مردم تحریم‌های اقتصادی را حس می‌کنند

حسین علوی

مقامات دولت احمدی‌نژاد بار دیگر مطرح کرده‌اند که نه‌تنها تحریم‌های سازمان ملل بلکه تحریم‌های یک‌جانبه اقتصادی آمریکا و اتحادیه اروپا هیچ تاثیری بر اقتصاد ایران نخواهد داشت. از جمله رییس کل بانک مرکزی گفته است که ایران برای مقابله با تحریم‌های اتحادیه اروپا، قبلا منابع بانکی خود را از این کشورها منتقل کرده‌ و علاوه بر آن، سیاست کنترل و کاهش واردات کالاهای مصرفی را برای بی‌اثرکردن تحریم‌ها به اجرا خواهد گذاشت.

این درحالی است که برخی کارشناسان اقتصاد چنین اظهار نظرهایی را غیرکارشناسانه و در رابطه با اقتصاد ایران بی معنا می دانند. دکتر حسن منصور کارشناس اقتصاد درباره مفهوم اقتصادی انتقال منابع بانکی به زمانه می گوید:

بانک‌ها نزد همدیگر منابعی را به صورت موجودی‌های حساب نگه می‌دارند تا بتوانند برای تجارت‌هایی که می‌کنند، از آن محل تنخواه‌گردان نیز داشته باشند و بپردازند و هم‌چنین از اعتباراتی هم که نزد دیگر بانک‌ها دارند استفاده و اینها را عملی کنند.

بردن موجودی یک بانک به بانک دیگر، این است که مثلا اگر ایران در فلان حساب، چندصد میلیون دلار یا یورو دارد، آن را بردارد و در بانک دیگری بگذارد. طبیعی است که هیچ بانکی علاقه‌مند نیست که مشتری‌هایش موجودی‌های‌شان را از آن بیرون بکشند و نزد بانک دیگری بگذارند، ولی در مورد ایران منافعی که از این رهگذر برای بانک های اروپایی- امریکایی مطرح است، بسیار کم‌تر از زیان‌های احتمالی است.

به این ترتیب که در مسئله تحریم ها اینها ناگزیرند مواظب این باشند که ایران با استفاده از این مکانیزم‌های مالی دست به تحریم‌شکنی نمی‌زند و با استفاده از جعل در اسناد اعتباری، تقلب نمی‌کند. چون اگر چنین اتفاقی بیافتد، برای این بانک‌ها خیلی گران تمام می‌شود. در همین دو سال گذشته، بانک‌ها متجاوز از چند میلیارد دلار جریمه پرداخته‌اند. به این ترتیب اینها آماده نیستند که در جایی گیر بیافتند و بعد معلوم شود که در انجام یک معامله‌ی تقلبی، خلاف مصوبه‌ی شورای امنیت، دخالت داشته‌اند.

پیش از این مسئولان اقتصاد ایران مطرح کرده بودند که ارزهای مورد معامله در بازرگانی خارجی به ویژه یورو را به ارزهای دیگر تغییر خواهند داد. ولی اکنون آقای بهمنی رییس بانک مرکزی گفته است که اگر چنین ضرورتی باشد، در زمان مناسب اقدام خواهد شد. این نشان می‌دهد که هم‌چنان یورو و دلار ارزهای اصلی مورد معامله ایران هستند. در این صورت انتقال منابع بانکی ایران از اروپا به بانک‌های دیگر چه تاثیری خواهد داشت؟

در این‌جا در اقتصاد، معیاری وجود دارد و آن این است که ترکیب ارزهای خارجی شما باید تناسب داشته باشد با ترکیب هزینه‌های وارداتی‌ای که انجام می‌دهید. وانگهی وقتی پول به صورت راکد در انتظار معامله می‌نشیند، با استفاده از مدیریت سهام، آن را با بیش‌ترین اندازه‌ی بازدهی و با بیش‌ترین اندازه‌ی بهره‌ای که پول باید کسب کند، نگه می‌دارند.

دکتر حسن منصور، کارشناس اقتصاد مقیم لندن

به این ترتیب عوض کردن پول از واحدی به واحد دیگر، همین‌طوری نیست که ما برداریم پول‌های‌مان را تبدیل کنیم به یورو، بعد متوجه شویم که نخیر ما به دلار احتیاج داشتیم و دوباره تبدیل کنیم به دلار و عکس قضیه. این درواقع همان کاری است که ایران در مورد تبدیل دلار به یورو انجام داد و صدها میلیون دلار را به یورو تبدیل کرد و مجبور شد بعد با نرخ بدتری به زیان ایران، آنها را تبدیل به دلار کند.

به این ترتیب با این چیزها هوس‌بازی نمی‌شود کرد؛ با شعارهم نمی‌شود برخورد کرد. امروز مدیریت سهام و اداره‌ی بانک‌ها به ویژه، مدیریت بانک مرکزی به علم و فن بسیار پیشرفته نیازمند است که ما نه در گفتار و نه در کردار این آقایان شاهد این قضیه هستیم و این جای تعجب دارد.

سیاست دیگری که مسئولان اقتصادی ایران اعلام کرده‌اند برای مقابله با تحریم به اجرا خواهند گذاشت، مسئله‌ی کاهش واردات است. اگرچه هرگاه صحبت از کاهش واردات می‌شود، بیش‌تر کالاهای مصرفی مد نظر است، در حالی که در برخورد با ایران، کالاهایی مورد تحریم قرار گرفته‌اند که مصارف مربوط به تکنولوژی‌های هسته‌ای و موشکی و صنایع نظامی دارند. در اساس چنین سیاستی چقدر می‌تواند در مقابله با تحریم‌ها موثر باشد؟

قضیه در اینجا روشن است. ما اگر می‌توانستیم جلوی واردات غیر ضروری را بگیریم، چرا قبلا نمی‌گرفتیم؟ و برعکس اگر ضرورتی داشته و دارد این واردات، امروز چگونه می‌خواهیم بدون زیان جلویش را بگیریم؟ یا اینها موارد مصرفی هستند که اگر وارد نکنیم دچار کمبود و گرانی می‌شویم؟ به هر حال یا اینها مواد سرمایه‌ای هستند که اگر وارد نکنیم، سرمایه‌گذاری دچار اختلال می‌شود و یا این که می‌خواهیم واقعاً جلوی واردات بی‌رویه‌ را بگیریم؟ یعنی وارداتی که با انجام آن طی سال‌ها سبب ورشکستگی صنایع داخلی شده ایم.

اگر چنین تصمیمی باشد، تصمیم مبارکی‌ است، ولی متاسفانه در این دولت نه چنین سیاستی، نه چنین درایت و اراده‌ای را می‌بینیم. به خاطر این که واردات در ایران تحت فشار گروه‌های مافیایی صاحب‌ امتیاز دارد انجام می‌گیرد.

بدین‌ترتیب اینها توجه نمی‌کنند که این‌ قدر واردات کالاهای مصرفی اعم از کفش و لباس و شکر و موارد دیگر ضرورت جامعه است، بلکه واردات تحت فشار این گروه‌هاست که می‌خواهند از قبل آن سودهای نامتناسب را به جیب بزنند. به این ترتیب اگر در این زمینه دولت سیاست درستی را اعمال و ارائه کند، باید تبریک گفت. کار درستی هم انجام می دهند.

اگر بخواهیم از زیان‌هایی که ایران به خاطر تحریم‌های اقتصادی اتحادیه‌ی اروپا متحمل خواهد شد یک ارزیابی مشخص داشته باشیم، اینها به طور عمده چه زیان‌هایی هستند؟ به‌ویژه تحریم‌های بانکی چه زیان‌هایی را در حال حاضر متوجه ایران می‌کند؟

این تحریم‌های دور اخیر، هم از شورای امنیت و هم از طرف کنگره‌ی آمریکا و اتحادیه اروپا و به تبع آن در استرالیا، کانادا و احیاناً ژاپن و دیگر کشورها، تحریم‌های هدف‌مندی هستند که در واقع یکی دو نقطه بسیار کلیدی اقتصاد ایران را زیر ضربه می‌گیرند و علی‌رغم تمام انکارهای مسئولان، تأثیرات بسیار سنگینی روی اقتصاد ایران خواهند داشت.

در موردی که تحریم روی بانک‌ها هست، در واقع و متاسفانه تمامی بازرگانی و مراودات خارجی ایران را تحت تأثیر قرار می‌دهد. اروپا وزن مخصوص بسیار قابل توجهی در تجارت خارجی با ایران دارد. تحریم کردن اتحادیه‌ی اروپا در این زمینه بسیار سنگین خواهد بود. ایران تا جایی که می‌توانسته اینها را جایگزین کند، انجام داده است و در این زمینه تلاش بیش‌تر هم خواهد کرد، ولی در خیلی از این زمینه‌ها، نظیر مثلاً سرمایه‌گذاری روی نفت و گاز و به‌ویژه صنایع نفت در فلات قاره، زیر اقیانوس‌ها یا زیر خلیج فارس، شرایط اصلاً مناسب نیست.

در نتیجه اگر این سرمایه‌گذاری قطع شود، ایران دچار زیان‌های بسیار دوربرد و استراتژیک خواهد شد. اما متاسفانه می‌بینیم که دولت ایران طبق سیاست سابق خود، اعلام می‌کند که در این زمینه اصلاً زیان نخواهیم کرد، بلکه تقویت هم خواهیم شد! این حرف‌ها برای اقلیت بسیار محدودی است که یا از قبل سوءاستفاده‌ از این تحریم ها خود پول به جیب می‌زنند و یا فوق‌العاده بی‌خبرند.

چنین مردمی هم در ایران واقعاً زیر یکی دو درصد هستند. یکی دو درصد بیش‌تر نیستند که بتوانند این حرف‌های اینها را باور کنند. بقیه‌ی مردم این مشکلات را هم می‌بینند، هم می‌فهمند و هم لمس و تجربه می‌کنند.