«پیروز انتخابات عراق، دموکراسی بود»

مریم محمدی

سرانجام روز جمعه ۲۶ مارس، نتایج انتخابات پارلمانی عراق، پس از ۲۰ روز که از انجام آن می‏گذشت، اعلام شد و ائتلاف انتخاباتی «العراقیه» به رهبری ایاد علاوی، نخست‏وزیر پیشین عراق، بیشترین کرسی‏ها را در پارلمان عراق به دست آورده و طبق قوانین مأمور تشکیل دولت خواهد گردید.

در مورد این انتخابات و نکات مهم آن، با آقای سعید شروینی، تحلیل‏گر سیاسی در آلمان گفت‏وگو کرده‏ام.

ایاد علاوی پس از اعلام نتیجه انتخابات در جمع هوادارانش (رویترز)

آقای شروینی، پیش از هر پرسشی، این انتخابات و نتیجه‏ی آن را در عراق چگونه ارزیابی می‏کنید؟

در این انتخابات، علی‏رغم تمام خشونت‏هایی که پیش از انتخابات و حتی در روز انتخابات اعمال شد، آن چه که می‏توان گفت پیروز شد، دموکراسی بود.

با وجود این که این دموکراسی با خون، حمله و بسیاری آوارگی‏ها همراه بوده است، اما آن‏چه امروز شاهد آن هستیم این است که مردم از حق رأی خودشان استفاده کرده‏اند و پای صندوق‏های رأی رفته‏اند. گرچه شرایطی را به‏وجود آورده‏اند که پیچیده و سخت شده است، اما آن هم از ملزومات وضعیتی است که دموکراسی در کشورهایی مانند عراق و کشور ما با خود همراه دارد و دوران سختی را باید بگذراند تا بالاخره تحکیم شود.

از این جهت، همین که قدرت احتمالا دارد دست به دست می‏شود و نیروها مجبورند در کنار هم کار کنند، ائتلاف‏های جدیدی شکل بگیرد و بازی دموکراسی را ادامه بدهند، می‏توان گفت نتیجه‏ی انتخابات دومی که از بعد از حمله‏ی آمریکا به عراق و سقوط صدام حسین، در این کشور برگزار شده است، پیروزی دموکراسی بوده است.

از یک نگاه هم این انتخابات شکست دولت نوری المالکی از ائتلاف آقای ایاد علاوی، با وابستگی‏ها و هم‏چنین نگاه متفاوتی که از آقای المالکی دارد، بود. پیروزی این ائتلاف چه پیامدهایی را ممکن است در عراق به دنبال داشته باشد؟

واقعیت این است که نیروهایی که پشت سر آقای علاوی قرار گرفته‏اند، نیروهایی با گرایش‏های متفاوت هستند؛ از شیعه‏ها گرفته تا سنی‏ها و حتی سنی‏هایی که در دوران حکومت آقای علاوی (سال‏های ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۵) در جریان حمله‏ی نیروهای آمریکایی- عراقی به فلوجه متحمل تلفات و تخریب‏های سختی شدند. آن سنی‏ها هم به خاطر نوع نگاه آقای علاوی به منطقه و از جمله به ایران، از او حمایت کردند و در کنار شیعه‏ها و نیروهای سکولار و حتی فمینیست‏ها، امکان این پیروزی را برای او فراهم آوردند.

با همه‏ی این احوال به‏نظر می‏آید مجموعه‏ی دیدگاه‏هایی که آقای علاوی طی این چند ماه، به خصوص در قبال مسائل منطقه بازتاب داده و عنوان کرده است، مقداری با آن‏چه ما در سال‏های ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵ از ایشان سراغ داریم، متفاوت است.

فکر می‏کنید این تغییر نگاه آقای علاوی، به ویژه در رابطه با ایران هم حاصل شده است؟ با توجه به این که ایشان در صحبت‏های‏ خود از روابط نزدیک و حسنه با همسایگان صحبت کردند و از ایران هم مشخصاً نام بردند؟

دقیقاً همین‏طور است. آقای علاوی در جریان مبارزه‏ی انتخاباتی‏اش به ایران سفر نکرد و سفرهای خود را بیشتر در کشورهای عربی انجام داد. اما گفته است، علی‏رغم این که تا امروز به ایران نرفته است، ولی به دعوت‏نامه‏ای که برای‏اش فرستاده شده، به سرعت پاسخ خواهد داد.

ضمن این که ایشان همیشه تاکیدی دارد و می‏گوید: «بالاخره آمریکایی‏ها از عراق خواهند رفت و ما خواهیم ماند با همسایگان‏مان و باید با این همسایه‏ها روابط متناسب و متوازنی را داشته باشیم».

آیا ایران از آقای علاوی دعوتی به عمل آورده است؟

ظاهراً آقای علاوی در مصاحبه‏ای عنوان کرده که از وی دعوت شده است به ایران سفر کند. دقت که می‏کنیم، رسانه‏های ایران در این مدت و به خصوص از زمانی که معلوم شد آقای علاوی ممکن است برنده‏ی انتخابات عراق باشد، از این که به او حمله کنند و روی برگ تقلب آقای المالکی مانور بدهند، خودداری کردند و مقداری با احتیاط برخورد می‏کنند.

شادمانی هواداران ایاد علاوی (AfP)

ظاهراً ایران هم دارد می‏رود که خود را برای شرایط جدید و نخست‏وزیری احتمالی آقای علاوی آماده کند. از سوی دیگر، با توجه به این که آقای علاوی احتمالا برای تشکیل دولت‏اش نیازمند نیروهایی مانند مجلس اعلا و حتی مقتدی‏صدر که نیروهای نزدیک به ایران هستند خواهد بود، طبیعی است که روی مواضع آقای علاوی در قبال ایران تاثیر بگذراند.

در صحبتی که آقای علاوی راجع به ائتلاف ملی و آشتی ملی می‏کنند، فکر می‏کنید برای تشکیل دولت آینده، با آقای نوری المالکی و «ائتلاف دولت قانون» هم تماس بگیرند؟

آن‏چه در دوران انتخابات پیش رفت و برخوردهای از نگاه آقای علاوی سختی که دولت المالکی با کاندیداهای «ائتلاف العراقیه» انجام داد - در حدی که حدود ۵۰۰ کاندیدای این ائتلاف را تحت این عنوان که با حذف بعث عراق در ارتباط بوده‏اند حذف کرد - احتمال نزدیکی ائتلاف العراقیه و ائتلاف دولت قانون را دشوار می‏کند.


امروز هم که آقای المالکی هنوز قدرت را در دست دارد، می‏گوید باید دوباره راجع به سابقه‏ی برخی از نمایندگانی که از ائتلاف العراقیه پیروز شده‏اند، بررسی شود و در حقیقت از این طریق می‏خواهد به نوعی پیروزی آقای علاوی را زیر ضرب ببرد.

در نتیجه، با توجه به مجموعه‏ی خصومتی که بین این دو نیرو ایجاد شده، اگر ائتلافی بخواهد شکل بگیرد، احتمال آن میان العراقیه و ائتلاف دولت قانون آقای المالکی، دشوارتر از همه خواهد بود.

یعنی به نظر می‏آید که آقای علاوی با توجه به این شرایط و وضعیتی که پیش رفته است، بیشتر روی ائتلاف با مجلس اعلا، حزب آقای جعفری و احتمالاً مقتدی‏صدر و کردها تاکید کند تا بخواهد با آقای المالکی از در اتحاد دربیاید. گرچه این گزینه شرایط را آسان نمی‏کند، اما محتمل‏تر به نظر می‏رسد.

آقای المالکی تا کنون مدعی تقلب در انتخابات بوده و تا روز دوشنبه ۲۹ مارس فرصت دارد که نتیجه‏ی این انتخابات را رد کند، شکایت خود را رسماً مطرح کند و یا این که آن را بپذیرد. فکر می‏کنید کدام یک از این دو اتفاق خواهد افتاد؟

احتمالاً با توجه به روندی که در انتخابات پیش رفته و با توجه به این که نهادهای بین‏المللی و به خصوص حامیان اصلی این شرایط در عراق، یعنی آمریکا و حامیان‏اش، نسبت به سلامت انتخابات تردید چندانی ندارند، برای آقای المالکی دشوار خواهد بود که بخواهد با این کارت زیاد بازی کند.

نوری المالکی، نخست وزیر فعلی عراق (عکس‌: AP)

نمونه‏ی انتخابات اوکراین را هم دیدیم که در آن‏جا خانم تیموشنکو با توجه به تفاضل آرای کمی که بین او و پیروز انتخابات وجود داشت، سعی کرد مانور بدهد، ولی نهایتاً در آن‏جا نیز وضعیتی پیش رفت که نتایج انتخابات را پذیرفتند.

در عراق هم با توجه به نقش عمده‏ی آمریکا و این که آقای المالکی می‏داند که آمریکایی‏ها از این ادعای او حمایت نخواهند کرد، ممکن است چند ماه یا چند هفته به این بازی ادامه بدهد و بعد نتایج انتخابات را بپذیرد.

اما این که بعداً نحوه‏ی همکاری این دو نیرو و تعامل‏شان در مجلس چه خواهد بود، چقدر هم‏دیگر را بلوکه خواهند کرد و وضعیت عراق چقدر به سوی ثبات پیش خواهد رفت، با توجه به توازن شکننده‏ی نیرو، سؤالی است که پاسخ به آن نیازمند زمان است.

یعنی شما محتمل نمی‏بینید که با توجه به شکننده بودن وضعیت در عراق و تاکیدی که همه بر حفظ ثبات می‏کنند، اوضاع سیاسی در عراق تثبیت شود؟

واقعیت این است که چه تجربه‏ی تازه‏ی دموکراسی در عراق و چه توازن شکننده‏ی نیروها و رأی‏ای که طرفین به دست آورده‏اند، پذیرش واقعیت از سوی آنان و این که بیش از تقابل و دعوا به سمت همکاری بروند را مشکل خواهد کرد.

از این جهت، می‏توان گفت که اگر دولتی هم از طرف آقای علاوی حتی شکل بگیرد، در مجلس با مشکل روبرو خواهد بود و ثبات سیاسی عراق و نوع تحکیم و اقتدار این دولت هم‏چنان مقداری متزلزل باقی خواهد ماند تا زمانی که واقعیت‏ها بیشتر پذیرفته شوند.

به این ترتیب، در روابط ایران و عراق هم می‏توانیم منتظر تنش‏ها یا افت‏وخیزهایی باشیم؟

دست‏کم می‏توان گفت بر مبنای آن‏چه تا امروز آقای علاوی اعلام کرده است، چنین چشم‏اندازی زیاد محتمل به نظر نمی‏رسد. ولی باید دید نیروهای سنی که نگاه چندان مثبتی به ایران ندارند و سعی می‏کنند مسائل دوره‏ی صدام میان دو کشور عمده شود و یا قدرقدرتی ایران در منطقه را نمی‏پذیرند، در این ائتلاف چه نقشی خواهند داشت و آیا آن‏ها می‏توانند عاملی باشند که دولت آقای علاوی را به همان مواضع سال ۲۰۰۵ در قبال ایران بکشاند یا خیر.

از سوی دیگر باید دید سیاست جمهوری اسلامی چه خواهد شد. آیا جمهوری اسلامی سیاست متعادل و متواضعی در قبال دولت جدید عراق پیش خواهد برد؟ و چقدر با آقای علاوی حاضر به همکاری خواهد شد؟

همه‏‏ی این‏ها فاکتورهایی هستند که در سمت‏گیری دولت جدید عراق در قبال ایران، نقش بازی خواهند کرد.