ سال است در مسند قدرت است، بدون این که پاسخ‏گو باشد و با این وضعیت، اگر ایشان ۱۰۰ سال دیگر نیز عمر کند، ۱۰۰ سال دیگر نیز حاکم خواهد بود.

کدام یک از خواسته‏های بیانیه‏ی شما جنبه‏ی استراتژیک و کدام جنبه‏ی کوتاه مدت و تاکتیکی دارند؟ آن‏گونه که شما توضیح می‏دهید، ماده‏ی ۱۰، یعنی انتخابی شدن همه‏ی مناصب که شامل ولی فقیه هم می‏شود، قاعدتا در کوتاه‏مدت عملی نیست.

آن‏چه خواسته‏ی اصلی جنبش است، یک نظام دمکراتیک ملتزم به حقوق بشر است. این که شما به این خواسته، به یک‏باره بتوانید دست بیابید، بلاتردید امکان‏پذیر نیست.

ما در شرایط فعلی خواسته‏های حداقلی‏ای‏ را که آقای موسوی روی آن دست گذاشته‏اند، تایید کرده‏ایم. از آن‏ها حمایت می‏کنیم و معتقد هستیم اگر به هر کدام از آن بندها عمل شود، گشایشی در فضای سیاسی صورت می‏گیرد که به گمان ما به پروژه‏ی دمکراتیزاسیون سرعت خواهد داد.

مهم‏ترین خواسته‏های بیانیه شما در ماده‏ی چهار آمده که خواستار آزادی احزاب سیاسی و آزادی‏های سیاسی دیگر، از جمله ان‏جی‏اوها، نهادهای مدنی و اتحادیه‏ها شده است. ولی شما آن را مبتنی بر اجرای اصل ۲۷ قانون اساسی کرده‏اید. در حالی که در اصل ۲۷ بر همه‏ی این آزادی‏ها به شرطی که مخل به مبانی اسلام نباشد تاکید شده است. آیا فکر نمی‏کنید که این محدودیت ایجاد خواهد کرد؟ و دوباره این آزادی‏ها را دچار تفسیر خواهد کرد؟

به این مساله توجه کنید که در حال حاضر ما از خواسته‏های حداقلی دفاع می‏کنیم. در چهارچوب خواسته‏های حداقلی، ما از آزادی احزاب (همه‏ی احزاب، مسلمان و غیر مسلمان)، از آزادی سندیکاهای کارگری، کارمندی و… و حق تجمع آزاد و مسالمت‏آمیز دفاع می‏‏کنیم و برای این که به رژیم نشان بدهیم این خواسته‏های ما نامعقول نیستند، به اصل ۲۷ قانون اساسی استناد کرده‏ایم.

به گمان ما، هیچ‏کدام از این آزادی‏ها با مبانی اسلام تعارضی ندارد. مبانی اسلام، بنا بر آن‏چه خود آقای خمینی که بنیان‏گذار جمهوری اسلامی بوده اعلام کرده، اصل توحید است و نبوت. این که شما حزب یا گروهی داشته باشید، تجمعات مسالمت‏آمیز برپا کنید و برای در دست گرفتن قدرت مبارزه کنید، به هیچ‏وجه نه با مبانی اسلام تعارض دارد و نه با مبانی هیچ دین دیگری.

یک نکته‏ی مهم در این زمینه، مساله‏ی جدایی دین و حکومت است. امضا کنندگان این بیانیه به این اصل اعتقاد دارند و یا این زمینه ایست که هنوز محل تفسیر است؟

شما همه‏چیز را نمی‏توانید در یک بیانیه بگنجانید. باز هم تاکید می‏کنم که در این بیانیه تاکید بر خواست‏های حداقلی است. در عین حال، اگر به نوشته‏های پیشین دوستانی که این بیانیه را امضا کرده‏اند مراجعه کنید، در این نوشته‏ها بارها و بارها بر جدایی نهاد دین از نهاد دولت تاکید شده است.

برای ما در شرایط فعلی، تاکید بر خواست‏های حداقلی مهم بوده است. همین! محدوده‏ی کار را باید دوستان دریابند. خواسته‏های زیادی می‏شود داشت که آن‏ها حداقلی نیستند.

نکته‏ی دیگری که در بیانیه چشم‏گیر است، اعلام حمایت کامل از رهبران جنبش در داخل کشور است که به آقایان موسوی، کروبی و خاتمی اطلاق شده است. آیا محدود کردن رهبری جنبش به این سه نفر که البته خود آنان نیز تا کنون ادعای رهبری نکرده‏اند، با منظور خاصی در بیانیه آمده است یا خیر؟

تا به امروز، شاخص‏ترین چهره‏های جنبش این سه تن هستند. این که آینده‏ی این جنبش به کدام سمت و سو خواهد رفت و رهبری آن چگونه خواهد بود، به روزها و ماه‏های آینده بستگی دارد. اما چهره‏های شاخصی که امروز می‏بینیم پای مبارزه ایستاده‏اند و آن را دنبال می‏کنند، این سه نفر هستند.

لذا ما خواسته‏های آنان که خواسته‏های حداقلی هستند را تایید کرده‏ایم. برای هیچ کسی هم تعیین تکلیف نکرده‏ایم و به صراحت در بیانیه‏ گفته‏ایم که این روایت ما از جنبش سبز است. این روایت طبعا روایت‏های دیگر را مجاز می‏کند. چون جنبش پلورالیستی است. افراد و گروه‏های دیگر می‏توانند با سخن‏رانی، مصاحبه، مقاله، صدور بیانیه و… روایت و قرائت خود را از جنبش سبز بگویند.

به این ترتیب، بیان نظرات فعالان و شخصیت‏های سیاسی، چه به صورت منفرد، چه به صورت جمعیت‏ها و جریانات در خارج از کشور را شما مؤثر و مفید برای پیشرفت جنبش در ایران می‏دانید و نه موجب محدودیت برای فعالان داخل کشور.

بله! هر کسی چه در داخل کشور و چه در خارج از کشور حق دارد قرائت خود از جنبش سبز را بگوید و هیچ‏کسی هم نمی‏تواند مانع چنین چیزی بشود بلکه باید همه استقبال کنیم.

جنبش سبز، یک جنبش پلورالیستی کثرت‏گرایانه است و چهره‏های شاخص جنبش نیز در همه‏ی صحبت‏های‏شان تا کنون بر آن تاکید کرده‏اند. در این جنبش طیف‏های مختلف حضور دارند، پاره‏جنبش‏های مختلف در آن حضور دارند و مهم‏ترین خصوصیت آن این است که جنبشی دمکراتیک است و هدف آن هم پروژه‏ی دمکراتیزاسیون کل ساختار سیاسی و جامعه است.