فرهنگ یعنی امید و دیدن زیبایی

فروغ.ن.تمیمی

بنیاد پرنس کلاوس (همسر درگذشته‌ی ملکه بئاتریس) در هلند، حمایت و معرفی آثار هنرمندان و نویسندگان و فرهنگ‌سازان در کشورهای در حال توسعه را بر عهده دارد. و در دو دهه‌ی اخیر هرساله به بهترین آثار هنری و فرهنگی جوامعِ در حال توسعه جوایزی را اختصاص داده است.

تم اصلی امسال بنیاد، «طبیعت و فرهنگ» بود. در روز چهارشنبه‌ی گذشته برنامه‌ی اهدای جوایز هنری به هنرمندانی از افریقا و آسیا و امریکای لاتین در سالن مرکز موسیقی آمستردام (موزیک خبا آن هت آی) در حضور ملکه‌ی هلند و فرزندان‌اش برگزارشد.

برنامه‌ی امسال بنیاد کلاوس با کنفرانس جهانی در کپنهاگ (در مورد وضعیت آب و هوای دنیا) هم‌زمان بود. بنیاد این‌بار با انتخاب موضوع «رابطه‌ی فرهنگ و طبیعت» به آثار هنرمندانی که به پیوند و تقابل دو مفهوم فرهنگ و طبیعت و تاثیر آن بر یک‌دیگر پرداخته‌اند، جوایزی را اهدا کرد.

این برنامه هرسال با نمایش‌گاه‌های جنبی هنرمندان ادامه می‌یابد. امسال در محوطه‌ی برگزاری برنامه چندین منبع آبِ ساخته‌شده از بامبو (نی خیزران) دیده می‌شود. که به فرمی مدرن و تحسین‌برانگیز طراحی شده و ریزش آب در آن طنین بسیار آرامش‌بخشی دارد. این کار هنری متعلق به سیمون فه‌لز برنده‌ی جایزه‌ی اول بنیاد پرنس کلاوس در ۲۰۰۹ است.

آقای برت کوندرز، وزیر هم‌کارهای بین‌المللی برای توسعه، در نطق افتتاحیه‌ی خود، بر ضروری‌بودن حمایت از هنرمندان و فرهنگ‌سازان در کشورهای توسعه‌نیافته تاکید کرد و از کسانی که معتقدند در جایی که کودکان از گرسنگی می‌میرند، دادن جایزه به یک شاعر و یا موسیقی‌دان عملی تجملی و بی‌هوده و منحط به نظر می‌رسد، انتقاد کرد.

او گفت «آیا باید انسان محروم را تنها به موجودی در جستجوی گذران روزانه‌ خلاصه کرد و یا باید به او به‌عنوان انسانی مبتکر و آفریننده‌ی فرهنگ نگریست. بنابراین پول خرج کردن برای فرهنگ‌سازی و حمایت از هنرمندان در هیچ نقطه‌ای از دنیا تجمل و اصراف نیست. برعکس، از فرهنگ و هنر مردم در مناطق توسعه‌نیافته باید بیش از این حمایت شود».

پرنس کنستانتین، فرزند ملکه‌ی هلند، هم در سخن‌رانی‌اش با تاکید بر اهمیت فرهنگ و هنر در ارتباط و هم‌بستگی میان ملت‌ها، بر ضرورت هم‌کاری خلاق برای حفظ منابع طبیعی و خلق هرچه بیش‌تر آثار فرهنگی و هنری در کشورهای در حال توسعه تاکید کرد. او گفت «فرهنگ یعنی امید و دیدنِ زیبایی».

امسال جایزه‌ی صدهزار یورویی بنیاد پرنس کلاوس به سیمون فه‌لز، از کشور کلمبیا تعلق گرفت. سیمون فه‌لز هنرمندی طراح و معمار است که با احیای سنت بومیِ احیای ساختمان‌های ساخته‌شده از بامبو در مناطق روستایی و شهری در کلمبیا، نقش مهمی در احیای فرهنگ معماری بومی و پیوند آن با معماری و هنر مدرن ایفا کرده است.

سیمون فه‌لز معماری خلاق است که با ساختن خانه‌های بامبوی‌اش در تمام جهان مشهور شده است. او به‌جز کلمبیا در ایالات متحده، اروپا، چین و هند هم ساختمان‌های عظیم بامبویی‌اش را برپا کرده است.

فه‌لز به‌جای تیرآهن، سنگ و مصالح رایج در ساختمان‌سازی از بامبوهای قطور و محکم استفاده می‌کند. آثار او با طراحی مدرن و امروزی، از یک سو سنت بومی، طبیعت بکر و سرسبز کلمبیا را و از سوی دیگر ابتکار یک هنرمند آوانگارد را به نمایش می‌گذارند. در ساختمان‌های او پیوند و هم‌زیستی میان طبیعت، فرهنگ و هنر در به‌کارگیری تنها یک نوع گیاه به زیبایی و کمال می‌رسد.

سیمون فه‌لز در سخن‌رانی‌اش در مراسم اهدای جایزه، با اشاره به سنت خانه‌سازی بامبویی در کلمبیا گفت «بامبو در واقع تیرآهن سبز و گیاهی است و از نقطه‌نظر درجه‌ی استحکام با آهن برابری می‌کند. سی و پنج میلیون هکتار زمین در تمام دنیا به رویش بامبو اختصاص دارد و تا نود سال پیش در کشور من گیاه بامبو نقش مهمی در خانه‌سازی بازی می‌کرد».

فه‌لز ادامه داد «اما به‌تدریج این سنت منسوخ و خانه‌ها بامبویی مختص فقرا شدند. زمانی که این جایزه به من داده شد، من در حال مبارزه با قانونی بودم که ساختن خانه‌های بامبویی را در کلمبیا ممنوع اعلام کرده بود. اختصاص این جایزه به من باعث شد که اهمیت معماری بامبویی در مناطق روستایی و شهری بیش‌تر مورد بررسی قرار گیرد و این قانون لغو شده و حفظ این سنت بومی و هنری مورد توجه دولت کلمبیا قرار گیرد».

سیمون فه‌لز هم‌اکنون سرگرم ساختن پلی بامبویی در آمستردام است.

از دیگر سخن‌رانان و میهمانان امسال، رمزی ابوردوان ویولونیست و آهنگ‌ساز فلسطینی بود. او یکی دیگر از برندگان جایزه‌ی پرنس کلاوس در سال ۲۰۰۶ است. او در سال ۲۰۰۲ بنیاد «ال کامان جاتی» را در فلسطین تاسیس کرد تا به بچه‌های ساکن در کمپ‌های پناهندگی درس موسیقی دهد.

رمزی ابوردوان با برپایی کلاس‌های موسیقی برای این بچه‌ها درهای دنیای جدیدی را به روی آن‌ها گشوده است. کودکان ساکن کمپ‌های پناهندگی از بسیاری از امکانات محرومند. بچه‌ها با روی‌آوردن به موسیقی می‌توانند با وجود گذراندن یک زندگی دشوار خلاقیت هنری و ذهنی خود را کشف و رشد دهند.

در گفت‌وگویی که من با رمزی ابوردوان داشتم، او از دوران کودکی‌اش می‌گوید. او در بچگی در یکی از اردوگاه‌های آوارگان فلسطینی زندگی می‌کرد و هر روز با کودکان هم‌سن‌و‌سال‌اش به پرتاپ سنگ به سربازان اسراییلی مشغول بود.

در سال ۱۹۸۷ در این جنگ و گریز خیابانی دوست دوران کودکی‌اش به دست سزبازان اسراییلی کشته می‌شود. و عکس رمزی هشت‌ساله که با سنگ‌پرانی به یک سرباز اسراییلی به کشتن دوست‌اش اعتراض می‌کند، در تمام دنیا پخش می‌شود.

رمزی در شانزده‌سالگی شانس تحصیل موسیقی را پیدا کرده و پس از تکمیل دوره‌ی آهنگ‌سازی در فرانسه به فلسطین برمی‌گردد تا به بچه‌های محروم پناهنده درس موسیقی دهد. رمزی می‌گوید «من در کودکی پر از خشم و نفرت بودم و قادر به حرف‌زدن نبودم. ولی موسیقی برای من دنیای تازه‌ای بود که به من کمک کرد تا استعداد و خلاقیت را در خودم کشف کنم و بتوانم رنج‌ها و دردهای مردم و کودکان سرزمین‌ام را در آهنگ‌های‌ام بازگو کنم».

رمزی با برپایی بنیاد موسیقی ال کامان جاتی موفق می‌شود به پانصد کودک و نوجوان فلسطینی در منطقه‌ی غزه و جنوب لبنان درس موسیقی دهد. و این کودکان کنسرت‌های متعددی در فلسطین و کشورهای دیگر برگزار کرده‌اند.

در ماه مارچ امسال مرکز موسیقی رمزی ابوردوان به آتش کشیده می‌شود. و هنوز مشخص نیست که چه‌کسانی مسوول این عمل فجیع هستند.این مرکز در سال ۲۰۰۶ جایزه‌ی پرنس کلاوس را دریافت کرده بود. رمزی ابوردوان با حمایت‌های بین‌المللی دوباره مدرسه‌ی موسیقی خود را بازسازی کرده است.

در برنامه‌ی امسال بنیاد، رمزی به‌هم‌راه یکی از شاگردان‌اش که صدای بسیار دل‌نشینی داشت، قطعه‌ی زیبایی از ساخته‌های او را اجرا کردند.

در انتهای مراسم بنیاد پرنس کلاوس، کنسرت ارکستر اومنی بوس از ازبکستان اجرا شد. این گروه پیش‌گام اجرای موسیقی کلاسیک مدرن در آسیای میانه و رهبر ارکستر آرتیوم کیم آهنگ‌سازی مدرن است.

در اجرای فوق‌العاده‌ی این گروه از یکی از آثار کیم، حاضرینِ در سالن هم که فلوت گلی کوچکی را هدیه گرفته بودند با توضیح و هدایت رهبر ارکستر در کنسرت شرکت داده شدند. هم نوازی پانصد نفر با یک‌دیگر پایان زیبایی برای مراسم امسال بود.