«دعوت رهبری به وحدت شامل گروه‌های خودی است»

مریم محمدی

روز یکشنبه سی‏ویکم مردادماه، یکی از مجموعه دیدارهای آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران به مناسبت ماه رمضان و تحت عنوان ضیافت افطاری، به دیدار با تعدادی از دانشجویان دانشگاه‏های تهران و ایران اختصاص یافته بود.

برای بررسی این تفسیرها، با دو تن از صاحب‏نظران و فعالان سیاسی در ایران گفت‏وگو کرده‏ام: احمد قابل، اسلام‏شناس منتقد نظام که سابقه‏ی چندین بار دستگیری را در پرونده‏ی سیاسی خود دارد و هم‏چنین محمد توسلی، بازهم از منتقدان نظام و از اعضای مرکزی نهضت آزادی ایران که جز دوران کوتاهی پس از انقلاب، برای فعالیت آزاد سیاسی، همواره تحت فشارهای حکومتی بوده است.

آیت‌الله خامنه‏ای گفته است که منظور از تاکید بر وحدت، اتحاد بر مبنای اصول است. از احمد قابل می‏پرسم: با توجه به این‏که بسیاری از منتقدان سیاسی نظام که امروز تحت فشار هستند، بر بسیاری از اصول، مانند قانون اساسی و چهارچوب نظام تاکید دارند، آیا سخنان وی می‏تواند نشانه‌ای از تغییر رویه نسبت به این گروه‏ها باشد؟

احمد قابل: گمان می‏کنم مقصود ایشان از قبول اصول، طرح همان بحث اصول‏گرایی با لفظ دیگری است. یعنی مقصودشان کسانی است که در صحنه‏ی سیاست کشور، اصول‏گرا شمرده می‏شوند. چون طی این مدت، بین اصول‏گرایان، ازجمله بین دولت، مجلس و قوه‏ی قضاییه، اختلافاتی پیش آمده بود و بنابراین دعوت ایشان به وحدت، شامل گروه‏های خودی می‏شود. یعنی آنهایی که اصلاح‏طلب نیستند، آنهایی که امروز در صحنه‏ی سیاست، کارشان به اصطکاک با رهبری نکشیده، کسانی که- به قول آقایان جناح اصول‏گرا- حرف رهبری را فصل‏الخطاب می‏دانند و محوریت ایشان در فعالیت‏های سیاسی را پذیرفته‏اند.

احمد قابل

طبیعی است تیپ اصلاح‏طلب، نیروهای به‏اصطلاح سیاسی منتقد درون نظام و آنهایی که قانون اساسی را قبول دارند، اما رفتارهای حاکمیت را برخلاف قانون اساسی ارزیابی می‏کنند، در این جمع جایی ندارند.آقای خامنه‏ای می‏خواست به صراحت بگوید که دعوت به وحدت ایشان شامل این گروه‏ها نمی‏شود و به قول خودشان، «فتنه‏گران» یا «خواص بی‏بصیرت»ی که بعد از دهمین دوره‌ی انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۸ به این سو، در برابر ادعای حاکمیت در صحنه‏ی مبارزاتی ایستاده‌اند، هیچ‏کدام در این وحدت جایی ندارند.

آیت‌الله خامنه‌ای، سخنانی نیز درباره‏ی تفاوت انتقاد و سئوال با معارضه گفتند و این‏که: «با هرکسی به همان اندازه که اصول را قبول دارد، متصل و متحدیم.» این پرسش پیش می‏آید که بخشی از اپوزیسیون درون نظام که قانون اساسی را قبول دارند و بسیاری از اصول را می‏پذیرند، چرا در دایره‏ی این وحدت قرار نمی‏گیرند؟ آیا شما از سخنان وی در جلسه‌ی یاد شده، چنین نتیجه‌ای می‏گیرید یا بر مبنای تحلیل‏تان از فضای سیاسی، قضاوت می‌کنید؟

آقای خامنه‏ای حدود ده، دوازده سال پیش با عنوان این که محور وحدت در صحنه‏ی سیاست کشور چه باید باشد، جلسات و دیدار‏های خصوصی‏ای با اصلاح‏طلبان نیز برگزار می‏کردند. از جمله با سازمان مجاهدین انقلاب، با افرادی که بعد تشکیل‏دهنده‏ی جبهه‌ی مشارکت بودند، با انجمن اسلامی مدرسان دانشگاه، مجمع روحانیون مبارز و ... دیدارهای مختلفی داشتند.

آیت‌الله خامنه‏ای در این جلسات، با صراحت سه اصل را به اصلا‏ح‏طلبان پیشنهاد داده بودند؛ یعنی مبنای اصولی‏ای که همه را تحت آن عنوان، اصول‏گرا می‏خواند، عبارت بودند از کسانی که محوریت قانون اساسی را پذیرفته‏اند، کسانی که محوریت ولایت فقیه را قبول دارند و کسانی که محوریت ولی‏فقیه را قبول دارند.

یعنی با این‏که محوریت ولی‏فقیه در قانون اساسی نیامده است و خود ولایت فقیه، جنبه‌ی محوری در این قانون ندارد و اصل ۵۶ نیز با صراحت می‏گوید: «محور حاکمیت، حق حاکمیت ملت است و ولی‏فقیه نیز باید تابع حاکمیت ملت باشد»، اما ایشان در این جلسات، اصلاً به این نکته اشاره نمی‏کرد.

به همین دلیل بحث‏هایی هم پیش آمده بود. یکی از کسانی که- خدا حفظش کند- با صراحت در برابر ایشان موضع گرفته و صحبت کرده بود، آقای دکتر آقاجری بود که شاید همان هم باعث شد بعدها آن سناریو را برای ایشان رقم بزنند و تا پای صدور حکم اعدام هم برای او بروند.

آیا ممکن نیست که او، پس از گذشت چندسال، به این نتیجه رسیده باشد که افراد می‌توانند در عین این که محوریت ولایت فقیه را قبول ندارند، اما به اصول قانون اساسی معتقد باشند و به این ترتیب، در طیفی از وحدت قرار بگیرند؟

نمی‏شود شما سلوک گذشته و حرف‏ها و سخنان آقای خامنه‏ای، حداقل در همین یک‌سال و اندی پس از انتخابات را نادیده بگیرید و بگویید چون ایشان یک لفظ مبهم اصول را مطرح کرده است، پس مقصدش افرادی است که اصول قانون اساسی را قبول دارند.خیر؛ ایشان قانون اساسی را در ولایت فقیه و در ولی‏فقیه خلاصه می‏کند و از دید ایشان همه باید تابع محض باشند. این را خیلی با صراحت و در سخنرانی‏های مختلف بیان می‏کنند.

مثلاً این‏که آقای خامنه‏ای در صحنه‏ی سیاست خارجی می‏گویند که زمان مذاکره را فقط ایشان تعیین می‏کنند، به این معنا است که محور ایشان، «من» است و هرکس که ایشان را به عنوان محور بپذیرد، از دید ایشان اصول‏گرا و حافظ اصول است. حال اگر بین رییس مجلس و رییس قوه‏ی مجریه، دعوایی وجود دارد، از نظر ایشان خارج از دایره‏ی اصول‏گرایی نیست.

اگر افرادی بگویند که این رییس‌جمهور با رأی تقلبی آمده و رفتارهای ولی‏فقیه برخلاف قانون اساسی است، و محور را فقط قانون اساسی و حق حاکمیت ملت بگذارند و هرچه در قانون اساسی به عنوان حق شمرده شده است را نیز بپذیرند، از دید ایشان اصول‏گرا نیستند. از دید ایشان، آنها مبانی و اصول نظام را نقد کرده‏اند.طبیعی است اندیشه‏های مخالف ایشان و ما که چنین افکاری داریم، می‌گویند و می‏گوییم خود آقای خامنه‏ای دارد قانون اساسی را نقض می‏کند. خود ایشان دارد برخلاف اصول رفتار می‏کند.

مگر ممکن است که انسان یک اصل را مبنا قرار بدهد و بعد فکر کند همه باید همان برداشت ایشان را بپذیرند. البته این یک نقل از اصول‏گرایی است.نقل دیگر اصول‏گرایی هم این است که بگوییم مجموعه‏ی اصول قانون اساسی، مبنای تشکیل یک نظام است که همه‏ی آنها هم باز باید با نگاه حق حاکمیت ملت تعریف شوند؛ یعنی با نگاهی دمکراتیک. نه این که حق حاکمیت ملت را نقض کنیم و آن را در اختیار یک فرد و یا گروه خاص قرار بدهیم.

چهارچوب قانون

آیا نهضت آزادی می‏تواند مصداق جریان‏هایی باشد که آیت‌الله خامنه‏ای معتقد است بر اساس میزان باور آنها به اصول، می‏توان با آنها متصل و متحد بود؟ نهضت آزادی ایران همواره اعلام کرده است که در چهارچوب قانون اساسی ایران فعالیت می‌کند. آیا قانون اساسی ایران یکی از مبانی اصولی نیست؟محمد توسلی، عضو مرکزیت نهضت آزادی ایران، پاسخ می‌دهد:

من امیدوار هستم کسانی که دیدگاه‏های ایشان را تفسیر می‏کنند، همین تفسیر را داشته باشند. چرا که در غیر این صورت، تفسیر مضیق و تنگی خواهد بود که تاثیری در حل بحران‌های موجود نخواهد داشت و در هرحال ضرورت‏هایی که مورد توجه مسئولان جمهوری اسلامی است، مقدر نخواهد شد.

محمد توسلی، عضو مرکزی نهضت آزادی ایران

تفسیر خود شما از صحبت‏های او چیست؟

من صحبت‏های ایشان را دقیق ندیده‏ام و نشنیده‏ام که بتوانم اظهار نظر کنم، ولی هرکسی تعریف خود را از اصول دارد. ما در هرحال التزام به قانون اساسی داریم و در چهارچوب التزام به قانون اساسی، همواره به اصول، ارزش‏ها و آرمان‏های مردم باور داشته‏ایم و همیشه هم در همین زمینه تلاش کرده‏ایم.درباره‌ی این‏که نظر ایشان در ارتباط با اصول چیست، فکر می‏کنم باید از خود ایشان یا کسانی که می‏توانند نظرات ایشان را تفسیر کنند، سئوال شود.

در مجموع، چقدر امیدوار هستید که تفسیری از وحدت در جامعه‏ی سیاسی ایران شود که نهضت آزادی ایران هم در آن تعریف بگنجد؟

همه‏ی کسانی که التزام به قانون اساسی دارند و معتقدند که باید قانون در جامعه حاکم باشد و مناسبات در چهارچوب قانون تعریف شوند، باید در این تعریف بگنجند. اگر نگنجند شرایط که تغییر پیدا نمی‏کند.