«نفت صد دلاری هم مشکل ایران را حل نمی‌کند»

محمد تاج‌دولتی

در حالی که وضعیت و شرایط سیاسی داخلی بیشترین حجم خبرهای مربوط به ایران را به خود اختصاص داده است و غالب تحلیل‏های ابراز شده توسط متخصصان و صاحب‏نظران ایرانی و غیرایرانی در درون و بیرون کشور نیز به بحران سیاسی ایران توجه دارد، بحران اقتصادی دیرینه و همه‏جانبه‏ی ایران با این که گریبان‏گیر اکثر قریب به‏اتفاق مردم ایران است، چندان مورد بحث و بررسی قرار نمی‏گیرد.

در رابطه با بحران اقتصادی کنونی ایران، با دکتر فرخ زندی، استاد اقتصاد دانشگاه یورگ در کانادا، گفت‏وگویی کرده‏ام و نخست از ایشان پرسیدم که مهم‏ترین شاخصه‏های بحران اقتصادی ایران در حال حاضر کدام‏ها هستند؟

از سیاست‏های مالی و پولی دولت شروع کنیم؛ کسری بودجه‏ی دولت رو به افزایش است و درآمدهای نفتی‏اش کم‏ می‏شود. در نتیجه دارد به چاپ اسکناس متوسل می‏شود.

قدرت را از بانک مرکزی گرفته است و به بانک مرکزی حکم می‏کند که چگونه سیاست‏اش را انجام بدهد. اقدامات بانک مرکزی در سه سال گذشته، می‏توان گفت معجونی است برای خراب کردن اقتصاد ایران. این سیاست‏های مالی دولت و خارج از تحریم‏های اقتصادی است.

دکتر فرخ زندی، عکس از محمد تاج‌دولتی (زمانه)

مشکل دیگری که دولت ایران در حال حاضر با آن روبرو است، پایین آمدن قیمت نفت و کاهش تولیدات نفتی به خاطر پیر شدن حوزه‏های نفتی است که نیاز به بازسازی و هم‏چنین تکنولوژی نو دارند.

دولت ایران باید در سال نزدیک به ۹ میلیارد دلار سرمایه‏گذاری کند که بتواند چاه‏های نفتی را به شکل سابق‏ نگه‏ دارد. چون بعضی از این حوزه‏های نفتی به ۱۹۲۰ برمی‏گردد. اما این کار را نمی‏کند و مجموعه‏ی سرمایه‏گذاری دولت در حوزه‏های نفتی و گاز مجموعاً بیش از سه میلیارد دلار در سال نیست که یک سوم هزینه‏ی مورد نیاز است.

در نتیجه تولیدات نفت روز به روز در حال کاهش است. در شش ماهه‏ی اول سال گذشته تولید نفت به نزدیک ۳/۵میلیون بشکه در روز سقوط کرد و صادرات که باقی‏مانده‏ی تولیدات و مصرف داخلی است، بیش از حدود دو میلیون بشکه در روز نبود.

با سقوط قیمت نفت و کاهش صادرات، درآمد نفتی دولت شدیداً پایین آمده است و این کاهش درآمد نفت در حال حاضر فقط مصرف تثبیت قیمت ارز ایران می‏شود. در این مورد هم نمی‏تواند موفق شود، چون قیمت ریال در چند ماه گذشته سقوط کرده است.

در نتیجه‏ دولت دارد از صندوق ذخیره‏ی پولی‏ای که چند سال پیش بانک مرکزی برای روز مبادا ایجاد کرده بود، برداشت می‏کند. برآورد می‏شود که سه سال پیش نزدیک به ۸۰بیلیون دلار در این صندوق ذخیره شده باشد. اما رقم‏های فعلی نشان می‏دهد که امروز بیش از ۱۰ تا ۱۵ میلیارد دلار در این صندوق موجود نیست.

یعنی دولت به طور مرتب از این صندوق برداشت می‏کند که بتواند هزینه‏ی سوبسید و تثبیت ریال بکند و هم‏چنین بتواند واردات‏اش را ادامه بدهد.

از سوی دیگر، با بحران اقتصادی که روبرو می‏شویم، می‏بینیم که کارخانه‏ها هر روز دارند تعطیل می‏شوند و آن‏هایی هم که دارند کار می‏کنند، از پس پرداخت دست‏مزد کارگران بر نمی‏آیند. چون این کارخانه‏ها برای تامین هزینه‏های‏شان به بودجه‏های دولتی وابسته هستند و بودجه‏های دولتی هم رو به خشکی می‏رود.

تصویری که شما دارید از اقتصاد ایران ارائه می‏کنید، نشان‏دهنده‏ی آن است که هر حکومتی، نه تنها حکومت کنونی ایران، به این ترتیب با سقوط آزاد روبرو است و در واقع دارد دست به خودکشی می‏زند. آیا می‏شود تصور کرد دولت به بخش مهمی مانند اقتصاد تا این حد بی‏توجهی کند و این وضعیت را برای خودش به‏وجود بیاورد؟

همان‏طور که می‏گویید شرایط فعلی را به دست هرکس بسپارید، وحشت‏زده می‏شود. اما هر مشکل اقتصادی راه‏حل‏هایی هم دارد.

البته ممکن است شما راه‏حلی را مطرح کنید که یک مشکل را حل کنید، اما مشکل دیگری به‏وجود بیاید. این یک پدیده‏ی اقتصادی است. مثلا می‏خواهید تورم را کم کنید، بیکاری افزایش پیدا می‏کند. می‏خواهید سوبسید‏ها را بردارید، تورم بالا می‏رود. ولی نمی‏توان گفت که دولت بی‏گناه است و نمی‏داند چه‏کار باید بکند. خود این دولت، به وجود آوردنده‏ی تمام این مشکلات است.

عدم سرمایه‏گذاری در داخل مملکت، وارد کردن کالا از بیرون به جای تشویق کردن تولیدات داخلی و واردات کالاها از طریق سپاه و بنیادهای مختلف که با دولت احمدی‏نژاد ارتباط نزدیک دارند، نمونه‏هایی از اقدامات دولت‏ هستند که در به‏وجود آوردن این شرایط نقش داشته‏اند.

دولت ایران قدمی پیش گذاشته‏ است که فقط و فقط می‏تواند با بالا رفتن قیمت نفت به سقف بشکه‏ای ۱۵۰دلار تداوم پیدا کند. حتی رسیدن قیمت نفت به ۱۰۰دلار هم مشکل ایران را حل نخواهد کرد. گویی که کسری بودجه بعد از رسیدن قیمت نفت به پایین‏تر از ۸۰دلار به‏وجود خواهد آمد. الان هم که قیمت نفت حدود ۸۰دلار است، ولی نفت ایران سنگین است و در نتیجه قیمت آن ۷-۸دلار پایین‏تر از قیمت بازار است.

به این ترتیب، مشکل اقتصادی ایران، فقط مشکل بودجه‏اش نیست. بلکه مشکلات اساسی‏ای برای خود ایجاد کرده است. زمانی که شما زیادی خرج می‏کنید و زیادی به‏ریز و به‏پاش دارید، درست کردن آن هزینه‏ی زیادی به‏بار می‏آورد.

در شرایط فعلی سیاسی ایران، این‏گونه راه‏حل‏ها خیلی راه‏حل‏های مورد پسندی نمی‏توانند باشند، چون از یک طرف مردم را تحت فشار قرار می‏دهید، از سوی دیگر مردم تحت فشار سیاسی هستند و ممکن است این دو دست به دست هم بدهند و دولت را بیشتر تحت فشار قرار بدهد.

مساله‏ی دیگری که چند هفته‏ای است طرح می‏شود، مساله‏ی آزاد کردن نرخ ارز در ایران است و حتی صحبت از برداشتن سه صفر از جلوی واحد پولی ایران می‏شود. آیا ممکن است این طرح‏ها عملی شوند و در این صورت چه تأثیری می‏تواند در شرایط کنونی اقتصادی ایران داشته باشد؟

واقعیت این است که تومان باید به نرخ واقعی‏اش نزدیک شود تا کلی از مشکلات داخلی مملکت و مشکلات صادرات و واردات حل شود. قیمت واقعی تومان ایران، بر اساس شاخص‏های اقتصادی موجود، نزدیک به دوهزار تومان در برابر یک دلار آمریکا است. یعنی قیمت امروز آن ۱۰۰درصد پایین‏تر از آن‏چه باید باشد، است.

هزینه‏ی پایین نگاه داشتن قیمت تومان در این حد بسیار بالا است و هیچ کشوری در دنیا قدرت آن را ندارد که بتواند ارز را در چنین سطحی تثبیت کند؛ در حالی که تمام فاکتورهای اقتصادی بر علیه‏اش عمل می‏کنند.

در ارتباط با برداشتن سه صفر از واحد پولی ایران، من تصور نمی‏کنم این کار عملی شود. تصور من این است که یک صفر از بین برود. یعنی ریال از بین برود و تومان جانشین آن بشود.

حتی اگر قرار باشد سه صفر هم از بین برود، چنان‏که خیلی از کشورهای دیگر دنیا این کار را کرده‏اند، از بین بردن صفرها مشکلی را حل نمی‏کند. بلکه فقط روکشی روی مساله می‏کشید و مثلا قیمت کالایی به جای یک میلیون تومان، می‏شود ۱۰۰۰تومان جدید و این وجهه‏ی بهتری دارد و آن‏قدر گران به‏نظر نمی‏رسد.

اما اگر زیربنا درست نشود، یعنی سیاست پولی مملکت پشتیبان برداشتن صفرها نباشد، دوباره شش ماه، یک سال و یا دوسال دیگر برمی‏گردیم به همان مشکلی که امروز داریم. ما باید سیاست مالی و سیاست پولی‏مان را درست کنیم و اساساً سیاست اقتصادی جدیدی را بنویسیم.

فرمول اقتصادی امروز ایران در هر کشور دیگری اجرا شود، به همین بدبختی‏ای که ما رسیده‏ایم، می‏رسد این کتاب آشپزی ساخت ایران است که در هر دیگی بیاندازید، سرخواهد رفت.

متاسفانه مسائل سیاسی و مسائل اقتصادی را نمی‏توان از هم جدا کرد و مادامی که رژیم فقط به بقای خود می‏اندیشد، هیچ‏کار اساسی‏ای پیش نمی‏رود.