«اثبات نادرستی رتبه فساد ایران بسیار دشوار است»

ایرج ادیب‌زاده

مصطفی پورمحمدی، رییس سازمان بازرسی کل کشور جمهوری اسلامی در واکنش به گزارش تازه‌ی سازمان شفافیت بین‌الملل که در آن ایران یکی از فاسدترین کشورهای دنیا ارزیابی شده است، این نظر را ظالمانه، ناصحیح، جانبدارانه و کاملاً سیاسی توصیف کرده است.

براساس گزارش سازمان شفافیت بین‌الملل در مورد شاخص فساد در کشورها اعلام شده است، ایران در سال جاری، یعنی همین سال ۲۰۰۹، با سقوط ۲۷ پله‌ای نسبت به سال ۲۰۰۸ در نزدیکی فاسدترین کشورهای جهان یعنی سومالی در آفریقا قرار گرفته است و در پایین‌ترین رده‌ها در میان ۹ کشور فاسد جهان قرار دارد. با دکتر فریدون خاوند، استاد اقتصاد در دانشگاه رنه دکارت پاریس در این زمینه گفت‌وگو کرده‌ام.

آقای خاوند به طور معمول سازمان شفافیت بین‌الملل شاخص فساد را چگونه ارزیابی می‌کند؟

این سازمان که در ۱۹۹۳ به‌وجود آمده و امروز در زمینه‌ی مأموریت تخصصی‌اش از شهرت و اعتبار جهانی برخوردار است، هر سال یک سلسله از کشورها را مورد مطالعه قرار می‌دهد و به آن‌ها نمره می‌دهد. نمره‌ی ۱۰ به معنای نبود فساد و پاکی کامل است و نمره‌ی صفر در عوض از فساد گسترده و دائمی خبر می‌دهد.

سازمان شفافیت بین‌المللی فقط به بررسی پدیده‌ی فساد در بخش دولتی می‌پردازد و همین طور در نهادهای بین‌المللی، و فساد را سوءاستفاده از موقعیت دولتی به منظور دستیابی به امتیازهای شخصی تعریف می‌کند. در مورد تهیه‌ی این گزارش‌های سالانه‌اش هم معمولاً می‌پردازد به تحقیق و تفحص از بین سرمایه‌گذاران و معامله‌گرانی که با کشور مورد نظر در ارتباط هستند.

کسانی که درجه‌ی خطر‌پذیری کشورها را تجزیه و تحلیل می‌کنند و همین طور یک سلسله منابع کارشناسی و دانشگاهی که این سازمان با آنان مشورت می‌کند و براساس همین مشورت‌ها و نظرخواهی‌ها هست که این سازمان به کشورهای مختلف نمره می‌دهد.

گزارش‌های این سازمان در بین منابع کارشناسی و به‌خصوص سرمایه‌گذاران در کشورهای مختلف از اهمیت سنگینی برخوردار است و یکی از منابعی است که معمولاً به آن مراجعه می‌کنند تا ببینند وضعیت حاکم بر دستگاه‌های اداری و قضایی یک کشور چگونه است و بر این اساس به یک کشور می‌روند یا نمی‌روند.

وضعیت ایران در سال ۲۰۰۹ در گزارش این شفافیت بین‌الملل چگونه است؟

این گزارش‌ها از سال ۱۹۹۵ منتشر می‌شود. منتهی بررسی درجه‌ی فساد در جمهوری اسلامی از طریق شفافیت بین‌المللی از سال ۲۰۰۳ آغاز شد و از این سال ما مرتباً شاهد سقوط ایران هستیم در عرصه‌ی فساد. طبق گزارش آخر، ایران در بین ۱۸۰ کشور مورد بررسی در رده‌ی ۱۶۸ قرار گرفته است و چون بعضی از کشورها در همان رده هستند، اگرما از فاسدترین کشور حساب کنیم بیاییم به سمت بالا، یعنی از سومالی بیاییم رو به بالا، می‌بینیم که ایران به همراه ۸ کشور دیگر در زمره‌ی ۹ کشور بسیار فاسدی که در ته صف قرار می‌گیرند، قرار گرفته و نمره‌اش هم ۱/۸ است.

چیزی که به شدت نگران‌کننده است این که ایران در زمره‌ی کشورهای خیلی فاسد قرار گرفته است. هشت کشور دیگر عبارتند از سومالی، افغانستان، میانمار و سودان، عراق، چاد و ازبکستان و ترکمنستان. مسأله‌ای که بسیار دردناک است این که از لحاظ درجه‌ی فساد ایران در مقایسه با کشورهای منطقه وضعیت بسیار بدی دارد.

چون در مقیاس خاورمیانه فقط کشور بحرا‌ن‌زده‌ی عراق است که فاسدتر از ایران است. به علاوه بعضی از این کشورهای منطقه از لحاظ مبارزه با فساد به موفقیت‌های چشمگیری دست پیدا کرده‌اند. مثلاً قطر رتبه‌ی ۲۲ را دارد و حتی کشوری است که کمتر از فرانسه فاسد است. فرانسه از قطر فاسدتر است. امارات عربی متحده در رده‌ی ۳۰ است، ایران در رده‌ی ۱۶۸ و عمان در رده‌ی ۳۹، بحرین در رده‌ی ۴۶، اردن در رده‌ی ۴۹ است.

کشور ترکیه که در رده‌ی ۶۱ جدول قرار گرفته است، ۱۰۷ پله پاکتر از ایران است. ایران ۸۹ پله بعد از کشور آفریقایی غنا قرار گرفته و همین طور ۸۹ پله بعد از کشور آفریقایی بورکینافاسو. این وضعیتی است که ایران دچار شده است و من فکر می‌کنم یک معضل بسیار بزرگی است که ابعادش از حوزه‌ی سیاسی خارج می‌شود و جنبه‌های اخلاقی و جامعه‌شناسانه به خودش می‌گیرد.

برمی‌گردیم به اعتراض آقای مصطفی پورمحمدی، رئیس سازمان بازرسی کل جمهوری اسلامی که گزارش سازمان شفافیت بین‌الملل را جانبدارانه و سیاسی خوانده و از مسؤولین این سازمان خواسته است از این پس اطلاعات مورد نیاز خود را از مراجع قانونی هم‌چون سازمان بازرسی بگیرند؟

ببینید، من نگرانی و ناراحتی آقای پورمحمدی را کاملاً احساس و درک می‌کنم. همان طور که گفتم، مسأله از بین طرفداران و مخالفان رژیم خارج می‌شود و یک بعد ملی به خود می‌گیرد. وقتی آقای پورمحمدی یا حتی من به عنوان یک ایرانی نگاه می‌کنم و می‌بینم که کشور آفریقایی زیمباموه در رده‌ی ۴۸ است، ایران در رده‌ی ۱۶۸، وقتی کشورم را حدود ۲۲ پله فاسدتر از کشور زیمباموه می‌بینم، طبعاً احساس ننگ می‌کنم و می‌خواهم واکنش نشان دهم.

آقای پورمحمدی هم به نظر من واکنشی که نشان داده است کاملاً طبیعی است. چون جمهوری اسلامی ایران دو راه بیشتر ندارد. یا این که اصولاً بیاید با آمار و ارقام و مدارک مستند ثابت کند که این سازمان شفافیت بین‌المللی دروغ می‌گوید، گزارش‌هایش نادرست است و از منابع سیاسی الهام می‌گیرد و انتشارات این سازمان هم نوعی توطئه است علیه جمهوری اسلامی و این را باید ثابت کند؛ یا این که این گزارش را بپذیرد.

اگر این گزارش را بپذیرد، بسیاری از مسائل در ایران تحت‌الشعاع قرار می‌گیرند. یعنی انقلابی که حدود ۳۰ سال پیش آغاز شد و یکی از شعارهای بسیار مهم‌اش مبارزه با فساد بود، ایران را در وضعیتی قرار داده است که در حال حاضر کشور ما جزو ۹ کشور بسیار فاسد دنیا است و از بسیاری از کشورهای آفریقایی از لحاظ فساد عقب افتاده است. بنابراین این‌ها باید واقعاً ثابت کنند که این گزارش درست نیست.

البته ثابت کردنش کار آسانی نیست. به خاطر این که منابع سازمان شفافیت بین‌المللی می‌توانند مراجعه کنند به سخنان آقای احمدی‌نژاد در زمینه‌ی فساد و ایشان بارها و بارها گفته است ایران کشور فاسدی است. همین فروردین ماه امسال بود که آقای احمدی‌نژاد از تسلط قدرتهای مافیایی بر دستگاههای گوناگون اجرایی کشور صحبت کرد و گفت این قدرتها چنان نیرومند هستند که حتی به مراجع قانونگذاری هم رسوخ کرده و کارها را در راستای منافع خودشان پیش می‌برند.

آقای احمدی‌نژاد گفت که دولتش درگیر مبارزه با شبکه‌های داخلی است که انحصارات و گمرک را در اختیار دارند؛ به اراده‌ی آن‌ها رقم‌های چند میلیاردی جابجا می‌شود. او افزود که دستگاه‌های مأمور وصول مالیات، ثبت اسناد، بانک‌ها و بسیاری دیگر از نهادهای رسمی کشور به عوامل سوءاستفاده‌های مالی بدل شده‌اند.

خب اگر این‌ها بروند و به سازمان شفافیت بین‌المللی شکایت کنند، آن سازمان می‌تواند همین گفته‌های خود آقای احمدی‌نژاد را، در مورد تسلط مافیا و تمام ابزارها و اهرمهای قدرت در ایران، جلوی نظرشان بگذارد. بنابراین کار سختی است.

منتهی همان طور که گفتم مسأله به قدری قبیح است، قباحت قرارگرفتن ایران در این فهرست به قدری زیاد است که بسیاری از جدل‌ها و دعواهای داخلی ایرانی‌ها را در حال حاضر باید تحت تأثیر قرار دهد و همه بنشینند فکر کنند که چگونه یک تمدن بزرگ که در حال حاضر این ادعا را دارد که می‌خواهد دنیا را اصلاح کند، خودش به چنین روزگاری دچار شده است که واقعاً به ابزار مسخره‌ی جامعه جهانی تبدیل شده و هر جایی که برود و ادعا کند که نظام مقدس ما می‌خواهد این کار و این کار را کند، بلافاصله لیست شفافیت بین‌المللی را بیرون می‌آورند و در مقابل چشم آن‌ها قرار می‌دهند.