Apr 2008

خلافش ثابت نشده

مریم اقدمی: این‌که تا به حال نادرستی ادعایی ثابت نشده است و یا کسی ادعایی را نقد و نقض نکرده است، نمی‌تواند نشانه درستی آن باشد. در این موارد افراد دچار اشتباه و مغالطه شده‌اند؛ چرا که ناآگاهی از نقض ادعا، دلیلی بر اثبات یک حکم نیست. این مغالطه «استدلال بر اساس نادانی» نام دارد؛ یعنی فرد با توسل به نا آگاهی و بی‌اطلاعی از وجود نقض‌کننده‌های ادعای خود، می‌خواهد آن را اثبات کند.

بار دیگر مجتهد شبستری و «ماهیت کلام وحیانی»

آرش نراقی: نظریه آقای مجتهد شبستری در خصوص ماهیت کلام وحیانی، هم از حیث مدلول و هم از حیث بنیان استدلالی آن ابهامات دشواری آفرینی دارد. البته خواننده منصف لاجرم تصدیق می‌کند که بحث درباره انحای ارتباط خداوند با انسان و خصوصاً ماهیت آنچه «کلام وحیانی» خوانده می‌شود، از جمله دشوارترین موضوعات در قلمرو الهیات است، و بنابراین، نظرورزی در این خصوص گام نهادن در راهی تیره و درشتناک است. اما بدون شک تشریک مساعی در تحلیل و نقد این مباحث می‌تواند تا حدّی از ابهامات و تیرگی‌های این‌گونه نظرورزی‌ها بکاهد.

تعمیم «فتنه»ساز

مریم اقدمی: سی.یو.۵ از سیاره‌ای بسیار دور با تمدنی قدرتمند و پیشرفته از آن سوی کهکشان آمده است. او مأموریت دارد گزارشی از زمین و ساکنان آن به سیاره‌اش بفرستد تا حاکمان و مردمش زمینِ تازه کشف شده را بیشتر بشناسند. وقتی گزارش او به سیاره‌اش می‌رسد، مردم و حاکمان یکپارچه تصمیم می‌گیرند به زمین حمله کنند تا جهان را از وجود ساکنان خشن و جنگ‌طلبی به نام «انسان» پاک کنند.

این که مغالطه است

مریم اقدمی: اگر با نشان دادن نادرستی استدلالش بخواهم این نتیجه را بگیرم که چون این استدلالی مغالطه‌آمیز است، پس دو به اضافه دو، چهار نمی‌شود، من نیز مرتکب مغالطه شده‌ام. این مغالطه «استدلال بر اساس مغالطه» است. در واقع هر چه قدر هم استدلالی نامعتبر و مخدوش باشد، ارتباطی با ارزش صدق نتیجه آن استدلال ندارد و هم‌چنان ممکن است نتیجه‌اش درست باشد. تنها اشکال چنین استدلال‌هایی این است که مقدمه، نتیجه را حمایت نمی‌کند.

آیا کلام خدا به زبان انسان است؟

آن چه در ادامه می‌آید، بخش دوم از قسمت دوم مقاله «قرائت نبوی از جهان» نوشته محمد مجتهد شبستری است که چاپ آن در شماره ۶ ‏فصلنامه «مدرسه» توقیف این نشریه را در پی داشت. وی در بخشی از این نوشتار می‌نویسد: «مخاطبان پیامبر نمی‌توانند مستقیماً و بلاواسطه از چگونگی و ماهیت سخن گفتن خدا یا پیامبر آگاه شوند ولی آنان می‌توانند با گوش کردن به کلام پیامبر و تأمل کافی در آن بفهمند که اثر سخن خدا با پیامبر در وی چه بوده است. تنها تأمل در سنخ و نوع ادبی ـ زبانی کلام پیامبر و آثار اجتماعی ـ تاریخی مترتب بر نبوت می‌تواند نشان دهد که خدا در روند سخن گفتن پیامبر با او چه کرده است.»

پیش‌فهم‌های تفسیر آزاد قرآن

آن چه در ادامه می‌آید، بخش نخست از قسمت دوم مقاله «قرائت نبوی از جهان» نوشته محمد مجتهد شبستری است که چاپ آن در شماره ۶ ‏فصلنامه «مدرسه» توقیف این نشریه را در پی داشت شد. وی در بخشی از این نوشتار می‌نویسد: «این مدعا که این متن مستقیماً و بلاواسطه با همه الفاظ و جملات و معانی آن کلام خداست که به پیامبر داده شده و او مانند یک بلندگو و یا ضبط صوت بدون هیچ دخل و تصرفی آن را عیناً به مخاطبان منتقل کرده، متن را برای غیرمؤمن غیر قابل فهم می‌سازد. برای غیرمؤمن نه خدا می‌تواند گوینده فرض شود و نه پیامبر.»

پیشینه‌ی نظریه‌های وحی در فلسفه‌ی اسلامی

امیر مازیار: «نبی» در الگوی فارابی دارای یک قابلیت عظیم انسانی است که اگرچه نادر است، اما غیرممکن نیست و آن کمال قوه‌ی خیال است. همچنین ابن‌سینا پیامبر را دارای ویژگی ممتاز دیگری می‌داند و آن کمال قوه‌ی حدس است. حدس یعنی تشخیص دقیق حد وسط در استدلال بدون نیاز به تفکر طولانی. یعنی پیامبر بدون نیاز به تعلیم و تأمل بسیار و بدون نیاز به ردیف کردن مقدمات طولانی و استنتاج حقایق عقلانی از آنها، که مشی فلاسفه است، مستقیما و به سرعت در مواجهه با حقایق افاضه شده بر او، به نتایج آنها منتقل می‌شود.

پیشینه‌ی نظریه‌های وحی در عالم اسلام

امیر مازیار: تکلم خدا صفتی از صفات ذات اوست، بنابراین باید همچون ذات او قدیم باشد. این نظریه یعنی نظریه‌ی قدیم یا نامخلوق بودن کلام الهی نظر اشاعره، حنابله و برخی دیگر از فرقه‌های اهل تسنن است. اما چگونه ممکن است، قرآن به شکل الفاظ و کلمات و اصوات که از امور مادی و مستلزم تغییر و تبدیل و حد و حدودند در خداوند به عنوان امری بسیط و غیر مادی موجود باشد؟

من سیاه‌ام؛ تو سفید

مریم اقدمی: در مثال‌های روزمره معمولاً بیش از دو حالت ممکن برای یک گزاره وجود دارد. در صورتی که ما فرض می‌کنیم، تنها دو شق یا انتخاب وجود دارد و با ادعای درستی یکی نادرستی دومی را را نتیجه می‌گیریم. مثال رایج آن مقایسه شرایط اجتماعی، سیاسی و اقتصادی کشوری با کشور دیگر است. برای همین اگر کسی از شرایط ایران انتقاد کند، اشتباهاً این طور برداشت می‌شود که مدعی است خارج از ایران بی عیب و نقص است.

قاضی یک‌طرفه

مریم اقدمی در بخش دوم برنامه "خطاهای روزمره"، با نگاهی به نظرهای منتشر​​شده در پای مطالب سایت زمانه، به بررسی مغالطه "یکجانبه بودن" یا "ارزیابی یک‌طرفه" می​پردازد: «تفکر یک‌جانبه یکی از رایج‌ترین اشتباه‌های استدلالی است که همه‌ی ما به راحتی دچار آن می‌شویم. هم در دفاع از ادعاهایی که داریم یک‌طرفه قضاوت می‌کنیم و هم در پاسخ به نقدهایی که دیگران به ما وارد کرده‌اند. دستچین کردن شواهد برای خوب یا بد نشان​دادن عده‌ای از مردم یا فرهنگ و اعتقاداتشان یکی از مصداق‌های چنین مغالطه‌ای است.»

شهر فرنگ مدرنیسم

رضا شوقی: مدرن‌سازی برای "برگر" قبل از هر چیز عبارت است از پلورالیسم فراگیر در عرصه ارزش‌ها، هنجارها، معانی و سمبل‌ها که در روند خود منجر به تقطیع فرهنگ به سطوح مختلف و ایجاد تکثر در سپهر‌های گوناگون زندگی می‌شود. آن‌چه از این تکثر حاصل می‌شود رودررویی دو قطب "عرصه خصوصی" و "عرصه عمومی" زندگی است، در حالی که در درون هر یک از این دو عرصه نیز پلورالیسم دیگری جاری است. درنتیجه این تکثر، دنیای مدرن به شهر فرنگی که دائم در حال تغییر است تبدیل می‌شود.

«روشنفکر دینی مثل نقاش دینی بی‌معنی است»

محمد تاج‌دولتی به بهانه‌ی سخنرانی اخیر دکتر رامین جهانبگلو با عنوان «روشنفکران و سیاست‌مداران در قرن بیست‌ویکم» در دانشگاه تورنتو با وی گفت‌وگو کرده است. دکتر جهانبگلو معتقد است که در سطح جهانی روشنفکرانی هستند که مساله‌ی آنها فقط مبارزه با قدرت نیست، بلکه نقادی از مفهوم قدرت است و بازنویسی حقیقت. مفهوم حقیقت‌جویی به‌طور کلی برای روشنفکر یک نوع بازبینی مسایل کلی جهان در قالب مسئولیت‌های اخلاقی است.

چگونه اشتباه می‌کنیم

مریم اقدمی: مغالطه‌ها همه جا سر و کله‌شان پیدا می‌شود، در تفکرات روزمره‌، مناظرات انتخاباتی، آگهی‌ها و تبلیغات بازرگانی، برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی و مقاله‌های روزنامه‌ها. با گسترش وبلاگ‌نویسی و رسانه‌های مشابه که ارتباطی دوسویه با مخاطب برقرار کرده‌اند؛ بخش نظرخواهی وبلاگ‌ها و وبسایت‌ها به جای مناسبی برای بحث تبدیل شده‌اند. اما همین بحث‌ها معمولاً منبع مغالطه‌های زیادی هستند.

زبان باز، فرهنگ باز و جامعه‌ی باز

«زبان باز»، تازه‌ترین کتاب داریوش آشوری به‌زودی منتشر می‌شود. داریوش آشوری در گفت و گو با ماه‌منیر رحیمی، درباره‌ی این اثر تحقیقی می‌گوید: «‌از لحاظ اصولی همه‌ی زبان‌ها بازند، یعنی هر زبانی می‌تواند هر لغتی را از هر زبان دیگر بگیرد. ولی آن چیزی که زبان‌ها را محدود می‌کند، فرهنگ‌ها هستند که محدودیت ایجاد می‌کنند، مقاومت زبانی ایجاد می‌کنند. فکر می‌کنیم مثلاً اگر که یک لغت تازه وارد فارسی کنیم، زبان حافظ و سعدی خراب می‌شود.»

دولت شریعتمدار در بن‌بست

کریستین ساینس مانیتور، برگردان محمدحسین صبوری: عبداللهی احمد النعیم، محقق اسلامی معتقد است که حکومت و دین باید از یکدیگر جدا نگاه داشته شوند. البته با آزاد گذاشتن مسلمانان در عمل به احکام شریعت، آنچنان که درست می‌دانند، دین همچنان جایگاه درخور خود را در حیات سیاسی خواهد داشت. او می‌گوید که ایران و عربستان سعودی، هر دو ادعا می‌کنند که حکومت‌هایی اسلامی هستند، اما هرکدام از اینها در تلقی دیگری بدعت گذارند. پس آخر مراد از «اسلامی بودن» چیست؟

اندیشه هایی در راه

مهدی فتاپور: کشور ما در ۳۰ سال گذشته، تحولات عظیمی را پشت سر گذاشته است. امروز ایران کشوری است که در آن نزدیک به دو میلیون دانشجو وجود دارد و تقسیم کار دوران اولیه رشد سرمایه‌داری، جای خود را به جامعه‌ای با تقسیم کاری پیچیده و روابطی تو در تو داده است. چنین تحولات عظیم ساختاری که با تحولات و فراز و نشیب های سیاسی همراه گردیده، نمی‌توانست در تفکر و روانشناسی اجتماعی ایرانیان دگرگونی‌های بزرگی به وجود نیاورد.

نگاه عرفانی به مسأله وحی در آرای سروش

رحمان افشارى: نگاه سروش به وحی، عمدتاً عرفانی است و این نگاه تنها می‌تواند در حد خود او باقی بماند و کمتر قابلیت گسترش در پهنه‌ی اجتماع و همگانی شدن را داراست و به ویژه در برابر حمله‌ی کلامی چندان یارای ایستادگی ندارد. مهمترین حسن بحث او، دلیر کردن دینداران به پرسیدن و پا به حریم ممنوعه گذاردن است و کمتر می‌توان امید داشت که از دل آن، نظریه‌ای منسجم و استوار در مسیر روشنگری بیرون درآید و ماندگار شود.

جامعه‌شناسی بحران هویت

رضا شوقی: ساختار هویت همواره در خلال مختصات معین تاریخی و اجتماعی تعیین می‌شود و درست به همین دلیل است که طیف تنوع «خودها» به لحاظ تجربی محدود است.دو نوع هویت سنتی و مدرن از جمله این هویت‌ها هستند که بخش بزرگی از مباحث برگر در این زمینه را به خود اختصاص داده‌اند.

وبلاگ، صحنه جدید بازی

لوا زند: «محیط وبلاگ صحنه‌ی بازی است. نویسنده وبلاگ، بازیگر صحنه و خوانندگان گذری یا وفادار وبلاگ هم تماشاچیانش که مانند تماشاچیان بقیه نقش‌ها می‌توانند موافق یا مخالف نقش بازیگر باشند و می‌توانند با بازیگر هم‌تیم شوند یا علیه‌اش شعار دهند. عرصه جدید نشان از هویت تازه دارد. هویتی که برای ساختنش، فقط اختیار نویسنده دخیل است و نه سابقه‌ی خانوادگی و شغلی یا جبر زمانی و مکانی بازیگر.»