«بریدن منابع درآمدی حکومت می‏تواند کارساز باشد»

ایرج ادیب‌زاده

بحران پرونده‏ی هسته‏ای ایران گسترده‏تر می‏شود. قطع‏نامه‏ی پیشنهادی فرانسه، در مورد پشتیبانی این اتحادیه از هر گونه تحریم‏های احتمالی جدید شورای امنیت سازمان ملل بر علیه جمهوری اسلامی ایران، روز جمعه ۱۱ دسامبر توسط ۲۷ کشور عضو اتحادیه‏ی اروپا به تصویب رسید.

در این زمینه با آقای دکتر مهران براتی، کارشناس سیاسی و پژوهش‏گر دانشگاه برلین گفت‏وگویی کرده‏ام.

آقای براتی، به نظر می‏رسد که تصویب طرح تحریم همه‏جانبه‏ی اقتصادی و مالی ایران تا پایان ماه جاری میلادی، در راه باشد. جمهوری اسلامی تا آن زمان باید یکی از دو راه را انتخاب کند؛ یا انزوای کامل سیاسی و تحریم‏های سخت‏تر و یا همکاری با جامعه‏ی بین‏المللی. فکر می‏کنید هشدارها و تهدیدهای کنونی، حاکمیت ایران را به تغییر رفتار با جامعه‏ی بین‏المللی وادار کند؟

در حال حاضر این که حاکمیت ایران کیست تبدیل به مسأله شده است. کشورهای اتحادیه‏ی اروپا از این که ایران پیشنهاد دو ماه پیش خود در ژنو به گروه ۵+۱، مبنی بر فرستادن ۱۲۰۰ کیلوگرم اورانیوم سه‏ونیم درصدی‏اش به روسیه را پس گرفت و پیشنهاد جایگزینی نیز ارائه نکرد، به شدت عصبانی هستند.

به همین دلیل در بیانیه‏ای خود می‏گویند: «این گام‏ها را برمی‏دارند چون ایران هیچ علاقه‏ای به برداشتن گام‏هایی جدی یا مذاکره‏ی جدی نشان نمی‏دهد».

ولی در این میان، آن‏طور که من مطلع شده‏ام، آقای احمدی‏نژاد در پشت صحنه به نوعی مشغول مذاکره بوده و از کشورهای اتحادیه‏ی اروپا و شورای امنیت خواسته است تا آن‏ها مواضع رسمی خود را آن‏گونه که تا کنون اعلام کرده‏اند، حفظ کرده، ولی در عین حال با آقای احمدی‏نژاد مذاکرات غیررسمی برای پیدا کردن راه حل داشته باشند.

این‏طور که به نظر می‏رسد، آقای احمدی‏نژاد در حال حاضر، به‌ویژه با توجه به وضع بسیار مغشوش سیاسی‏ای که در ایران وجود دارد و با توجه به ناپایداری نظام سیاسی و عدم تعادلی که در تمامی ارکانش به وجود آمده است، آمادگی بیشتری برای ایجاد توافق دارد.

اما گویا رقبای سیاسی آقای احمدی‏نژاد و در رأس آن آقای علی لاریجانی، رییس مجلس، ترمزی اصلی برای رسیدن به نتیجه هستند.

بنابراین این مسأله که معلوم نیست رژیم تهران چه کسی است، برای نمونه این مورد برجسته شده که حکومتی که درحال مذاکره است، رییس جمهورش می‏خواهد در پشت صحنه گفت‏وگو کند، اما نه به عنوان رییس جمهور و به صورتی رسمی و علنی در جلسات، بل‌که در صدد است با این‌گونه روش‌ها راه‏حلی پیدا کند که بتواند آن را به رقبای خود نیز (در این مورد جناح لاریجانی) بقبولاند.

مهران براتی، کارشناس سیاسی و پژوهش‏گر دانشگاه برلین

در صورتی که تحریم‏های بین‏المللی عملی شود، مراکز حساس اقتصادی و مالی‏ای که در تحریم‏های تازه هدف قرار گرفته‏اند، کدام‏ها هستند؟ فکر می‏کنید خرید نفت را نیز شامل شود؟

بله، بحثی در میان این کشورها در جریان است که تحریم‏های تاکنونی فقط هزینه‏های حکومت ایران را بالا برده‏اند و با بالا رفتن مجدد بهای نفت، تحریم‏های گسترده‏تر که تا به حال به‌طور کامل قابل کنترل نبوده است، نتیجه‏ای نخواهد داشت. بنابراین باید منابع درآمدی حکومت ایران را از او گرفت که نفت یکی از آن‏ها است.

بیشتر از آن، جلوگیری از داد و ستد در هر زمینه‏ای مسأله‏ی اصلی‏ای است‏ که در برنامه‏ریزی این کشورها قرار دارد. ولی چنین چیزی در عمل امکان‏پذیر نیست.

اما در حال حاضر حدود ۳۵۰ شماره حساب و مبالغی که از سران حکومت در این حساب‏ها وجود دارد، در تمامی کشورهای اروپایی شناخته شده است. این اموال می‏تواند به درخواست شورای امنیت با این عنوان که ممکن است از راه‏های غیرقانونی به دست آمده باشند، تا زمانی که قانونی بودن آن و چگونگی واریز شدنش به این حساب‏ها روشن شود، ضبط شود.

این یکی از سلاح‏هایی است که در درست غرب هست اما این که تا چه حد از آن استفاده کنند را نمی‏توان حدس زد.

تحریم مؤثر دیگر فروش بنزین خواهد بود. از نظر منابع درآمدی، مورد دیگری که در دست جامعه‏ی بین‏المللی هست، سرمایه‏گذاری‏هایی است که ایران از طریق شرکت‏های واسطه در تمامی کمپانی‏های بین‏المللی در آسیا و اروپا انجام داده است. شناسایی کردن این سهام و ضبط آن‏ها، بخش دیگری از قطع منابع درآمدی ایران است.

بسیاری از تحلیل‏گران و مخالفان دولت و هم‏چنین خانم شیرین عبادی، برنده‏ی جایزه‏ی صلح نوبل، معتقدند که تحریم‏های تازه فقط به مردم ایران آسیب بیشتری وارد می‏کند و هم‏چنین جو سرکوب مخالفان و معترضین ایران توسط حاکمیت را شدت می‏بخشد. ارزیابی شما در این زمینه چیست؟

برای حل مشکل اتمی با ایران، به هر صورت باید راهی وجود داشته باشد. اگر کسی با تحریم‏ها مخالفت می‏کند، باید راه‏حل دیگری ارائه بدهد.

راه‏حلی که ارائه می‏شود، تحریم سیاسی ایران است. معنای تحریم سیاسی هم این است که سفرای این کشورها از ایران فراخوانده شوند، هیچ گفت‏وگویی با جمهوری اسلامی انجام نگیرد و رژیم ایران در مجامع بین‏المللی تقبیح شود.

اما از سوی دیگر، این قطع روابط دست حکومت را باز می‏کند که درست آن ‏کاری را که نباید انجام بدهد، در خفا پی‌گیری کند. این هم راه حلی نیست.

به همین دلیل، گرچه قابل فهم است که هر ایرانی دلسوزی نگران آن است که وضعیت معیشتی هم‏وطنانش هر روز بدتر بشود، اما در هر صورت راه حل نمی‏تواند، راه حلی باشد که دو یا سه سال وضع زندگی مردم را بی‏نتیجه خراب کند. راه‏حل باید نتیجه‏بخش باشد.

من شخصا فکر می‏کنم که بریدن منابع درآمدی، حتی کوتاه مدت و برای سه ماه هم که باشد، که یکی از آن‏ها قطع خرید نفت است، می‏تواند کارساز باشد.

البته خود این مسأله نیاز به زمینه‏سازی دارد. ذخیره‏های نفتی و احتیاجات نفتی کشورهای بزرگ، باید قبلاً تأمین شده باشد که این ذخیره‏ها به موقع به بازار برده شده و جلوی بالا رفتن قیمت نفت گرفته شود؛ که کار بسیار سختی است.

مورد دیگر فشار سیاسی و حقوق بشری است که بسیار کارساز خواهد بود. به‌خصوص در شرایطی که امروز حکومت در آن قرار دارد، حمایت بین‏المللی نهادهای شهروندی در تمامی کشورهای اروپا و امریکا و حمایت علنی روشنفکران، نویسندگان و سیاست‏مداران از حرکت اعتراضی مردم ایران، بسیار مؤثر خواهد شد.

به نظر من، گسترش این حرکات، کارسازتر از تحریم‏هایی باشد که فقط قیمت نیازهای روزانه‏ی مردم را بالا می‏برد.