لزوم مراقبت فنی از چاه‌های نفت

ایرج ادیب‌زاده

واگذاری طرح بزرگ بیش از ده‌میلیارد دلاری، بین وزارت نفت و قرارگاه خاتم‌الانبیا وابسته به سپاه پاسداران، به مراحل پایانی رسیده است.

آیا سایه‌ی تحریم‌ها و رفتن شرکت‌های بزرگ بین‌المللی از صنعت نفت و گاز ایران، باعث واگذاری این قرارداد بزرگ به سپاه پاسداران شده، یا روند تسلط بیش‌تر سپاه بر صنایع مختلف، این کار را تسریع کرده است؟ این پرسشی است که با آقای دکتر حسن منصور، استاد دانشگاه آمریکایی اقتصاد و بازرگانی در لندن در میان می گذارم.

این پروژه‌، حدود بیست سال پیش شروع شده است. از ۱۳۶۹ به فرمان رهبر و به کمک دولت سازندگی آقای هاشمی، راه سپاه پاسداران به سوی واحد‌های اقتصادی گشوده شد و بعد از آن قرارگاه‌هایی را برای فعالیت‌های خود بسیج کردند که بزرگ‌ترین آن‌ها قرارگاه خاتم‌الانبیا است.

حسن منصور

در این مدت این قرارگاه توانسته به گفته‌ی خودشان متجاوز از ۱۷۰۰ پروژه‌ی ملی و محلی ایجاد کند. این‌ موارد را می‌توان به صورت جزئی خواند و ساعت‌ها در مورد آن صحبت کرد.

مشکل این است که ترازنامه‌ی این شرکت‌ها در اختیار ما نیست. شیوه‌ی کسب درآمد و تعلق این درآمدها روشن نیست. مالیات‌پردازی این شرکت‌ها به خزانه‌ی ملت روشن نیست. در نتیجه حسابرسی از این‌ها انجام نمی‌گیرد. این مشکل قضیه است و معلوم نیست وقتی می‌گوییم سپاه فعالیت اقتصادی می‌کند، منظور دقیق چیست.

سپاه اگر به‌عنوان یک موجود حقوقی وارد کار بشود، بخشی از آن که باید فعالیت اقتصادی کند، زیاد ایراد ندارد. به‌شرطی که مشمول مقررات قانونی کشور و درنتیجه اطلاعاتش باز باشد. چگونه قرارداد می‌گیرد، با کدام کیفیت اجرا می‌کند و چه مقدار از آن مالیات می‌پردازد؟ عمده‌ی مسئله که در واقع تاریک است و به هیچ‌کس هم پاسخی داده نمی‌شود از این‌جا ناشی می‌شود. والا این قضیه هیچ ربطی به تحریم‌های کنونی ندارد. تحریم، موضوع جدیدی است.

۲۰ سال است این‌ها قراردادهای زیادی را در صدها زمینه‌ی بزرگ ملی و محلی به عهده گرفته‌اند و میزان فعالیت‌هایشان شاید از چندین‌ میلیارد دلار بالاتر رفته است. میزان سرمایه‌شان به دلیل این‌که اعلام نمی‌کنند معلوم نیست، فقط می‌توان تخمین زد که احتمالاً از صد میلیارد دلار فراتر است.

برای اجرای طرح بزرگ نفت و گاز ایران، به‌جز سرمایه‌گذاری، تکنولوژی ویژه در سطح شرکت‌های بین‌المللی نیز مورد نیاز است. آیا سپاه پاسداران از چنین تکنولوژی پیشرفته‌ای برای اجرای طرحی که با آینده‌ی صنعت نفت و گاز ایران ارتباط دارد، برخوردار هست؟

در این زمینه ملاحظه بفرمایید خود این ارگان‌ها ادعا می‌کنند که در سطح بالایی تخصص دارند و حتی ادعا می‌کنند که می‌توانند این تخصص را در خدمت پدیده‌های بزرگی نظیر نشت نفت در خلیج مکزیک قرار دهند که البته ادعای کاملاً بی‌پایه و واهی‌ است. خیلی از این تکنولوژی‌های مدرن در دست بزرگ‌ترین شرکت‌های آمریکایی، بریتانیایی و چند شرکت اروپایی قرار دارند. این‌ها در اختیار سپاه قرار ندارد.

حسن منصور می‌گوید به علت «فقدان تکنولوژی مدرن و عدم سرمایه‌گذاری در منابع نفتی و عدم مراقبت فنی از چاه‌های نفت»، تولید روزانه نفت ایران افت داشته است

سپاه وقتی این‌ها را می‌گیرد، دوباره به شرکت‌های دیگری برای اجرا واگذار می‌کند. این‌ها بستگی به این‌که کدام شرکت می‌گیرد تخصص‌های معین خودشان را دارند. چون سپاه با شرکت‌های بزرگ‌تری که دارای تکنولوژی‌های عمده‌ی نفتی، گازی و پتروشیمی هستند ارتباط ندارد. می‌توان به‌طور کلی نتیجه گرفت که چنین چیزی وجود ندارد و شما نمود این قضیه را در افت تولید نفت می‌بینید.

امروز نفت ایران در حدود سه میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه تولید می‌شود و بیش از این توان تولید وجود ندارد، در حالی که ایران می‌توانست امروز بین شش تا هفت میلیون بشکه در روز تولید کند. این افت به علت فقدان تکنولوژی مدرن و عدم سرمایه‌گذاری در منابع نفتی و عدم مراقبت فنی از چاه‌های نفت است.

از سوی دیگر روزنامه‌ی بریتانیایی فایننشیال تایمز در مطلبی با عنوان تحریم‌ها تولید نفت ایران را کاهش داده است، از کاهش تولید حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار بشکه در روز از نفت ایران خبر داده است که هر روز میلیون‌ها دلار زیان به ایران وارد می‌کند. به این ترتیب به نظر شما چشم‌انداز آینده‌ی صنعت نفت و گاز ایران چگونه خواهد بود؟

ایران از نظر منابع در جایگاه شاخصی قرار دارد ولی چون تاکنون در ۳۰ سال گذشته، عمدتاً مراقبت لازم صورت نگرفته است و البته در دورانی که جنگ بود، جنگ مایه‌ی خسارت‌ها و زیان‌های زیادی برای منابع نفتی شد و بعد تعمیر‌های لازم به عمل نیامد، در نتیجه سیر نزولی را پیموده است.

منابع نفت و گاز، این ویژگی‌ را دارند که هرکدام باید طبق یک ضریب به اصطلاح بهینه و اپتیمال مورد استخراج قرار بگیرند. اگر طبق ضریب اپتیمال آن چاه و آن میدان، از آن استخراج نفت و گاز نکنیم، در معرض نابودی قرار می‌گیرند.

سالانه در ایران، بین ۵ تا ۱۰ درصد این منابع برای همیشه از بین می‌روند. یعنی قابل بازیابی مجدد نیستند. به این ترتیب استخراج باید با اصول علمی و فنی انجام بگیرد تا این منابع از بین نروند. ایران امروز سیر نزولی را در توان استخراج طی می‌کند و سالانه تقریباً متوسط ۱۰ درصد ظرفیت تولید را از دست می‌دهد.

لازمه‌ی بهبود آن همان سرمایه‌گذاری‌هایی است که وزارت نفت برآورد کرده است. به این ترتیب که در صنعت نفت حدود ۵۰۰ میلیارد دلار، منتهی بخش‌های عاجلش در حدود ۱۴۰ میلیارد دلار، سرمایه‌گذاری انجام بگیرد که هم آورنده‌ی تکنولوژی مدرن و هم‌ آورنده‌ی سرمایه‌ی لازم باشد. بدون این سرمایه‌گذاری‌های لازم، احیای صنعت ایران امری محال خواهد بود.