«قیمت نفت هرچه باشد، باید صادر شود»

نیک‌آهنگ کوثر

بحران کاهش قیمت جهانی نفت وارد مرحله‌ی جدیدی شد. بهای نفت خام در بازارهای جهانی با حدود شش درصد کاهش، به کم‌ترین رقم در چهار سال گذشته رسید.

موضوع دلایل کاهش جهانی قیمت نفت را در گفت‌ و گویی با دکتر فرزین رجایی‌فر، تحلیل‌گر و کارشناس نفت، بررسی می‌کنیم.

طی روزهای اخیر، شاهد کاهش شدید قیمت نفت در بازارهای جهانی هستیم. به نظر شما، این روند به کجا کشیده خواهد شد؟

اول باید دید دلیل این‌که امروز قیمت نفت از حدود ۱۵۰ دلار تقریباً به ۴۰ دلار رسیده، چیست. یکی از مهم‌ترین دلایل آن، وضعیت اقتصاد جهانی و اتفاقاتی است که برای بازارهای سرمایه‌گذاری و اقتصادی در دنیا افتاده و به همین دلیل تقاضای خیلی از کشورها برای خرید نفت، کاهش پیدا کرده است.

از طرفی، همین مشکلات اقتصادی و عدم امنیت پولی، باعث شده تقاضا برای واحد پول دلار بالا برود. به همین دلیل خرید دلار در بازار جهانی زیاد شده و باعث قوی شدن دلار شده است.

چون نفت بر اساس دلار قیمت‌گذاری می‌شود، قوی شدن دلار هم که حدود ۳۰ درصد نسبت به دیگر ارزهای بزرگ دنیا - پوند، یورو و ین ژاپن - بالاتر رفته، باعث پایین آوردن قیمت نفت شده است.

بنابراین، مثل یک تیغه دو لبه است. از طرفی قیمت نفت با قوی شدن دلار پایین آمده و از طرف دیگر، میزان عرضه همان طور باقی مانده؛ اما به دلیل وجود مشکلات اقتصادی در دنیا، تقاضا کم‌تر شده و باعث شده قیمت نفت تا این حد پایین بیاید.

این روند می‌تواند ادامه پیدا کند. برخی تحلیل‌گران می‌گویند حتی ممکن است قیمت نفت تا حد ۲۵ دلار هم پایین برود. اما باید دید چه خواهد شد.

اوپک تصمیماتی را گرفته است. عرضه‌ی نفت را کم کرده‌اند. تصمیم دارند در ۱۷ دسامبر هم دوباره جمع شوند و تصمیم‌گیری کنند. احتمال دارد تولید را یک میلیون بشکه نفت در روز کاهش دهند.

در صورت انجام این کار، ممکن است بتوانند مقداری کنترل کنند و قیمت نفت را در این حد نگاه دارند. با توجه به این‌که اعضای اوپک فکر می‌کنند قیمت نفت، بشکه‌ای ۷۰ تا ۸۰ دلار برای دنیا مناسب است.

دکتر فرزین رجایی‏فر، تحلیل‏گر و کارشناس نفت

در خیلی از کشورهای دنیا، هزینه‌ی استخراج و تولید نفت بیشتر و بیشتر شده است. آیا ممکن است مسأله‌ی کاهش قیمت نفت و از آن طرف، کاهش تولید، زیانی را متوجه تولید‌کنندگان نفت کند؟

اتفاقاً نکته‌ی خیلی درستی را اشاره کردید. واقعاً بهتان تبریک می‌گویم. چون این نکته‌ای است که شاید خیلی از افراد به آن نگاه نمی‌کنند.

یکی، دو سال پیش، همه می‌گفتند بالا رفتن قمیت نفت، به اقتصاد جهانی ضرر خواهد رساند. حالا باید این را اضافه کنند که پایین رفتن قیمت نفت هم دوباره باعث ایجاد ضرر خواهد شد.

نفت، کالا یا انرژی است که می‌سوزد و از بین می‌رود. انرژی قابل بازیافت نیست. به همین دلیل در ازای هر بشکه نفتی که به صورت بنزین یا هر چیز دیگری، می‌سوزد و از بین می‌رود، شرکت‌های نفتی و تولید‌کننده‌ها باید سرمایه‌گذاری کنند و نفت جایگزین پیدا کنند.

متأسفانه این فقط و فقط با سرمایه‌گذاری امکان‌پذیر است و با توجه به این‌که قیمت نفت دارد پایین می‌آید، تولید‌کننده‌ها رغبتی به سرمایه‌گذاری نخواهند داشت. به خاطر این‌که درآمدی را که قبلاً داشتند، دیگر ندارند.

قیمت استخراج هم، همان طور که گفتید، به مراتب بالاتر رفته و از سوی دیگر، پایین بودن قیمت نفت، باعث شده تولید‌کننده‌ها انگیزه لازم را برای سرمایه‌گذاری بیشتر در صنعت نفت نداشته باشند.

ممکن است در ذهن خیلی‌ها این طور باشد که چه قدر خوب است قیمت نفت پایین آمده و قیمت بنزین و گازوییل ارزان‌تر شده است. اما اگر بلندمدت‌ به این قضیه نگاه کنیم، کاهش قیمت نفت به ضرر ما است.

چرا که زمانی خواهد رسید که نفت جایگزین پیدا نشده و قیمت نفت به خاطر این‌که نفت جایگزین وجود نداشته، دوباره بالا خواهد رفت.

در حقیقت عرضه دارد کم‌تر می‌شود و تقاضا حتی اگر همان‌جایی هم که هست بماند، باعث می‌شود قیمت نفت دوباره بالاتر برود و در آینده‌ی نه چندان دور و شاید تا یکی دو سال آینده، شاهد قیمت‌های بالاتر از ۱۵۰ دلار و حتی تا ۲۰۰ دلار هم باشیم.

در این میان، تکلیف بازار نفت ایران چه می‌شود؟ با توجه به این‌که قیمت نفت ایران معمولاً ارزان‌تر از نفت‌های دیگر اروپایی، مثل برنت دریای شمال است.

قیمت نفت ایران - البته نه فقط ایران، کشورهایی مثل عربستان، کویت و یا کشورهای خاورمیانه - به دو دلیل ارزان‌تر از اروپا، دریای سیاه و یا آمریکا است؛ یک دلیل آن مرغوبیت و کیفیت آن است و دیگری محیط جغرافیایی این کشورها است.

چون این نفت باید حمل شود، هزینه‌ی حمل را معمولاً از آن کم می‌کنند و مسأله‌ی کیفیت را هم که به آن اضافه کنیم، باعث ارزان‌تر بودن نفت این کشورها می‌شود.

برای کشورهایی مثل ایران که سال‌های سال است تک‌محصولی هستند و بودجه‌ی سالانه‌ی کشور بر اساس قیمت نفت تعیین می‌شود و درآمد کشور بیشتر از بابت نفت است، می‌توان گفت، به ازای هر یک دلاری که قیمت نفت پایین‌تر می‌رود، ضرر هنگفتی به کشور وارد خواهد شد.

بعضی از تحلیل‌گران داخلی امیدوارند هستند حتی با کاهش شدید قیمت نفت، وضعیت اقتصادی ایران آسیب زیادی نبیند. آیا با توجه به این‌که بخش عمده‌ی اقتصاد ایران به بازارهای نفتی وابسته است، چنین چیزی میسر است؟

نه، متأسفانه این ‌طور نیست. اتفاقاً در جایی نوشته شده بود اگر قرار باشد نفت به پنج دلار هم برسد، درِ نفت را می‌بندیم و نمی‌گذاریم صادر شود.

به نظر من، این یک تفسیر کاملاً غیرتخصصی از بازار نفت و صنعت نفت است. توجه داشته باشید که چاه‌های نفت از نظر تکنیکی، مثل شیر آب منزل نیستند که هر وقت لازم باشد بتوان آن‌ها را باز یا بسته کنیم.

اگر چاه نفت بسته شود، به دلیل ساختار خاصی که در زیرزمین دارد، فرونشین خواهد کرد و می‌توان گفت آن چاه نفت دیگر قابل بهره‌برداری نخواهد بود.

بنابراین، قیمت نفت هر چه باشد، باید استخراج و صادر شود. می‌توان استخراج آن را کم یا زیاد کرد، می‌شود آن را تا حدی کم‌تر کرد؛ ولی نه آن‌چنان که باعث از بین رفتن چاه نفت بشود.