تابوهایی که به‌اضطرار شکسته شد

ایرج ادیب‌زاده

در چارچوب سیاست «درهای باز به سوی دموکراسی» در ترکیه، رجب طیب اردوغان نخست‌وزیر ترکیه پس از نزدیکی به ارمنستان و بازکردن مرزهای میان ترکیه و ارمنستان، می‌خواهد به خواسته‌های اقلیت کرد کشورش پاسخ دهد.

رضا شجاعی وکیل دادگستری و عضو جمعیت دفاع از حقوق بشر ترکیه باور دارد که برای نخستین بار این طرح آشتی ملی دولت ترکیه باعث شد که در پارلمان آن کشور از واژه‌ی ممنوعه‌ای چون کرد و نیز ستم‌هایی که طی نود سال بر اقلیت کرد آن کشور انجام گرفته است، صحبت شود. رضا شجاعی به خواست‌های دیگر کردها نیز اشاره می‌کند:

دیروز برای اولین بار در پارلمان ترکیه بحث بسیار پرحرارتی میان حزب کرد دموکراتیک اجتماعی و افراد دیگر در مجلس درگرفت.

البته محیط بحث بسیار دموکراتیک بود و حزب دموکرات کردها توانست برای اولین بار در تاریخ ترکیه خواست‌های ملی‌‌شان را و ستم‌هایی که در طی سال‌ها بر آنان روا شده است را به زبان بیاورند که این در تاریخ ترکیه بسیار مهم است.

کردها مطالبات دیگری هم دارند که متأسفانه به علت دخالت سیاسی ارتش جز با وارد کردن بحث رفراندوم نمی‌توان پی‌گیر بود.

یکی از خواست‌های کردها این است که بتوانند با زبان کردی در مدارس تدریس کنند که این یکی از اختلافات مهم آقای اردوغان است و مسأله‌ی دوم خلع سلاح پ کا کا است که پ کاکا به این بحث نزدیک نخواهد شد، چراکه هنوز به دولت اعتماد کامل ندارد.

ولی آقای احمد ترک از حزب دموکرات اجتماعی کرد در مجلس گفت که اگر دولت حسن نیت به خرج دهد، می‌توانیم قول دهیم که ظرف سه ماه سلاح‌ها جمع شده و این مسأله وارد راه حل نهایی شود.

تا چندی پیش شما نمی‌توانستید آزادانه از زبان کردی صحبتی به میان آورید. امروز اما تلویزیونی «کانال ۶» هست که از طرف دولت تأسیس شده و به زبان کردی برنامه دارد، کانال‌های خصوصی نیز هستند که نام‌های تغییریافته‌یشهرهایی که بعد از کودتای سال ۱۹۶۰ اسم‌شان را تغییر داده بودند، به حالت قبل برگردانداند، حتا خود نخست وزیر و یا رئیس جمهور از اسم‌های قدیمی به زبان کردی استفاده می‌کنند.

به عقیده‌ی این وکیل دعاوی طرح آشتی ملی در ترکیه زمانی می‌تواند منسجم باشد که قانون اساسی ترکیه تغییر کند:

این زمانی می‌تواند به نوعی منسجم و نتیجه‌‌گیرانه شود که قانون اساسی تغییر کند. زبان رسمی دولت ترکیه زبان ترکی است و دیروز آقای احمد ترک در مجلس ترکیه، از طرف حزب دموکراتیک اجتماعی، اعلام کرد که ما زبان رسمی ترکیه را قبول داریم، ولی در کنار آن باید نهادهایی برای زبان کردی تأسیس شود و بچه‌ها باید بتوانند با این زبان در مدارس تحصیل کنند.

بعضی از اصلاحات و رفرم‌هایی در شهرداری‌های منطقه‌ی کردنشین انجام شود. شهرداری قدرت عمل بیشتری داشته باشد و در دانشکده‌ای در منطقه‌ی کردنشین به زبان کردی تدریس شده و انستیتوی کردلوژی دائر شود.

همه‌ی این‌ها منوط به قطع شدن حملات ارتش ترکیه به مناطق جنوبی است. چون هنوز این حملات به صورت گسترده ادامه دارد. از یک‌طرف مبارزه در مجلس ادامه دارد، از طرف دیگر ارتش ترکیه هم به اعمال فشار غیردموکراتیک در منطقه کردنشین ادامه می‌دهد.

رضا شجایی می گوید: اردوغان از اقداماتی صحبت می‌کرد که طی سال‌ها، پس از سه کودتایی که در ترکیه صورت گرفته بود، در مناطق کردنشین صورت گرفته است؛ و این کاملا دور از انتظار بود.

رضا شجاعی به گروه صلحی که عبداله اوجلان به ترکیه فرستاد و مثل قهرمانان از آنان استقبال شد، اشاره دارد:

هر منازعه‌ای طرفی دارد. یکی از طرف‌های این منازعه هم آقای عبداله اوجلان است. آقای عبداله اوجلان روی کردها نفوذ بسیار زیادی دارد.

حتی در مجلس ترکیه ۲۱ نفری که نماینده‌ از مناطق کرد هستند، با نفوذ آقای عبداله اوجلان انتخاب شده‌اند. این واقعیت را باید قبول کنیم. هستند کسانی که مخالف نظرات او باشند، ولی در کل عبداله اوجلان روی مردم مناطق کردنشین نفوذ عجیبی دارد.

او سبب شد که امروز ۳۴ نفر به عنوان نمایندگان آشتی وارد ترکیه شده و آزادنه تردد کنند و کسی آن‌ها را بازداشت نکنند و این امر به‌واسطه خواست عبداله اوجلان بوده است که البته به همین روال نماند، چراکه می‌گویند شما چرا به صورت گسترده جشن گرفتید، ظاهراً این مورد نارضایتی ترک‌ها قرار گرفته است.

شما ۹۰ ـ ۸۰ سال است که پدر کردها را درآورده‌اید و آن‌ها به خاطر این صلح خوشحال‌‌اند و ایرادی ندارند.

آسو صالح روزنامه‌نگار کرد ساکن سوئد که به تازگی از ترکیه بازگشته است، از تأثیر طرح آشتی ملی روی کردستان ایران می‌گوید:

روز گذشته بعد از ۹۰ سال درباره‌ی مسأله‌ی کردها بحث شد. اظهاراتی که اردوغان روز گذشته در پارلمان ترکیه به زبان آورد، حکایتی بود کاملاً از اذهان به دور.

کاملاً بعید بود. اردوغان از اقداماتی صحبت می‌کرد که طی سال‌ها، پس از سه کودتایی که در ترکیه صورت گرفته بود، در مناطق کردنشین صورت گرفته است.

سوزاندن روستاها و کوچ اجباری کردها از روستاها به شهر. در مورد این که چه تأثیری می‌تواند بر کردهای ایران داشته باشد، باید گفت که اصولاً به دلیل همسایگی کردهای ایران، ترکیه و عراق تأثیرات بسیاری خواهد داشت.

از سال ۱۹۹۱ و بعد از این که دولت فدرال کردستان در استان‌های دهوک، سلیمانیه و اربیل تشکیل شد، دولت‌های ترکیه و ایران کاملاً احساس خطر می‌کردند. حتی کردهایی که از ایران به عراق مسافرت و از آن‌جا بازدید می‌کردند، هنگام بازگشت بازداشت می‌شدند.

زمانی که در سال ۲۰۰۴ قانون اساسی عراق فدرالیسم اعلام شد و کردستان عراق به عنوان کردستان فدرال به نوعی مستقل شد، کردهای ایران در شهرهای سنندج و مهاباد و دیگر شهرها اقدام به پخش شیرینی کردند که این به‌نظر زنگ خطری بود برای ایران.

ولی به نظر می‌رسد که با سیاست‌های دوگانه‌ای که جمهوری اسلامی و ترکیه در قبال حکومت کردستان داشتند این زنگ خطرها کمتر شده است. ولی تفاوت‌هایی وجود دارد.

آسو صالح روزنامه‌نگار تفاوت اساسی بین ترکیه و ایران را در مورد مسأله‌ی کردها و اقلیت‌ها مسأله‌ی قوانین می‌داند. او می‌گوید در ترکیه اعدام مخالفین به کلی از میان رفته است، اما در ایران جمهوری اسلامی هم‌چنان به اعدام مخالفان ادامه می‌دهد:

تفاوت اساسی‌ای که میان ترکیه و ایران در این‌زمینه وجود دارد، مربوط‌ به قوانین است. در ترکیه قوانین صریحی مبنی بر رد و نفی هویت و زبان کردی وجود دارد.

در ایران این اصل در قوانین وجود دارد، اما در عمل نه. برای نمونه در اصل ۱۵ قانون اساسی ایران بر حق آموزش به زبان مادری یا اصل‌های دیگر که در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران وجود دارند، تأکید شده است.

ولی در ترکیه این گونه نیست. در ترکیه برای انجام برخی اصلاحاتی که باید صورت گیرد خود قانون بازدارنده است. بحث اصلی که در پارلمان و محافل رسمی ترکیه، طی روزهای اخیر صورت گرفته است بحث تغییر قوانین است.

مثلاً در مورد اعدام. حکم اعدام مدت‌هاست که در ترکیه اجراء نمی‌شود. یعنی در سال ۱۹۹۹ که با فشار اتحادیه‌ اروپا حکم اعدام عبداله اوجلان رهبر حزب کارگران کردستان به حبس ابد تغییر کرد، از آن لحظه تا کنون مخالفین به صورت رسمی اعدام نمی‌شوند. ولی در ایران قوانین به گونه‌ی دیگر است.

رضا شجاعی وکیل دادگستری و عضو جمعیت دفاع از حقوق بشر ترکیه هم عقیده دارد حرکت آشتی ملی روی کردهای ایران هم اثر خواهد گذاشت:

امروز هر نوع حرکتی در مناطق کردنشین روی مناطق کردنشین دیگر کشورها تأثیر می‌گذارد. مثلاً دولت خودمختار در شمال عراق روی ترکیه تأثیر گذاشت.

البته در ترکیه این تأثیرات به‌واسطه فشاری است که از سوی اتحادیه اروپا و دولت آمریکا به این کشور وارد می‌شود. آمریکا از نظر سیستم کار خودش در عراق، اتحادیه اروپا هم به‌واسطه معیارهای حقوق بشر و استاندارهای خودش، ترکیه را وادار به این تغییرات کرد.

این حرکت‌ها می‌تواند روی کردهای سوریه هم تأثیر بگذارد و هم‌چنین بر کردهای ایران. منتهی امروز تنها خلق کرد نیست که در فشار قرار دارد، امروز فارس‌ها هم در فشار هستند، آذری‌ها هم همین‌طور. بله، امروز ستم ملی بر تمام اقوام اعمال می‌شود.

در حال حاضر یک دیکتاتوری مذهبی در ایران جریان دارد. امروز آزادی خلق ترک جدا از آزادی خلق کرد نیست. اگر در ترکیه بعضی از نهادهای دموکراتیک عوض نشده بود، مسأله‌ی کردها هیچ وقت نمی‌توانست پیش بیاید.

ترک‌ها توانستند برخی قوانین را تغییر دهند، بعضی از قوانین ضد کمونیستی، آزادشدن کمونیست‌ها، تغییر قانون اساسی به نفع اصول دموکراتیک سبب شد که در خود کردهای ترکیه هم این خواست‌ها ابراز شده و به آن‌ها هم سرایت کند.

اگر روزی این تغییرات در ایران باید از همه طرف باشد. من فکر نمی‌کنم در درازمدت بر ایران تأثیر زیادی بگذارد، چون دولت ایران با تمام اقوام ایران مشکل دارد نه فقط کردها.