«جنبش دانشجویی، دیرپاترین جنبش در ایران است»

ایرج ادیب‌زاده

سه شنبه، ۱۷ نوامبر، روز جهانی همبستگی دانشجویان و هفتادمین سالگرد آن است. ۷۰ سال پیش، سال ۱۹۳۹، تظاهرات دانشجویان دانشگاه پراگ علیه اشغال چکسلواکی توسط نازی‌ها با سرکوب شدید قوای هیتلری روبه‌رو شد. اما از آن پس جنبش‌های دانشجویی در همه‌ جای جهان در صف نخست علیه‌ دیکتاتورها بودند.

در این رابطه با سعید قاسمی‌‌نژاد و سپیده فرخنده گفت‌وگو کرده‌ام.

آقای قاسمی‌‌نژاد، شما در حالی در این میزگرد شرکت دارید که نیمی از اعضای مرکزی ادوار تحکیم در زندان‌های جمهوری اسلامی هستند. عبداله‌ مؤمنی، سخن‌گوی ادوار تحکیم که به هشت سال زندان محکوم شده است؛ احمد زیدآبادی، حسن اسدی، محمد صادقی، موسی ساکت، کوه‌زاد اسماعیلی عضو شورای مرکزی شعبه‌ی گیلان ادوار و دیگران.

شما به عنوان عضو ادوار تحکیم وحدت و دانش‌آموختگان لیبرال دانشگاه‌های ایران، چه مسائلی را در مورد جنبش‌های کنونی دانشجویان ایران با سندیکای دانشجویان فرانسه مطرح خواهید کرد؟

بحثی که من می‌خواهم برای دوستان، خصوصاً دانشجویان فرانسوی مطرح کنم، بخشی از آن مربوط به توضیح ساختار قدرت در ایران است. چون ساختار قدرت در ایران خیلی غلط‌انداز است و خیلی از دوستان این احساس را دارند که در آنجا دموکراسی حاکم است.

من می‌خواهم برای‌شان توضیح دهم که چرا دموکراسی ایران نمایشی است.

همچنین شما اطلاع دارید که در دهه‌ی ۷۰ـ ۶۰ در بین سازمان‌های دانشجویی ایرانی، اروپایی و آمریکایی یک همبستگی خیلی خوبی بود. من می‌خواهم برای‌شان توضیح دهم که چرا این همبستگی دیگر وجود ندارد. بحث دیگر این است که انتظار ما از این همبستگی چه چیزی می‌تواند باشد.

به وضعیت امروز جنبش دانشجویی اشاره کردید. این وضعیت را شما اکنون چطور می‌بینید؟

جنبش دانشجویی مثل دیگر جنبش‌های اجتماعی در ایران، مثل جنبش زنان، جنبش کارگران، جنبش معلمان، جنبش اقلیت‌‌های قومی و مذهبی تحت فشار است. جنبش دانشجویی دیرپای‌ترین جنبش اجتماعی در ایران است و بیشترین مبارزه را هم با استبداد چه در دوران پهلوی و چه در دوران حکومت فعلی کرده است.

این مبارزه همچنان ادامه دارد و هر قدر که مبارزه شدیدتر می‌شود، قاعدتاً فشارها هم شدیدتر می‌شود. در آستانه‌ی ۱۶ آذر تصور من این است که حکومت حمله‌ی بسیار گسترده‌ای به دانشجویان خواهد کرد، چنان‌که ازهمین امروز شروع شده است. احکامی که برای اعضای ادوار تحکیم صادر شده، بازداشت‌ها و بازداشت دانشجویان فعالی مثل آقای سلمان سیما در این روزها به این دلیل است.

سعید قاسمی‌‌نژاد، عضو ادوار تحکیم وحدت

آن‌طور که از اطلاعیه‌ها روی سایت‌ها برمی‌آید، ۱۶ آذر امسال از سوی دانشجویان بسیار گسترده برگزار خواهد شد!

بحث‌هایی که الان میان دانشجویان مطرح است، یکی این است که ما دیگر ۱۶ آذر را به عنوان یک روز دانشجو در نظر نگیریم، بلکه به عنوان هفته‌ی دانشجو در نظر بگیریم که بتوان این مبارزات را گسترش بیشتری داد.

دوم این است که ۱۶ آذر فرصت خیلی خوبی است برای این که ما بتوانیم این مبارزه را در شهرهای کوچک هم گسترده‌تر کنیم. یعنی دانشگاه‌ها در آنجا به مناسبت ۱۶ آذر مراسمی بگیرند و در شهرهایی که این جنبش هنوز به آن میزان لازم، گسترده نشده است، ما بتوانیم آن را گسترده‌تر کنیم.

قاعدتاً دانشجویان از همین الان خودشان را برای برخورد آماده کرده‌اند. بسیاری از دوستان دارند مکان‌های دیگری تدارک می‌بینند، برای این که بتوانند در آن روز حضور پیدا کنند. چون بازداشت آن‌ها قبل از مراسم ۱۶ آذر بسیار محتمل است.

آیا روز ۱۶ آذر از طرف گروه‌های مردمی هم مورد حمایت قرار گرفته و می‌گیرد؟

مسلماً مردم حمایت می‌کنند. منتهی تفاوتی که ۱۶ آذر با روزهای دیگر، مثل ۱۳ آبان یا روز قدس دارد و ما باید به آن توجه کنیم و همین الان به مردم اطلاع دهیم، این است که در روز ۱۶ آذر ما تظاهرات خیابانی توسط حکومت نداریم. یعنی این امکان وجود ندارد که مردم بروند و به یک تظاهرات خیابانی بپیوندند.

به همین دلیل ما حدس می‌زنیم تعداد مردمی که می‌توانند بیایند و به اعتراضات ۱۶ آذر بپیوندند کمتر خواهد بود و این هم طبیعی است.

انتظار ما هم اصلاً این نیست که در ۱۶ آذر و یا در هفته‌ی دانشجو ما شاهد تظاهرات عظیم و گسترده‌ی خیابانی باشیم. این را از همین الان باید به مردم گفت که رسانه‌های حکومتی نتوانند از این موضوع استفاده کنند، برای این که جنبش را سرخورده کنند.

انتظار ما از ۱۶ آذر این است که در درون دانشگاه‌ها در سرتاسر کشور ما شاهد جنبش‌های اعتراضی باشیم و اگر امکانش فراهم باشد که یک تظاهرات خیابانی رخ دهد، خب چه عالی! اگر نبود، چیزی را از دست نداده‌ایم.

شما امشب با سندیکای دانشجویان فرانسه روبه‌رو هستید و با آن‌ها صحبت می‌کنید. چه انتظاری از دانشجویان فرانسه و دیگر کشورها دارید؟

انتظاری که ما الان از این همبستگی جنبش‌های دانشجویی جهانی داریم، با انتظاری که مثلاً در زمان شاه داشتیم کاملاً متفاوت است.

زمان شاه، حکومت محمدرضا پهلوی عمیقا نسبت به آن چیزی که در جامعه مدنی اروپا می‌گذشت حساس بود. آن حکومت نسبت به تصور غربی‌ها به حکومت ایران، و تصور رسانه‌های غربی نسبت به حکومت ایران بسیار حساس بود. منتهی الان جمهوری اسلامی اصلاً هیچ تفاوتی برایش ندارد که این رسانه‌ها چه می‌گویند، یا این نهادهای مدنی غربی چه می‌کنند.

برای جمهوری اسلامی آن‌جایی مهم است و به او فشار می‌آید، که دولت‌های غربی فشارهای جدی مثل فشارهای اقتصادی و سیاسی آورند. اعتراض به این که چرا حقوق بشر در ایران نقض می‌شود برای حکومت مهم نیست. در واقع آنجا است که برای جمهوری اسلامی مهم است.

اگر فشارهای خارجی بخواهد اثری داشته باشد، باید اعتراضات‌مان در اینجا گسترده شود و نهادهای مدنی و سندیکاهای کارگری و دانشجویی هم به یک‌دیگر بپیوندند و دولت‌ها به حکومت جمهوری اسلامی فشار آورند.

حالا این که این فشار چه هست، ما نمی‌دانیم. به هرحال جنبش مردم ایران اگر رهبر دارد، آن رهبر باید خودش درخواست کند که چه فشارهایی اعمال شود.

در میزگردی که امروز برای همبستگی با دانشجویان ایران تشکیل شد، خانم سپیده فرخنده هم به‌عنوان نویسنده و روزنامه‌نگار شرکت داشت. خانم فرخنده، درباره‌ی چه مسائلی با سندیکای دانشجویان سراسری فرانسه صحبت خواهید کرد؟

در واقع فضای دانشگاه‌ها در ایران همیشه فضایی اعتراضی و آزادیخواهانه بوده است، از همان زمان که دانشگاه در ایران بوجود آمد. اما همیشه هم حکومت سعی کرده این فضا را کنترل کند. ولی پس از انقلاب این کنترل خیلی شدید شد.

سپیده فرخنده، نویسنده و روزنامه‌نگار

انقلاب فرهنگی را یادآوری می‌کنم که پیامدهایش چه بود؛ اخراج اساتیدی که ایدئولوژی کسانی که حکومت را قبضه کردند، قبول نداشتند و اخراج دانشجویان، تعطیل شدن دانشگاه‌ها و این که سعی شد توسط حکومت اسلامی به نوعی تمام فضای دانشگاه تحت تأثیر یک ایدئولوژی قرار گیرد که البته موفق هم نشدند.

اتفاق دیگری هم بعد از انقلاب افتاد که واقعاً در تاریخ ایران پیشینه نداشت و آن این است که دفتر نمایندگی رهبری در فضای دانشگاه تحمیل شد و بسیج دانشجویی که وابسته به این دفتر است، تا بقیه دانشجویان را تحت نظر داشته باشد و جلوی فعالیت‌های اجتماعی‌، سیاسی، فرهنگی دانشجویان را بگیرد هم آغاز به کار کرد.

الان چند سال است که بسیج سعی می‌کند پیکر شهدای جنگ را در فضای دانشگاه دفن کند و این برای بوجود آورن یک فضای امنیتی و نیز برگزاری مراسم مذهبی در دانشگاه است.

حداقل ۱۰ سال است که بیشترین هزینه را دانشجوها پرداخته‌اند. باید یادآوری کنم که مقاومت دانشجویان خیلی قوی است و الان با این که سرکوب بسیار شدید است، حکومتی‌ها نمی‌توانند به راحتی بروند دانشگاه و سخنرانی کنند و برای خودشان تبلیغ کنند.

برای مثال دانشجویان صفارهرندی را از دانشگاه اخراج کردند. در واقع با همه‌ی سرکوب‌ها و تهدیدها در ایران، دانشجویان خیلی مقاومت می‌کنند.

من فکر می‌کنم برای دانشجویان فرانسوی شناختن تاریخچه‌ی مقاومت دانشجویی در ایران خیلی جالب خواهد بود. الان هم که ۱۶ آذر در پیش است و همین تاریخ ۱۶ آذر را هم حتماً یادآوری می‌کنم که چه شد و چرا این روز به روز دانشجویان در ایران تبدیل شد.

بعد ازانقلاب، دولتیان همیشه می‌خواستند این روز را به نفع خودشان مصادره کنند و آن را به یک روز تبلیغاتی تبدیل کنن که در این راه موفق نبودند. حتی در سال ۲۰۰۶ و در این روز، دانشجویان احمدی‌نژاد را در دانشگاه تهران هو کردند.

خانم فرخنده، چه واکنشی را از سندیکای سراسری دانشجویان فرانسه انتظار دارید؟

آن‌چه برای من مهم است این است که انجمن‌های دانشجویی فرانسوی واقعیت‌های ایران را بشناسند و کمک کنند تا وقایعی که امروز در ایران می‌گذرد در سطح جامعه فرانسه شناخته شود.