تاریخ انتشار: ۱۵ دی ۱۳۸۸ • چاپ کنید    

میراث جامعه‌ی یهودی افغانستان

احمد قریشی

یهودیان از افغانستان رفتند اما نگه‌داشت و بازسازی آثار تاریخی به‌جامانده از آنان نشان می‌دهد که میراث فرهنگی جامعه‌ی یهودیان این کشور به‌خاطر موضوع فلسطین، از تنش‌ها و ناخشنودی‌ها به‌دور مانده است.

یافته‌های تاریخی، یهودیان افغانستان را متشکل از سه جامعه‌ی اصلی کابل و بلخ و هرات می‌داند که حضور مستمر آنان دراین سرزمین به قرن هشتم میلادی برمی‌گردد و بخش‌های کوچکی هم در غزنی (غزنه) و قندهار به سر می‌بردند.


برمبنای داشته‌های «انجمن کلیمیان تهران» شمار یهودیان افغانستان درسال ۱۹۴۰ حدود ۱۰ هزار تن برآورد شد و سپس آنان به آزادی عمل بیش‌تری، به‌ویژه از سوی حکومت، دست یافتند که از آن جمله درسال ۱۹۵۰ اجازه‌ی ترک کشور را به‌ دست آوردند و دوسال بعد از خدمت در ارتش معاف شدند و به‌جای آن مالیات معینی را پرداخت می‌کردند.

از آن زمان به بعد، به‌ویژه بعد از سال ۱۹۶۷ (آغاز جنگ اعراب و اسراییل) و اوج‌گرفتن تنش‌های مسلمانان با اسراییل، بیش‌ترشان به کشورهای مختلف از جمله اسراییل، آسیای مرکزی و هند مهاجرت کردند تا این‌که در ۱۹۹۰ و در واپسین دوران حکومت کمونیستی مورد حمایت شوروی، شمار خانواده‌های یهودیان افغان به کم‌تر از ۲۰ رسید.

در آغازین سال فروپاشی طالبان و روی ‌کار آمدن حکومت موقت، دو یهودی در کابل زندگی می‌کردند، آن‌ها بر این باور بودند که هنوز هم پنج یا شش خانواده‌ی یهودی درهرات به سر می‌برند اما تا اکنون هویت این افراد ناشناخته مانده است.


یافته‌های تاریخی، یهودیان افغانستان را متشکل از سه جامعه‌ی اصلی کابل، بلخ و هرات می‌داند

همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، هرات در میان سه جامعه‌ی یهودی‌نشین به‌عنوان بزرگ‌ترین جای‌گاه بودوباش پیروان این آیین شمرده می‌شد، به‌ویژه در قرن ۱۸ بود که با مهاجرت اجباری ده‌ها خانواده‌ی یهودی از ایران، هرات به کانون مهم جامعه‌ی یهودیان تبدیل شد.

گفته می‌شود پناهندگان تازه‌وارد با سهیم‌شدن در اجتماعات هم‌کیشان خود، سبب تقویت آنان شدند که با انکشاف فعالیت‌های تجارتی به‌ویژه تجارت نخ و ابریشم و رنگ‌رزی، زندگی قابل قبولی را با جمعیت اکثریت مسلمان این شهر و دیگر مناطق داشتند.

به‌رغم این‌که اکنون نشانه‌ی خاصی از آیین یهود و پیروان آن در نقاط مختلف این کشور در دست نیست و یا دست‌کم ناشناخته باقی مانده‌اند اما میراث به‌جامانده از پیروان آیین حضرت موسی که در افغانستان با نام «موسایی»ها شناخته می‌شوند در شهر باستانی هرات برجسته و چشم‌گیر است.


در نبود یهودیان، کنیسای یوآو به‌نام مسجد حضرت بلال تبدیل شد

در این میان، مشخص نیست در جریان سالیان متمادی جنگ و نابه‌سامانی، به‌ویژه در زمان طالبان که بیش‌تر آثار تاریخی به‌صورت آزادانه مورد دست‌برد قرار می‌گرفتند و حتی از یافته‌های باارزش تاریخی مالیات دریافت می‌شد، آثار تاریخی غیراسلامی تا چه‌اندازه در امان مانده‌اند.

یک سال پیش از کودتای خونین کمونیستی، کاوش‌های باستان‌شناسی در ولایت هرات وجود چهار کنیسای ملا آشور، غول، یوآو، و چهارمی بدون نام را در محدوده‌ی شهر قدیم هرات مشخص ساخت.

در نبود یهودیان، کنیسای ملا آشور به مدرسه‌ی ابتدایی، کنیسای غول به‌نام مسجد حضرت بلال تبدیل شد که تا اکنون با اندکی تغییر و با حفظ معماری گذشته مورد استفاده قرار می‌گیرد.


به‌رغم این‌که اکنون نشانه‌ی خاصی از آیین یهود و پیروان آن در نقاط مختلف این کشور در دست نیست و یا دست‌کم ناشناخته باقی مانده‌اند اما میراث به‌جامانده از پیروان آیین حضرت موسی که در افغانستان با نام «موسایی»ها شناخته می‌شوند در شهر باستانی هرات برجسته و چشم‌گیر است

اما کنیسای یوآو که یک بنای بزرگ سه‌طبقه است و تا اکنون بدون استفاده مانده است به کمک نهادهای بین‌المللی بازسازی شده است.

ایام‌الدین اجمل، مسئول اداره‌ی حفظ اماکن تاریخی ولایت هرات، به زمانه گفت به‌رغم تاثیرپذیری این بناهای تاریخی از معماری اسلامی، به‌ویژه تیموریان، سبک معماری به‌کاررفته در این بناها منحصر به فرد است.

به گفته‌ی وی، به‌تازگی کنیسای یوآو با حفظ اصالت معماری گذشته‌اش با کمک‌های بین‌المللی بازسازی شده است و بخشی از آن در اختیار یک مرکز آموزشی زنان قرار گرفته است.

آقای اجمل افزود به‌غیر از این، در شهر قدیم و قبرستان جامعه‌ی یهودیان هرات در محله‌ی فیروزآباد و در مجاورت قبرستان مسلمانان و زیارت‌گاه «سلطان میرعبدالواحد» حمام بزرگی قرار دارد.

مسئول اداره‌ی حفظ آثار تاریخی هرات می‌گویند تا اکنون بیش از ۸۰۰ ساحه‌ی تاریخی مربوط به دوره‌های پیش و بعد از اسلام در این شهر کشف وثبت شده است و دولت به بازسازی و نگه‌داشت تمام این آثار از جمله آثار تاریخی جامعه‌ی یهودیان، که بخشی از میراث کهن فرهنگی گذشتگان است، متعهد می‌باشد.

Share/Save/Bookmark

نظرهای خوانندگان

یک گزارش فوق العاده خوب و نایاب.

-- بدون نام ، Jan 5, 2010

خیلی جالب بود ، آفرین زمانه

-- ادریس/شیکاگو ، Jan 6, 2010

Sarzamin nashenakhtaee hast in Afghanistan khahesh mikunam gozaresh hay ejtamaee toon ra as afghanistan zeyad kunid

-- Sohail/rodbar ، Jan 6, 2010

عالی بود یک خواهش داشتم اگر گزارش های این چنینی را به شکل صوتی هم داشته باشید به مراتب جالب تر خواهد بود

-- زهرا بهبهانی ، Jan 6, 2010

خلاصه کلام، قوم سرگردان یهود، چون در هر سرزمینی یک چند صباحی -بگیر از چند ده سال تا چند صد سال و گاهی هم هزاران سال- به سر برده و آثاری از خود به جا گذاشته، احساس می کند که مالک تمامی زمین و حتی فرهنگ ها و زبان های آن است!

اینک هم که به یمن پیشرفت فناوری های ارتباطی تمامی دنیا به دهکده ای کوچک تبدیل شده، و سفرهای هوایی و دریایی و زمینی با وسایل تندرو فواصل بین قاره ها را نیز تقریباً به هیچ رسانیده، شاهد جهانی شدن یا همان globalism هستیم که طراح و مجری آن هم کسی نیست به جز خود یهودیان محترم.

برپایی دولت یهودی اسرائیل هم که در نهایت طرحی است شکست خورده و احتمالاً رو به زوال؛ سفر به ماه و مریخ و ایجاد مستعمرات نوین هم که دست کم صد سال دیگر کار دارد، پس به سلامتی به زودی شاهد "بازگشت به مرور یهودیان به سرزمینهای آباء و اجدادی خود" در اقصی نقاط جهان خواهیم بود!

مبارک است انشاالله!

-- سیحونی ، Jan 7, 2010

مهاجذت یهودیان در قرن 18 از ایران به هرات درست نیست زیرا در آنزمان هرات جزیی از ایران بوده است ممکن است درست آن است که یهودیان از شهری به شهر دیگری نقل مکان کرده اند

-- دارا ، Jan 7, 2010

khaili jaleb bod

-- gholam ghorishi ، Jan 13, 2010

من از افغانستان هرات هستم من در مرمت كنيسه يهوا و شمايل به صفت مهندس كار نموده ام و اطلاعات و معلومات بيشتر از گذشته جامعه يهوديت در هرات دارم . و مي خواهم با باشنده اسرايل كه از افغانستان مهاجرت كرده باشد ارتباط داشته باشم .

-- Eng Sarajudin ، May 25, 2010

نظر بدهید

(نظر شما پس از تایید دبیر وب‌سایت منتشر می‌شود.)
-لطفا به زبان فارسی کامنت بگذارید.
برای نوشتن به زبان فارسی می توانید از ادیتور زمانه استفاده کنید.
-کامنتهایی که حاوی اتهام، توهین و یا حمله شخصی باشد هرز محسوب می شود و منتشر نخواهد شد.


(نشانی ایمیل‌تان نزد ما مانده، منتشر نمی‌شود)