«خامنه‌ای دیگر از احمدی‌نژاد حمایت نمی‌کند»

مریم محمدی

در ارزیابی‏هایی که نسبت به‌برخورد حکومت با مناسبت‏ سالگرد انتخابات دهمین دوره‏ی ریاست جمهوری می‏شود، گذشته از تفاسیری که بنا بر اخبار و رویدادها، تشدید فشارهای سیاسی و امنیتی را بیان می‏کند، نگرانی مشخص‏تری نیز وجود دارد و آن احتمال برخورد ویژه‏ با رهبران جنبش سبز، آقایان کروبی و موسوی و یا حتی خاتمی و هاشمی رفسنجانی است.

این احتمال چقدر واقعی است؟ با دو تن از صاحب‏نظران در داخل و خارج از کشور، دکتر سعید رضوی فقیه تحلیل‏گر و فعال سیاسی اصلاح‏طلب در تهران و آقای مجتبی واحدی، تحلیل‏گر سیاسی و سردبیر سابق روزنامه‏ی «آفتاب‏ یزد» در آمریکا، در این‏باره گفت‏وگو کرده‏ام.

سعید رضوی فقیه

آقای رضوی‏فقیه، آیا رویدادهای فعلی ناشی از افزایش فشارهای سیاسی و اجتماعی در برخورد با مناسبت بیست و دوم خرداد است؟

سعید رضوی‏فقیه: بله. ما در یک‌سال گذشته هم شاهد بودیم که هروقت مناسبتی پیش ‏آمده که احتمال حضور مردم یا حداقل بخشی از مخالفان و منتقدان در خیابان‏ها وجود داشته، رژیم جمهوری اسلامی از طرق مختلف سعی در افزایش فشارها و ارعاب مردم برای جلوگیری از حضور گسترده‏ی آن‏ها در سطح خیابان‏ها داشته است.

در سالگرد ۲۲ خرداد هم به‌طور ویژه، با توجه به فراخوانی که آقایان کروبی و موسوی برای حضور در یک راهپیمایی مسالمت‏آمیز و مردمی داده‏اند، طبیعتاً نهادهای حکومتی به‏طور ویژه، پیشاپیش به تهدید، ارعاب و تمهید مقدمات برای پیشگیری از وقوع یک حادثه‏ی بزرگ مردمی کرده‏اند.

آیا این روند به معنای تشدید فشارهایی که تاکنون موجود بوده، هست؟ یعنی همان روند گذشته با شدت بیش‌تری ادامه پیدا می‏کند یا ممکن است شاهد برخورد بی‏سابقه‏ای از جانب حکومت، مثلاً برخوردی ویژه‏ با رهبران جنبش سبز باشیم؟

البته در ماه‏های گذشته همواره شاهد بوده‏ایم که جمهوری اسلامی برای افزایش فشارها، اقدام به بازداشت عده‏ای فعالان سیاسی کرده یا حتی افرادی که بازداشت و بعداً آزاد شده بودند، مجدداً بازداشت و دستگیر شدند. اما بعید می‏دانم حکومت در شرایطی باشد که بخواهد به دستگیری رهبران جنبش مبادرت کند.

گرچه در برخی رسانه‏های تندرو و افراطی مربوط به جناح سرکوب‏گر حاکمیت، گاه‏به‏گاه شاهد تهدیدهایی علیه رهبران جنبش هستیم، اما گمان می‏کنم بیش‌تر مصرف داخلی دارد و برای تقویت روحیه‏ی هواداران و بدنه‏ی اجتماعی حکومت است و نشان‏دهنده‏ی عزم جدی سران جمهوری اسلامی برای برخورد قضایی با رهبران جنبش، از جمله آقایان کروبی و موسوی، نخواهد بود.

به این ترتیب برخورد خیلی متفاوتی از گذشته با مناسبت ۲۲ خرداد نباید صورت بگیرد. مثلاً قابل مقایسه هست با آمادگی‏ای که حکومت در مواجهه با سالگرد ۲۲ بهمن نشان داد؛ اما شیوه و میزان حضور جنبش سبز در سالگرد ۲۲ بهمن، مورد انتقاد برخی نیروها بود و یا حداقل کم‏تر از آن انتظاری بود که آن‏ها قبلاً عنوان کرده بودند. آیا کمابیش با همان موقعیت روبه‌رو خواهیم بود؟

به نظر من، روز بیست و دوم بهمن نه شکست برای جنبش اعتراضی سبز بود و نه پیروزی برای جمهوری اسلامی. چرا که نه اعتراضات مردم مرتفع شده بود و نه جمهوری اسلامی توانسته است به اقتدار و اعتبار و مشروعیت ماقبل انتخابات ۲۲ خرداد ۸۸ برگردد.

من گمان دارم که زمینه‏ی اجتماعی اعتراضات، هم‏چنان زیر پوست جامعه وجود دارد و به محض این که شرایط مناسب فراهم بیاید، این اعتراضات دوباره با اشکال مناسب خود ظهور و بروز پیدا خواهد کرد.

فراموش نکنیم که جنبش مذهبی- سیاسی آیت‏الله خمینی در سال ۱۳۴۱، بیش از ۱۵ سال زمان برد تا این که بتواند در عرصه‏ی جامعه به قدرت سیاسی مسلط تبدیل شود. هم‏چنین نباید فکر کنیم که جنبش اعتراضی سبز با یک ماه، دوماه یا مثلاً یک‌سال و دوسال می‏تواند به تمام اهدافی که دارد برسد.

این نکته‏ای است که هم هواداران جنبش سبز باید به آن توجه کنند و ناامید نشوند و هم سران جمهوری اسلامی باید متوجه باشند و بیش از حد به آرامش قبل از طوفان فعلی غره نشوند.

با توجه به موقعیتی که شما ترسیم می‏کنید، آیا قابل پیش‏بینی است که بیست و دوم خرداد در چه ابعادی برگزار شود؟

این که در ۲۲ خرداد چه اتفاقی خواهد افتاد، اصلاً قابل پیش‏بینی نیست. به‏خصوص از آن جهت که ما با حکومتی مواجه هستیم که از همه‏ی ابزارهای اقتصادی، نظامی، پلیسی، امنیتی و حتی اداری استفاده می‏کند تا از حضور مخالفان خود که کم هم نیستند، در سطح خیابان‏ها، جلوگیری کند.

اما همان‏طور که گفتم، این قطعاً به آن معنا نخواهد بود که جمهوری اسلامی در برطرف کردن زمینه‏ی اعتراضات یا در اغنای مخالفان و منتقدان خود و یا حتی در ارعاب آن‏ها، کامیابی لازم را پیدا کرده باشد.

به این ترتیب، احتمال برخورد ویژه‏ای با مناسبت ۲۲ خرداد یا رهبران جنبش سبز منتفی است؟ چگونه جمهوری اسلامی ممکن است به همان برخوردهای گذشته ادامه بدهد که به‌نظر شما، به نتیجه هم نرسیده است؟

جمهوری اسلامی در برخورد با جنبش اعتراضی سبز، از آغاز تا امروز، دچار سردرگمی یا حداقل دوگانه‌گی در رفتار بوده است. علت اصلی آن هم این است که رهبران اصلی و ارشد جمهوری اسلامی ایران، آن‏هایی که در تصمیم‏گیری‏ها و تصمیم‏سازی‏ها دخالت مؤثر دارند، به نظریه‏ای واحد یا نتیجه‏ی مشترکی در زمینه‏ی نحوه‏ی برخورد با جنبش و سران جنبش نرسیده‏اند.

از سوی دیگر، چون بخش مهمی از جنبش اعتراضی سبز از درون بدنه‏ی جمهوری اسلامی بیرون آمده و بخش مهمی از کسانی که در این جنبش اعتراضی حضور مؤثر دارند، یعنی یا فکر و اندیشه می‏سازند، یا اندیشه‏های راهبردی این جنبش را ارائه می‏کنند و یا در سازماندهی‏ها فعالیت دارند، همه جزو بدنه‏ی جمهوری اسلامی و نیروهای وفادار به انقلاب بوده‏اند.

بنابراین جمهوری اسلامی نمی‏تواند برخوردی که در دهه‏های گذشته با دیگر مخالفان می‏کرده، با آن‏ها هم انجام بدهد. این سردرگمی جمهوری اسلامی سبب شده است که جنبش سبز نیز فضایی سردرگم داشته باشد.

مجتبی واحدی

اما آقای واحدی احتمال یک رویکرد بسیار ویژه از سوی حاکمیت را به لحاظ شدت عمل در برخورد با رهبران جنبش سبز این‏گونه پاسخ می‏دهند:

این‏گونه سئوال و جواب‏ها در مورد کسانی خوب است که منطقی بر رفتارشان استوار باشد. وضعیت فعلی حاکمان جمهوری اسلامی طوری است که هیچ منطقی بر رفتارشان حاکم نیست. نه این که همین امروز این‏طور شده باشد، اما امروز از این جهت در بدترین شرایط خود قرار دارند. یعنی در نهایت ضعف بین‏المللی قرار گرفته‏اند و ناچار شدند قراردادی را امضا کنند که قبلاً بارها گفته بودند امضا نخواهیم کرد.

در این شرایط هر اتفاقی ممکن است بیفتد، اما من به‌دلایل متعدد معتقدم که برخورد با رهبران جنبش سبز اتفاق نخواهد افتاد. اولین دلیل من این است که چون اختلافات‏ آقای خامنه‏ای و آقای احمدی‏‏نژاد عود کرده است و هر نوع برخورد شدید با رهبران جنبش سبز، به‌معنای تقویت آقای احمدی‏نژاد در حال حاضر خواهد بود، آقای خامنه‏ای اجازه‏ی برخورد خیلی شدید با آقای کروبی و آقای موسوی را نخواهند داد.

آقای واحدی، البته پیش از این هم اشاراتی داشته‏اید، اما دلیل اول شما نوعی ابهام ایجاد می‏کند که آقای خامنه‏ای از تقویت آقای احمدی‏نژاد حتی به ازای برخورد با رهبران جنبش سبز، پرهیز دارد. در حالی که درک عمومی همیشه این بوده که آقای خامنه‏ای در پی تقویت آقای احمدی‏نژاد هستند. آیا در حال حاضر این‏طور نیست؟

به هیچ‏وجه. من الان این اعتقاد را ندارم. چندماه است که معتقدم رفتار آقای خامنه‏ای با آقای احمدی‏نژاد، از شیفتگی به سکوت رسید و از سکوت به تعریض و اعتراض رسید. ایشان حتی در بعضی‏ جاها برنامه‏های آقای احمدی‏نژاد را وتو کردند. مثلاً سر قضیه‏ی مذاکره با آمریکا در هشت ماه پیش، بر سر مناقشات هسته‏ای.

الان هم معتقدم که خیلی هماهنگ نیستند. گرچه در قضیه‏ی هسته‏ای به دلیل این که خطر بزرگی همه‏ی آن‏ها را تهدید می‏کرد، برخوردی کردند که خود بحث مفصلی است و وارد آن نمی‏خواهم بشوم. اعتقاد دارم که الان دیگر آقای خامنه‏ای نه تنها تصمیم بر تقویت آقای احمدی‏نژاد ندارند، بلکه هرجا بتوانند آقای احمدی‏نژاد را تضعیف می‏کنند. برای این که الان دیگر از رفتار آقای احمدی‏نژاد وحشت دارند.

آقای احمدی‏نژاد - این عبارت را بارها گفته‏ام - خود را شریک آقای خامنه‏ای می‏داند و نه پیرو ایشان. به‌همین دلیل آقای خامنه‏ای دیگر اجازه نخواهد داد که موضع آقای احمدی‏نژاد تقویت شود. به‏هرحال این یک دیدگاه است.

گفتید که دلیل دومی هم در این که برخورد ویژه‏ای با رهبران جنبش سبز صورت نخواهد گرفت، وجود دارد. آن دلیل کدام است؟

البته الان آقای خامنه‏ای اصلاً چنین کاری نمی‏خواهند بکنند. هفت یا هشت ماه پیش اگر شرایط داخلی کشور، نیروهای وابسته به جناح اصول‏گرا، روحانیون و مراجع با آقای خامنه‏ای همراهی می‏کردند، ایشان چنین کاری می‏کردند و با سران جنبش سبز برخورد می‏شد، اما چون این همراهی وجود ندارد، آقای خامنه‏ای اجازه‏ی چنین کاری را نخواهد داد.

بعضی برخوردهای بچه‏گانه‏ای که الان می‏شود؛ برخوردهایی مانند حمله به دفتر دانشگاه آزاد و یا برخورد با خانم فائزه هاشمی، ناشی از همین مسئله است. یعنی چون نمی‌توانند با سران جنبش برخورد کنند، چنین کارهایی انجام می‏دهند.

بر اساس این دیدگاه، اگر چنین شرایطی پیش آمده باشد، با توجه به این که یکی از موارد اعتراض و موانع جنبش کنونی، آقای احمدی‏نژاد هستند، آیا می‏شود گفت برای جنبش سبز فرصت و امکانی پیش آمده که بتواند از آن به سود پیش‏برد اهداف خود استفاده کند؟

من خیلی دغدغه‏ی این که فرصتی پیش آمده یا نه را ندارم. به‌دلیل این که جنبش سبز فرصت‏های زیادی دارد، اما همین‏قدر که تنفسی برای مردم ایجاد می‏کند و امیدی برای آینده، خیلی خوشحال هستم.