غرب از مسئله‏ی هسته‏ای ایران استفاده می‏کند

مریم محمدی

پرونده‏ی انرژی هسته‏ای ایران، دست کم در صحنه‏ی خبر و رسانه‏ها، هم‏چنان باز است و کوچک‏ترین اظهار نظری از جانب مسئولان ایران یا قدرت‏‏های درگیر در این مناقشه، خبرساز می‏شود.سخنان علی‏اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی ایران در روز پنجشنبه، چهارم شهریور، به مناسبت هفته‏ی دولت در یکی از شبکه‌‏های تلویزیونی ایران نیز از این قاعده برکنار نیست.

علی‌اکبر صالحی، در سخنان خود ازجمله درباره‌ی پیشنهاد ایران به روسیه برای ایجاد کنسرسیوم مشترک تحت لیسانس آن کشور سخن گفت.در این زمینه با دکتر اکبر اعتماد، رییس سازمان انرژی اتمی ایران در سال‌های پیش از انقلاب گفت‌وگویی کرده‌ام.وی که در سال ۱۳۵۳ خورشیدی، سازمان انرژی اتمی ایران را بنیان نهاد، در این گفت و گو سخنان خود را با مسئله‌ی انتقال سوخت به نیروگاه هسته‏ای بوشهر آغاز کرده است:

دکتر اکبر اعتماد:سوخت موجود را تقریباً از یک سال پیش به ایران منتقل کرده‏اند. سوخت در محل نیروگاه بوشهر آماده بود ‏تا بعد از انجام آزمایشات اولیه روی عملکرد تاسیسات نیروگاه، در صورتی که نتیجه خوب بود، آن را وارد نیروگاه کنند و به‏تدریج به‏کار بیاندازند.

با توجه به این‏که این سوخت از پیش آماده بوده و در محوطه‏ی نیروگاه بوشهر نگهداری می‏شده است، در ظاهر عواملی موجب می‏شده که روسیه برای انتقال این سوخت به راکتورها با ایران همکاری نکند. در مقطع کنونی چه اتفاقی افتاده است؟ در شرایطی که بین غرب و روسیه، هماهنگی‏ای بیش از گذشته برقرار است، چگونه روسیه چنین تعاملی را با ایران درپیش گرفته و چرا پیش از این چنین اقدامی نکرده است؟

روسیه در طی چند سال گذشته در این زمینه مقداری اهمال کرد. نه تنها راجع به سوخت، بلکه در ارتباط با تکمیل ساختمان نیروگاه هم چنین برخوردی کرد. در این مدت، روسیه هم از امریکا استفاده می‏کرد و مرتب این کشور را در ارتباط با تضادهایی که خود آنها داشتند تهدید می‏کرد که در صورتی که فلان کار را نکنید، من این نیروگاه را تکمیل می‏کنم و به ایران تحویل می‏دهم. از آن سو هم از ایران پول می‏گرفت. به عقیده‏ی من، روسیه بین ایران و امریکا مدتی هم استفاده‏ی سیاسی برد و هم استفاده‏ی مالی.

دکتر اکبر اعتماد

این‏که یک‏باره روسیه موافقت کرد که سوخت نیروگاه را به‏کار بیاندازد، به آخرین تحریم‏هایی برمی‏گردد که غرب علیه ایران به‏کار گرفته‏ است. روسیه با برخی از این موارد مخالفت می‏کرد، اما بالاخره مجبور شد آنها را بپذیرد؛ با طرح این نکته البته که به امریکایی‏ها اعلام کرده بود نیروگاه بوشهر مشمول تحریم‏های اتمی علیه ایران نمی‏شود.این نظر روسیه، با متن معاهده‏ی عدم گسترش سلاح‏های هسته‏ای تطابق دارد. در آن معاهده آمده است که قدرت‏های بزرگ باید نیاز کشورها در ارتباط با استفاده‏ی صلح‏جویانه از انرژی هسته‏ای را تأمین کنند.

به نظر شما، این حرکت تازه‏ی روسیه در رابطه با ایران، به اندازه‏ی کافی اعتمادبرانگیز هست؟ تا چه میزان می‏توان به این برخورد اعتماد کرد تا برخی از سوء استفاده‌هایی که به آن اشاره کردید، تکرار نشود؟

همان‏طور که بارها گفته‏ام، اشکال اساسی سوختی که روسیه به ایران داده این است که روسیه شرایطی را بر ایران تحمیل کرده که اصولاً منصفانه نبوده و با متن قرارداد عدم گسترش سلاح‏های هسته‏ای هم تناقض دارد.

یعنی روسیه باید این سوخت را به ایران می‏داد، چون ایران پول آن را پرداخت کرده و خریده بود و بقیه‏ی سوخت هم متعلق به ایران بوده است، اما روسیه این را به ایران تحمیل کرده که سوخت را باید به روسیه برگرداند و حتی هزینه‏ی برگرداندن سوخت به روسیه را هم ایران باید بدهد.این امر نشان می‏دهد که قدرت‏های بزرگ اتمی نه تنها قرارداد منع گسترش سلاح‏های هسته‏ای را رعایت نمی‏کنند، بلکه از آن برای این‏که شرایط غیرمنصفانه‏ای را بر کشورهای دیگر تحمیل کنند استفاده می‏کنند.

ایران چرا به این شرایط تن داده است؟

ایران در این زمینه چاره‏ای نداشته است. من ایراد نمی‏گیرم. مجبور بوده بپذیرد. برای این‏که برای این نیروگاه خیلی خرج شده و به‏کار انداختن آن خیلی مهم بوده است. از طرف دیگر راه‏انداختن این نیروگاه، به عنوان اولین نیروگاه اتمی، برای ایران اهمیت تاریخی دارد. علاوه بر آن، این نیروگاه هزار مگابایت قدرت دارد که به تولید برق کشور خیلی کمک می‏کند.

گفته می‏شود که تولید برق از نیروگاه هسته‏ای، در اساس برای ایران مقرون به صرفه نیست. شما این استدلال را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

این حرف صحیحی نیست. برای این‏که در هیچ کشوری و در هیچ‏جای دنیا، اولین نیروگاه اتمی مقرون به‏صرفه نبوده است. اصولاً هیچ کارخانه‏ای در ابتدا مقرون به‏صرفه نیست. چون باید ابتدا یاد بگیرند و تأسیسات زیربنایی ایجاد شود تا بعد بتوانند از آن استفاده‏ی بهینه ببرند.

نخستین نیروگاه همیشه گران تمام می‏شود. بخصوص این نیروگاه که اول قرار بود آلمانی‏ها آن را بسازند که نشد و روس‏ها ساخت آن را برعهده گرفتند. در نتیجه آلمانی‏ها مقداری پول گرفتند که تلف شد و بعد هم روس‏ها ساخت آن را زیادی طول دادند.

در هرصورت در هیچ جای دنیا نمی‏توان از نخستین نیروگاه اتمی توقع داشت که اقتصادی باشد. وقتی یاد گرفتند و چندین نیروگاه مانند آن ایجاد کردند و تمام سرویس‏های زیربنایی را ساختند و توانستند بهره‏برداری بهینه بکنند، آن‏وقت اقتصادی و به‏صرفه می‏شود. پس تکرار می‌کنم: بله؛ نخستین نیروگاه اقتصادی نیست، بیش‌تر برای یاد گرفتن است.

در مورد هر تکنولوژی‏ دیگری نیز همین‏طور است. اولین کارخانه‏ای که ساخته می‏شود، با توجه به این‏که یک تکنولوژی ناشناخته است و مشخص نیست چقدر نیرو احتیاج دارد و تا بیست یا سی سال دیگر چگونه کار خواهد کرد، از نظر اقتصادی نمی‏توان روی آن خیلی حساب کرد.

مسئله‏ی کنسرسیوم مشترک تهیه‏ی سوخت بین ایران و روسیه را چگونه ارزیابی می‏کنید؟ چرا ایران در پی تشکیل چنین کنسرسیومی است؟

حتماً ایران این نگرانی را دارد که مبادا روسیه به هر علت سیاسی، سوخت لازم را در اختیارش نگذارد. مثلاً امروز روسیه سوخت داده است، اما ممکن است دو سال دیگر این‏کار را نکند. بنابراین ایرانی‏ها می‏خواهند در تأمین سوخت نیروگاه شریک باشند.

کارهایی هم که روی غنی‏سازی اورانیوم در ایران انجام می‏دهند، به همین منظور است که ایران استقلال تأمین سوخت خود را داشته باشد. منتها چون این نیروگاه، طرح روسیه است و روسیه باید سوخت آن را تأمین کند، ایران پیشنهاد تشکیل کنسرسیوم مشترک بین ایران و روسیه را داده است که سوخت این نیروگاه را تأمین کند.

با توجه به سوابق رفتارهای متفاوت روسیه با ایران، آیا این اقدام ضامن منافع ایران خواهد بود؟

البته اگر این کنسرسیوم تشکیل شود و همان‏طور که آقای صالحی گفتند، هم در روسیه و هم در ایران پایگاه داشته باشد و در دو کشور عمل کند، خوب است، ولی اگر این کنسرسیوم فقط در روسیه باشد، هیچ تأثیری نخواهد داشت.

در آن صورت، ایرانی‏ها به لحاظ فنی و تکنولوژیک با این نیروگاه چه خواهند کرد؟

در هرصورت ایرانی‏ها به لحاظ فنی و تکنولوژیک در این زمینه چیزهایی یاد گرفته‏اند و یاد می‏گیرند. چراکه اداره‏ی یک نیروگاه اتمی کار آسانی نیست. راه‏اندازی، نگاهداری و حفاظت از آن مقداری کار و تخصص می‏خواهد که ایرانی‏ها یاد گرفته‏اند.

به نظر می‏رسد علی‏رغم شکل تازه‏ای از روابط بین ایران و روسیه بر سر مسئله‏ی هسته‏ای ایران، بحران‏های بین‏المللی در این زمینه هم‏چنان ادامه دارد. از جمله می‏توان به اظهارنظر سارکوزی، رییس‌جمهور فرانسه اشاره کرد که گفت اگر ایران با جامعه‏ی جهانی به توافق معتبری بر سر این مسئله نرسد، فرانسه از حقوق متحدان خود در منطقه حمایت خواهد کرد. با توجه به این‏که از آغاز شکل‏گیری سازمان انرژی اتمی ایران، شما به دلیل همین مسئله با فرانسه در ارتباط بودید و با این کشور همکاری می‏کردید، این موضع‏گیری سیاسی را چگونه تفسیر می‏کنید؟

فرانسه‏ای که من با آن همکاری می‏کردم، با فرانسه‏ی آقای سارکوزی تفاوت داشت. آقای سارکوزی فکر می‏کند هرچه از دهانش بیرون می‏آید، می‏تواند بگوید. من تعجب می‏کنم. اصلاً به ایشان چه ارتباطی دارد؟ علاوه بر آن، این نیروگاه تحت نظارت آژانس بین‏المللی انرژی اتمی است و نیروگاهی است که می‏خواهد برق تولید کند. اصلاً این مسئله با آقای سارکوزی چه ارتباطی پیدا می‏کند؟ چرا ایشان به خودش اجازه می‏دهد در این کار دخالت کند؟

به‏هرحال فرانسه جزو کشورهای ۵+۱ است.

بله؛ ولی ایران هرکاری می‏کند که نباید برود از سارکوزی اجازه بگیرد. این کار تحت نظارت آژانس، با قراردادی که ایران با روسیه داشته است، انجام می‏گیرد. اصلاً به فرانسه چه ارتباطی دارد و آقای سارکوزی بی‏خود در این کار دخالت می‏کند. تازه چه‏کاری با و برای همسایگان‏ ایران می‏تواند بکند که برود به آنها کمک کند؟ فرض کنید کمک هم کرد؟ آیا این تنش را در منطقه کم یا زیاد می‌کند؟

این برخورد نشان می‏دهد که قدرت‏های سرمایه‏داری غرب از مسئله‏ی هسته‏ای ایران استفاده می‏کنند تا جای خودشان را باز کنند. آقای سارکوزی می‏خواهد در کشورهای عربی و جنوب ایران جایی برای خود باز کند تا بگوید: من آمده‏ام به شما کمک کنم، پول بدهید. هیچ هدف دیگری ندارد. دلش هم برای دبی، خاورمیانه و ملت ایران نسوخته است.