نقش سیاسی ترور

مریم محمدی

سه‏‌شنبه بیست و دوم دی‏ماه، خبر قتل یا ترور یک استاد فیزیک دانشگاه تهران، فضای ملتهب سیاسی ایران را غافل‏گیر کرد. مشخصات و اطلاعاتی که در باره‏ی او، دکتر مسعود علی‏محمدی، استاد دانشکده‏ی فیزیک دانشگاه تهران، تا کنون منتشر شده است، این اتفاق را بیش از همه یک ترور سیاسی جلوه می‏دهد. دولت جمهوری اسلامی ایران قبل از همه، به این مساله اصرار دارد.

بحث امشب «روی خط زمانه» در همین باره است و در گفت‏وگویی با بیژن حکمت، تحلیل‏گر سیاسی مقیم پاریس و عضو شورای مرکزی «اتحاد جمهوری‏خواهان ایران» به بررسی این موضوع پرداخته‏ام.

بیژن حکمت تاکید دارد که تلقی هیچ‏یک از دو طرف منازعه‏ی سیاسی در ایران، یعنی حاکمیت جمهوری اسلامی و مخالفان و منتقدان آن، هنوز نباید مورد استناد قرار بگیرد:

فکر می‏کنم، ابتدا باید از آن‏جا آغاز کرد که جان باختن استاد مسعود علی‏محمدی را به خانواده، دوستان و دانشجویان او تسلیت گفت.

آقای حکمت، پیش از آن که وارد مساله‏ی مشخص تروری که امروز در تهران اتفاق افتاد بشویم، اساسا شما در مورد ترورهای سیاسی چه فکر می‏کنید؟ این ترورها چه تاثیری در روند تحولات سیاسی جوامع داشته‏اند؟

مساله‏ی تروریسم سیاسی از قرن گذشته تا امروز، جایگاه‏های مختلفی در پیش‏برد مبارزات سیاسی داشته است.

در دورانی که به جنگ‏های شهری، جنگ‏های پارتیزانی و امثال آن در تحولات اجتماعی اتکا می‏شد، ترور در این زمینه‏ نقش مهمی را بازی می‏کرد و فکر می‏کردند با ترور تعدادی از سردم‏داران یا طرف‏داران رژیمی که با آن مبارزه می‏کنند، می‏توان زمینه‏های پیدایش جنبش اجتماعی را فراهم کرد.

خیلی از تحلیل‏ها بر این مبنا بود که حتی اگر حکومت‏هایی نیمه‏دمکرات هستند، باید سعی کرد با این ترور جو اختناق را حاکم کرد که عکس‏العمل و واکنش مردم نسبت به این جو اختناق برانگیخته شود.

خوشبختانه این تئوری‏ها و این نوع اعمال در دهه‏های گذشته، به کلی جایگاه خود را در مبارزات سیاسی از دست داده است.

مسعود علی‌محمدی، استاد فیزیک دانشگاه تهران

در کشور خودمان هم شاهد بودیم، آن‏چه در دهه‏های اوایل انقلاب رخ داد، به تدریج به فراموشی سپرده شد و دیگر ترور نقشی در مبارزات سیاسی ایرانیان برای آزادی و دمکراسی نداشته است.

در شرایط فعلی ایران، فکر می‏کنید با توجه به بحران‏های سیاسی موجود، تبعات این ترور چه باشد؟ از جانب گروه‏های سیاسی یا از جانب حاکمیت، انتظار چه برخوردهایی را باید داشته باشیم؟

فکر می‏کنم که معترضان سیاسی حتما چنین تروریسمی را محکوم می‏کنند و به هیچ‏وجه از اعمال خشونت‏آمیز پشتیبانی نمی‏کنند.

مسلما حاکمیت سعی می‏کند از این ترور برای حاکم کردن جو خشونت در جامعه، سودجویی کند و تلاش می‏کند این ترور را به زمینه‏هایی که تظاهرات مردم پس از انتخابات به وجود آورده است، نسبت بدهد. همان‏طور که امروز در اعلامیه‏ی بسیج دانشجویی آمده بود.

به هرحال باید از خود پرسید که پیدایش جو ترور در جامعه، امروز به سود کدام‏یک از نیروها عمل می‏کند.

پاسخ شما به این پرسش چیست؟ اگر این جو به سود کسانی که خواهان ادامه‏ی خشونت هستند باشد، در آن صورت آیا می‏شود احتمال داد که این ترور از جانب کدام نیروها و با چه هدف مشخصی طراحی و انجام شده است؟

الان نظر دادن در مورد عوامل این ترور، کمی مشکل است. این ترور امروز صبح اتفاق افتاده و ما هنوز فاکت‏های کافی برای بررسی این نکته نداریم. طبیعتا کسانی هستند که ما می‏دانیم خواهان بالا بردن جو ترور و خشونت در جامعه‏‏ هستند. ولی به این اعتبار نمی‏توان مستقیما این کار را به آن‏ها نسبت داد.

فکر نمی‏کنم آن‏طور که جمهوری اسلامی اعلام می‏کند، این ترور انجام گرفته باشد که به توان هسته‏ای جمهوری اسلامی خدشه وارد کند. چون ایشان استاد نظری فیزیک بودند و همان‏طور که اعلام شده، عضو سازمان انرژی اتمی هم نبوده‏اند.

به هرحال احتیاج به بررسی بیشتری هست برای این که بتوان ظن و گمان دقیق‏تری برد.

یعنی در مورد عوامل احتمالی این ترور هم نمی‏شود صحبت کرد؟

امروز هنوز کوچک‏ترین نشانه‏ای از این که بررسی‏ها به کجا رسیده و چه عناصری در مورد این ترور در دست هست، نداریم. بنابراین صرفا با احتمالات نمی‏شود بازی کرد.

حدسی که من می‏زنم این است که کسانی هستند که فکر می‏کنند غالب کردن جو خشونت در جامعه، امروز به نفع‏شان است و این جریانات معمولا جناح‏های تندروی حاکمیت هستند.

از این‏جا نمی‏شود این احتمال را داد که…

احتمالاتی را می‏توان داد، ولی نمی‏شود از این حد تجاوز کرد. نمی‏شود به این نتیجه رسید که حتما آن‏ها در این ترور دست داشته‏اند. احتمال یک چیزی حتما به معنای تایید نهایی آن نیست. ما هم نمی‏توانیم همان بازی‏ای را که آن‏ها می‏کنند، بکنیم.

همان‏طور که اشاره کردید، دولت جمهوری اسلامی این ترور را از همین الان به مخالفان خود نسبت داده است، نیروهای سیاسی اپوزیسیون نیز متقابلا این حرکت را به نظام جمهوری اسلامی و حامیان آن نسبت می‏دهند.

با توجه به این که جناح‏هایی در درون نظام هوادار خشونت هستند، چگونه نمی‏توان به این تحلیل رسید که احتمال در درون حاکمیت برای انجام این قضیه بیشتر است؟

همان‏طور که گفتم، کسانی که خواهان آن هستند که جو خشونت در جامعه غالب شود، ممکن است پشت چنین تروری باشند و ما می‏دانیم بخشی از حاکمیت واقعا خواستار غالب کردن چنین جوی است. ولی نمی‏توانیم پیش از آن که تحقیق و بررسی‏ای صورت گرفته باشد، تنها با احتساب بررسی سیاسی این ترور را به این یا آن بخش نسبت بدهیم.

این کاری است که دقیقا حاکمیت می‏کند؛ هنوز کوچک‏ترین بررسی انجام نداده‏اند، اما آن را به جنبش اعتراضی، به اسراییل، به امریکا و انواع و اقسام نیروهای مختلف نسبت می‏دهند. ما نباید در همین دام بیفتیم.

گذشته از تحلیل‏های سیاسی، آیا اپوزیسیون امکان دیگری برای بررسی یا روشن کردن این مساله دارد؟

باید منتظر اطلاعات بیشتر بود؛ مسلما جنبش سبز و طرف‏داران جنبش سبز هم در این زمینه امکاناتی دارند و می‏توانند اطلاعات بیشتری از کم و کیف این ترور کسب کنند و به آگاهی هم‏وطنانشان برسانند. ولی تا چه اندازه، البته من نمی‏دانم.