«فعالیت‏های مدنی مردم ایران، نادیده گرفته نشود»

مریم محمدی

زمزمه‏هایی که در مورد سفر یک هیئت پارلمانی آلمان به ایران برای گفت‏وگو درباره‏ی امور فرهنگی و حقوق بشری جریان داشت، سرانجام روز ٢٥ مهرماه، برابر با ١٧ اکتبر سال جاری، با اعلام خبر ورود این هیئت به ایران قطعی شد. یک هیئت پنج نفره از پارلمان آلمان، به ریاست پتر گاووایلر، نماینده‏ی پارلمان از حزب سوسیال دمکرات مسیحی، روز یکشنبه وارد تهران شد.

با علی محجوبی، رئیس دفتر کلودیا رت، در باره‏ی جوانب مختلف این سفر و دلایل آن گفت‏وگویی انجام داده‏ام.

علی محجوبی: در دیدارهای غیرمستقیم و غیر رسمی‏ای که ایرانی‏های داخل یا خارج از کشور، ولی بیشتر ایرانیان داخل، مثلاً در چهارچوب جشنواره‌ی فیلم برلیناله، در دیدار با نمایندگان مجلس آلمان داشتند، این ایده مطرح شده بود که نمایندگان مجلس آلمان و در کل سیاستمداران اروپا، بخش مدنی و فعالیت‏های مدنی در ایران را نباید نادیده بگیرند و مشکلات با ایران را فقط به مسائل برنامه‏ی اتمی و سیاست امنیتی منطقه‏ای محدود نکنند.

بعضی از این صحبت‏ها و پیشنهادها در زیرکمیسیون مجلس آلمان که اسم رسمی آن «زیرکمیسیون برای روابط فرهنگی و آموزش خارجی» است، طرح شد و پیشنهاد یک سفر به ایران داده شد. این پیشنهاد از طریق دبیرخانه‏ی این زیرکمیسیون به وزارت امور خارجه‏ی آلمان داده شد.

آنها هم خیلی استقبال کردند که این سفر صورت بگیرد. سفارت آلمان در ایران هم از این برنامه‏ی دیدار استقبال کرد و در صحبت‏هایی که سفارت آلمان با مجلس ایران و کمیسیون‏‏های مربوطه‏ی مجلس ایران داشته، آنها هم از این سفر استقبال کرده بودند.

گام‏های اول این سفر حدود سه یا چهارماه پیش، در روابط بین سفارت آلمان در ایران، وزارت امور خارجه‏ی ایران و پارلمان ایران برداشته شد. از ابتدا مشخص بود نمایندگانی که در این زیرکمیسیون سخنگویان فراکسیون‏های خود هستند، به این سفر خواهند رفت. در مجموع پنج نماینده بودند؛ از هر فراکسیون یک نماینده و از فراکسیون‏های بزرگ‏تر دو نماینده تعیین شدند.

هدف اصلی این دیدار، باز کردن درهای صحبت در عرصه‏هایی است که به وضعیت ایران، شرایط بعد از انتخابات ریاست جمهوری در ایران و اعتراض‌های خیابانی برمی‏گردد و هدف آن است که درهای صحبت در این عرصه‏ها و بعد در رابطه‏ با برنامه‏ی اتمی ایران باز شود. چون هدف رابطه با ایران، نباید فقط محدود به برنامه‏های امنیتی و اتمی باشد.

در رابطه با منحصر نکردن رابطه با ایران در چهارچوب مسئله‏ی انرژی هسته‏ای و توجه ویژه به مسئله‏ی حقوق بشر، حزب شما اکتبر سال گذشته در کنگره‏ی خود، پیشنهادی را از طرف کلودیا رُت دریافت کرد و آن را به تصویب رساند. در حالی که به‏نظر می‏رسد برای حزب شما مسئله‏ی هسته‏ای همیشه اهمیت خاص داشته است.

این درست است. در سبزها یک توافق همگانی هست که ما اساساً با برنامه‏های اتمی و انرژی اتمی به عنوان یک منبع انرژی مشکل داریم و در آلمان هم خواهان پشت سر گذاشتن استفاده از انرژی اتمی هستیم. ولی در رابطه با ایران، پراهمیت آن است که جامعه‏ی مدنی ایران، فعالین مدنی و فعالین حقوق بشر در ایران این سیگنال را بگیرند که ما در رفتار با ایران، همه‏ چیز را و همه‏ی سیاست دولت ایران را محدود به برنامه‏ی اتمی این کشور نمی‏کنیم.

بلکه وضعیت حقوق بشر، رفتار با فعالین حقوق بشر، وضعیت جامعه‏ی مدنی ایران، وضعیت آموزشی در ایران، امکان مبادلات فرهنگی و ادامه‏ی یک زندگی پرنغز و فعال فرهنگی در ایران هم هدف ماست.

یعنی خانم رت با این پیشینه‏ی حزبی در این هیئت حضور دارند. اما احزاب دیگری که نماینده فرستاده‏اند، مثلاً حزب حاکم بر آلمان- دمکرات مسیحی‏ها و سوسیال مسیحی‏ها- چگونه در این زمینه به توافق رسیده‏اند؟

زیرکمیسیون مجلس آلمان، به شکلی آیینه‏ی تمام‏نمای توازن قوا در پارلمان آلمان است. ولی این نمایندگان چون در زیرکمیسیون خاصی حضور دارند، وظیفه‏ی اولیه‏ی خود را تقویت روابط فرهنگی و پیش بردن سیاست‏های آلمان در عرصه‏ی فرهنگی می‏دانند.

هرچند فراکسیون‏های بزرگ، از جمله فراکسیون حکومتی آلمان، در رابطه با برنامه‏های اتمی ایران یا وضعیت حقوق بشر در ایران، در عرصه‏ی سیاست خارجی، سیاست رسمی دیگری را تعقیب می‏کنند، ولی نمایندگان این فراکسیون‏ها در این زیرکمیسیون، علاقه‏‏ی مشخص و کاملاً هدفمندی برای تقویت مبادلات فرهنگی و بازگشایی درها در این مسیر دارند.

به همین دلیل، این نمایندگان استقلالی نسبی از فراکسیون‏های‏شان دارند و این استقلال نسبی به آنها کمک می‏کند تا در عرصه‏ی باریکی این سیاست را تعقیب کنند و به جامعه‏ی مدنی ایران، به فرهنگ‏سازان جامعه‏ی ایران این سیگنال را بدهند که غرب این بخش از جامعه‏ی ایران را فراموش نکرده و هم‏چنان علاقه به گسترش روابط در این عرصه دارد.

برنامه‏ی دیدارهای این هیئت چگونه خواهد بود؟ تاکنون، ظاهراً با اعضای مجلس ایران دیدار و گفت‏وگو شده است.

طبیعی است که بخشی از این سفر به دیدار با نمایندگان رسمی اختصاص خواهد داشت. این عرف بین‏المللی است و باید صورت بگیرد، ولی در چهارچوب همین سفر، ایده پیش بردن و شدت و حدت دادن به روابط فرهنگی بین دو کشور مطرح است. هرچند در داخل جمهوری اسلامی محافلی هستند که مخالف باز کردن درهای مبادله‏ی فرهنگی هستند. ما دقیقاً به همین خاطر که این نیروها را در ایران تشویق و ترغیب کنیم، خواهان این سفر بودیم.

شاید در همین ارتباط، در مطبوعات آمده است که این هیئت علاوه بر دیدارهای رسمی، با گروه‏های مدافع حقوق بشر، روشنفکران و هنرمندان دیدار خواهد کرد. به‏نظر شما، تحت شرایط فعلی ایران، این هیئت موفق خواهد شد که چنین دیدارهایی را انجام بدهد؟

به‏نظر من موفق می‏شوند. چون افرادی که در چهارچوب غیر رسمی به این دیدار دعوت می‏شوند و شده‏اند، کسانی هستند که افرادی منتقد محسوب می‏شوند و ریسک دیدار با نمایندگان آلمانی را خود این افراد باید ارزیابی کنند. چون هیچ اجباری در کار نیست. افرادی که حاضرند با رسانه‏های گروهی در اروپا و امریکا مصاحبه کنند، به‏خوبی می‏توانند ارزیابی کنند که…

... منظورم محدودیت‏هایی است که دولت ایران ممکن است سر راه این دیدارها قرار بدهد.

این محدودیت‏ها همیشه ممکن هست، اما ما تاکنون خبری از اینکه محدودیت مشخصی علیه افراد مشخصی صورت گرفته باشد، نداشته‏ایم. احتمال دارد خبر آن دیرتر بیاید و یا شاید اساساً نباشد. نمی‏شود گفت که نیست.

شما مجاز هستید یا علاقه دارید بگویید که این دیدارها به طور مشخص با چه کسانی در ایران خواهد بود؟

مایل نیستم اسمی ببرم، ولی همین‏قدر بگویم که از بخش فرهنگ‏سازان، فیلمسازان، نویسندگان، نقاشان و بخشی از فعالین حقوق مدنی دعوت شده که در چهارچوب غیررسمی صحبت‏هایی با این نمایندگان داشته باشند.

در چندین ساعتی که از ورود این هیئت به ایران گذشته است، اطلاعی از دیدارهای صورت گرفته دارید؟

خیلی سطحی و تلگرافی می‌دانم که دیدارها در مجموع خوب هستند، صحبت‏ها خیلی باز و سازنده هستند، ولی اینکه در عرصه عملی ساختن آن‏چه صحبت می‏شود و تقاضاهایی که دو طرف دارند، از جمله گسترش امکان فعالیت مدارس آلمانی‏ها در تهران، وضعیت اقلیت‏های مذهبی و امکان گسترش فعالیت‏های انستیتوی زبان آلمانی در تهران که از اهداف اصلی این سفر هستند و همه به نوعی موافق‏اند و از آن حمایت می‏کنند، چه گام‏هایی برداشته شود و در عمل چقدر از این قول‌ها و وعده‏ها پیاده شود، آینده نشان خواهد داد.

این سفر چند روز طول خواهد کشید؟

این سفر در مجموع برای پنج روز پیش‏بینی شده که سه روز اول آن در تهران و دو روز آخر آن در قم و اصفهان خواهد بود.

مطلبی که این‏ روزها خیلی به این سفر متصل شده، مسئله‏ی تلاش برای آزادی دو خبرنگار آلمانی است که در ایران زندانی هستند. در این زمینه‏ هم، آن‏طور که مطبوعات نوشته‏اند، گویا هیئت آلمانی تلاش خواهد کرد.

طبیعی است. این وضعیتی است که اخیراً پیش آمده و طبیعی است که این نمایندگان، در صحبت با مقام‏های رسمی، این مسئله را مطرح کنند. تاجایی که من خبر دارم، مطرح هم کرد‏ه‏اند و از همه طرف، حداقل در سطح شفاهی، قول و وعده‏ی همکاری و آرزوی آزادی هرچه سریع‏تر آنها داده شده است.

ولی ما با اطلاعاتی که از جامعه‏ی ایران و از ساختارها‏ی موازی در سیستم حکومتی داریم، استقلال و یا در واقع، خودسری سیستم قضایی ایران، همه واقعیت‏هایی هستند که نباید نادیده گرفت.