هنرمندان در عراق ویران‌شده

نوشته: هدانی دیتمارس
برگردان: ونداد زمانی

هر روز اخبار هولناکی از عراق به سراسر جهان مخابره می‌شود، از بمب‌گذاری در بازارهای عمومی، هتل‌ها و ادارات دولتی گرفته تا جنگ بین قومیت‌های مختلف تا حضور باندهای نظامی خود مختار که گروه‌های ویژه ترورآنها، هر روز در حال گسترش نفرت و برادرکشی در میان ملت عراق است و ... .

هفت سال از تسخیر نظامی آمریکا و خرج ٥٣ میلیارد دلار برای بازسازی عراق می‌گذرد ولی هنوز ٤٠ درصد عراقی‌ها از داشتن آب آشامیدنی محرومند. عراق از نظر اختلاس، کلاه‌برداری و رشوه در موسسات دولتی رتبه پنجم را در جهان به خود اختصاص داده است.

آزادی این روزها کلمه‌ای نیست که مترادف با نام عراق باشد ولی کلمه‌ای است که فیلمساز مستقل عراقی، حیدر دفار، سازنده فیلم مستند «رویای گنجشک‌ها» از آن استفاده کرده است. فیلمسازی که دست به تهیه تاریخ مصوری از عراق مملو از هرج و مرج و تراژدی در سال‌های اخیر زده است. از دید او «امروزه ما در عراق آزادی داریم، آزادی ابراز وجود و آزادی کشتن».

من به عراق برگشتم آن هم بعد از هفت سال تا به عنوان عضوی از هیات تحریریه «نیو اینترناشنال»، گزارش کاملی درباره عراق تهیه کنیم. روزهای انتخابات عراق است و من به همراه گروهی از خبرنگاران خارجی در لباس سر تا پا ضد گلوله در خیابان‌های بغداد به امید یافتن موضوعی برای نوشتن هستم. هدف من پیداکردن و شناسایی فعالیت‌های فرهنگی در وانفسای پر از هرج و مرج عراق است.

به همراه دوست فیلمسازم حیدر دفار با ماشین درب و داغان درون ترافیک مسموم‌کننده شهر گیر کرده‌ایم. دفار از فرصت استفاده کرده و از زندگی خودش می‌گوید و از این‌که توسط تندروهای شیعه و سنی به خاطر ساختن فیلم مستندش و اشاره‌اش به دنیای زیرزمینی فروش و مصرف مشروبات الکلی، بارها تهدید به مرگ شده است.

از کنار پوسترها و اعلانات انتخاباتی کاندیداها عبور می‌کنیم، همه آن‌ها صلح، رفاه و اتحاد ملی برای عراق را وعده می‌دهند. وعده‌هایی که با واقعیت تپانچه‌های مجهز به صدا خفه‌کن، ماشین‌های پرشده از دینامیت،
بمبارا ن منطقه حفاظت‌شده و خشونت پلیس در تضاد است. طی روزهای اخیر تمام اعضای یک خانواده سرشان توسط یک گروه ضربت بریده شده است و یک استاد دانشگاه نیز به ضرب گلوله از پای در آمده است.

به یک ویلای قدیمی به‌جامانده از دوران عثمانی می‌رسیم، ویلایی که در سال ١٩٢٠ میلادی محل سکونت «گرترود بل» بود. زنی که دستیار اصلی کشیدن نقشه عراق معاصر بود و حالا خانه این نماینده استعمار در میان آشوب افسارگسیخته عراق، تبدیل به یک سالن تئاتر شده است و گروهی از بازیگران و رقصنده‌های جوان عراقی مشغول تمرین برای یک نمایش جدید هستند.

نمایشی که این هنرمندان جان بر کف مشغول تمرین هستند ترکیبی است از فیلم، رقص و اقتباس از متن نمایشی که «مضفر ال نواب» نویسنده کمونیست و پناهنده‌شده در سوریه نوشته است. مضفر ال نوابی که در فردای کودتای بعثی در سال ١٩٦٣ میلادی به زندان افتاده بود.

نمایشی که رگه‌های جاز، باله کلاسیک، «بریک دانس» و رقص محلی عراقی «چوبه» را با سبک بازیگوشی‌های طراح رقص مشهور «تایلا ٍ ثارپ» در هم تنیده است. بازیگران و رقصندگان با چنان شعف و هیجانی مشغول تمرین بودند که من دست از یادداشت‌برداری برداشتم و محو تماشای آنها شدم.

یکی از هنرمندان گروه، جوان ٢١ ساله از ساکنین محله فقیر شیعه‌نشین، از تهدید اعضای میلیشیای «مهدی» به خاطر موی بلند و بازیگربودن‌اش می‌گفت. علی جوان ١٨ ساله و یکی دیگر از اعضای تئاتر که خوب می‌توانست ادای رقص «مون واک» مایکل جکسون را اجرا کند به قتل پدرش توسط صدام حسین اشاره کرد. او در ضمن از دو برادر دیگرش که مذهبی هستند و مخالف فعالیت‌های هنری‌اش سخن گفت ولی خوشحال بود از اینکه مادرش همیشه حامی او بوده است.

یکی از زنان بازیگر «باشرا اسمائیل» که تجربه و قدمت بیشتر در صحنه تئاتر عراق دارد و این اواخر جایزه‌ای را نیز در مصر به عنوان بهترین بازیگر عرب از آن خود کرده بود در بین گروه تئاتری فوق بود. بشرا می‌گوید: «در زمان صدام حسین ما را سانسور می‌کردند و حالا از ترس احزاب مذهبی باید خودسانسوری کنیم. تعداد زیادی خط قرمز وجود دارد که ما نباید از آن عبور کنیم».