حمایت از تولید مهمتر از ممنوعیت واردات

مریم محمدی

یکی از بحث‏های دایمی در محافل اقتصادی ایران، افزایش یا واردات بی‏رویه‏ی کالا به ایران است؛ تا جایی که آیت‏الله خامنه‏ای، رهبر جمهوری اسلامی نیز در هفته‏ی گذشته در دیدار با مقامات دولتی، نارضایتی خود را از وضعیت واردات در کشور اعلام کرد.او گفت: «من در مورد مسئله‏ی مدیریت واردات، به دولتی‏ها سفارش کرده‏ام … من نمی‏گویم واردات متوقف شود، بلکه باید مدیریت شود.»

پرسش‏ها و ابهام‌هایی زیادی می‏تواند پیرامون این مسئله مطرح باشد؛ از میزان التزام بازرگانان به رعایت این موارد تا اهداف و نتایج احتمالی از این تصمیم. برخی از این پرسش‌ها را با دکتر کمال اطهاری، استاد اقتصاد دانشگاه علامه‏ی طباطبایی در تهران، در میان گذاشته‌ام.

دکتر کمال اطهاری، استاد اقتصاد دانشگاه علامه‏ی طباطبایی

برخی مخالفت‏ها با ایجاد محدودیت‏ در زمینه‌ی واردات، بر این پایه است که این ممنوعیت‏ها،روند پیوستن ایران به اقتصاد جهانی را کند خواهد کرد. ارزیابی شما چیست؟

در وجهی از جهانی شدن که دوران جدیدی در روابط اقتصادی بین دول محسوب می‏شود، معادلات به این ترتیب عوض شده که اجبارهای سرمایه‏داری برای بیرون فرستادن مازاد مالی و مسائلی مانند اشباع بازار داخلی و ... جریان سرمایه‏گذاری مستقیم بین‏المللی و به همراه آن، صدور فن‏آوری‏های مربوطه را به‏وجود آورده است که این فرصتی برای کشورهای توسعه‏یابنده یا جهان سومی محسوب می‏شود.

اگر به فهرست ده صادرکننده‏ی اول بزرگ جهان در دهه‏ی هشتاد نگاه کنید، تقریباً نام هیچ کشور جهان سومی در میان حداقل هفت کشور اول دیده نمی‏شود. در صورتی که در سال دوهزار به این سو، در میان نام بزرگ‏ترین صادرکننده‏‏ها و البته واردکننده‌های جهان- چون یک روند متقابل است- نام کشورهایی مانند چین، کره‏ی جنوبی، مکزیک و ... آمده است.

به هر صورت هیچ بازی‏ای بدون برنده و بازنده نیست، ولی اگر کشوری با پختگی وارد ماجرا بشود، این امکان را به‏وجود می‏آورد که با جذب سرمایه‏‏گذاری‏های مستقیم این کشورها و همراه آن فن‏آوری‏ها، بتواند در بازار کالا در سطح جهان حضور پیدا کنند.کشورهای توسعه‏یابنده‏ای مانند چین، هند، برزیل، کره و ... جزو برنده‏‏های این روند محسوب می‏شوند.

ایران در این روند چه جایی دارد؟ آیا ممنوعیت واردات بی‏رویه می‏تواند مانع از پیوستگی ایران با این روند باشد؟

نصیب ما از این روند این بوده که به واردکننده‏ی بزرگ‏تری از سابق تبدیل شده‏ایم. اگر میزان واردات ما تا پیش از دولت نهم و دهم، حدود بیست تا سی میلیارد دلار بوده، الان به‏طور متوسط به شصت میلیارد دلار رسیده است؛ حتی در شرایطی که درآمد نفت هم کاهش پیدا کرده است.ما واردکننده‏ی کالاهای گاه بسیار بنجل و حتی در تقابل با عمق جامعه، یعنی با سنت و فرهنگ بوده‏ایم.

به این معنا که اگر به میدان نقش جهان بروید، می‏بینید که حتی نوع چینی صنایع دستی ایران هم تولید شده و به‏فروش می‏رسد. یعنی تا عمق جامعه این اتفاق افتاده است و نه تنها تولیدکنندگان صنایع ما سی،چهل درصد کم‏تر از ظرفیت‏شان کار می‏کنند، بلکه حتی به صنایع دستی، یعنی سرمایه‏ی اجتماعی و فرهنگی ما هم ضربه خورده است.

مسئله‏ی کنترل واردات یا ممنوعیت ورود برخی کالاها، چه ارتباطی می‏تواند با مسئله‏ی تحریم‏ها داشته باشد؟ بهمنی، رییس کل بانک مرکزی، روز دوشنبه گفت برای مقابله با تاثیر تحریم‏ها، دولت باید واردات را کاهش بدهد.

گفته‏ می‏شود که ما از تحریم‏ها هیچ باکی نداریم و ضرری نمی‏بینیم، اما تحریم‏ها مانند یک توده‌ی گل به پای اقتصاد ایران چسبیده و حرکت آن را کند کرده است. در شرایطی که بقیه‏ی کشورها با تمهیداتی، از قبیل ایجاد مناطق آزاد و به انحای مختلف، با زبده‌گی‏های خاص خودشان، محدودیت‏های داخلی و دولت ملی را از مقابل پای‏شان برمی‏دارند تا حرکت کنند - که کرده‏اند - شعار مسئولان کشور ایران، تنها این است که ما هیچ آسیبی ندیده‏ایم. چه آسیبی بیش‌تر از این؟!

قبلاً می‏گفتند امپریالیست‏ها هم ثروت و هم فرهنگ ما را غارت می‏کنند، اما امروز کشوری مانند چین، هم ثروت و هم فرهنگ ملی ما را دارد غارت می‏کند. وقتی صنایع دستی کشوری نابود شود، فرهنگ آن جامعه نابود می‏شود. من به خود آن کشور البته کاری ندارم. آن جامعه می‏تواند خیلی هم به خودش مفتخر باشد که این توان‏مندی را در سطح بین‏المللی پیدا کرده که قدرت‏های امپریالیستی یا آن‏چه را امپریالیست نامیده می‏شود، از نظر اقتصادی به‏زانو دربیاورد.

به این ترتیب، می‏توان امیدوار بود که ممنوعیت ورود کالاهای بی‏کیفیت، شاید همان کالاهایی که شما آنها را بنجل اعلام کردید، کمکی به مسئله‏ی حمایت از تولید داخلی باشد؟

به هر صورت این اقدامی است، اما قاعدتاً باید در بسته یا روندی قرار بگیرد که هم برنامه‏ی پنجم و هم مسائل دیگر از آن تبعیت کند؛ آن هم این که از تولیدکننده‏ها در ایران حمایت شود.ممنوعیت ورود چنین کالاهایی فقط جنبه‏ی سلبی قضیه است. بد هم نیست. برای این‏که آن‏‏قدر بی‏ضابطه است که همه را کلافه می‏کند. خانوارهای ایرانی وقتی می‏روند مثلاً سیر بخرند، می‏گویند سیر چینی نمی‏خواهند.

فروشنده می‏گوید: خیر این سیر از بروجرد یا همدان آمده است، اما مارک آن چینی است. یعنی واکنش خانوارهای ایرانی به این شکل است و کالاها هم واقعاً بی‏کیفیت هستند. من فقط خواستم مثال ساده‏‏ای از واکنش جامعه نسبت به این کالاها زده باشم، اما مسئله این است که دولت هیچ اراده‏ی پیوسته و مشخصی در این زمینه ندارد.

در ادامه‏ی این ممنوعیت‏ها، سیاست تکمیلی دولت برای این که از تولیدکننده حمایت بشود، چه باید باشد؟

برای توسعه‏ی صنعت کشور، مانند همه‏ی کشورهای دیگر هم باید از آن حمایت شود و هم باید از مالیات معاف باشد. با وجود چنین ضرورتی در کشور ما در عوض وام‏های زودبازده به خواص داده شده و برباد رفته است. در حالی که این وام‏ها می‏توانست در اختیار صنایع گذاشته شود. نمونه‏های دیگر آن را هم داریم؛ از جمله خط اعتباری مسکن مهر می‏توانست بسیار در خدمت تولید صنعتی و فن‏آوری بهتر و شرکت‏های دانش‏محور قرار بگیرد. الان شرکت‏های دانش‏محوری مانند شرکت‏های مشاور در حال ورشکستگی هستند.

به‏خاطر این‏که حمایتی از آنان نمی‏شود.همه‏ی اعتبارات برای وام‏های زودبازده، به جای این‏ که در خدمت صنایع موجود ایران قرار بگیرند و آنها را تقویت کنند (که راه توسعه‏ی پایدار در ایران هستند)، از بین رفته‌اند. یعنی از تولیدکننده‏هایی که زیر ضرب همه‏ی این مصائب توانسته‏اند دوام بیاورند، چه کسی مطمئن‏تر برای این‏که به آنها وام داده شود؟ به جای این‏که به چندتن از خواص خودشان وام بدهند که معلوم نیست صرف چه می‌شود، باید از این تولیدکننده‌ها حمایت شود. خبرهای وحشتناکی در این زمینه شنیده می‏شود که الان جای گفت‏وگو درباره‌ی آنها نیست. روشن است در چنین شرایطی، صنعت نمی‏تواند دوام بیاورد.

به نظر شما راه پیشرفت تولید در کشور چیست؟

تقویت تولید، توانایی ورود فن‏آوری پیشرفته و سرمایه و به این ترتیب حضور در بازار جهانی، برای این‏که بشود واردات را نه با بستن راه آن، بلکه با صادرات بیش‌تر جبران کرد. در جهان امروز، راه پیشرفت تولید بستن واردات نیست، بلکه ترازی است با صادرات بیش‌تر و حضور موفق در بازار جهانی. یعنی هیچ چاره‏ای جز این نیست که وارد جریان جهانی اقتصاد شویم.