روزنامه‌نگار، اولین قربانی استبداد و دیکتاتوری

مریم محمدی

با وجود این که بیش از یک‏صد سال پیش در اولین قانون اساسی مشروطیت ایران، روزنامه‏نگاران و اهالی مطبوعات جایگاه حقوقی ممتازی یافته و رکن چهارم مشروطیت تعریف شدند، اما تقریباً همیشه اولین قربانیان استبداد و دیکتاتوری در کشور، همین گروه بوده‏اند. به نوعی که پیش و پس از انقلاب بهمن، همواره بخشی از محکومین دادگاه‏های سیاسی، روزنامه‏نگاران بوده‏اند.

با آقای عبدالرضا تاجیک، روزنامه‏نگار و عضو انجمن صنفی روزنامه‏نگاران ایران در این باره گفت‏وگو می‏کنم:

همان‏طور که شما نیز اشاره کردید، در جریان برگزاری انتخابات دهمین دوره‏ی ریاست جمهوری و حوادث پس از آن، تعداد زیادی از روزنامه‏نگاران بازداشت شدند که اسامی آنان در گزارش‏های حقوق بشری و گزارش‏های انجمن‏ها و گروه‏های مدافع حقوق روزنامه‏نگاران منعکس است.

به مرور زمان، برخی از این روزنامه‏نگاران با قرار وثیقه و یا کفالت از زندان آزاد شدند. ولی هم‏چنان ما شاهد زندانی بودن تعدادی از روزنامه‏نگاران و چهره‏های مطبوعاتی هستیم. اگر بخواهیم نام ببریم: آقایان سحرخیز، زیدآبادی، کیوان صمیمی (که مدیر مسئول نشریه‏ی نامه هم بود) و بهمن احمدی هم‏چنان در زندان هستند. برخی دوستان وب‏نگار مانند آقای محمودیان نیز هم‏چنان در بازداشت به‏سر می‏برد.

گویا آقای محمودیان در آخرین ملاقات به خانواده‏ گفته است که مقامات زندان از ایشان خواسته‏اند برای مدت دست‏کم چهار سال تهران را ترک کند و شغل روزنامه‏نگاری را کنار بگذارد.

بله همین‏طور است. در میان خانم‏های روزنامه‏نگار نیز خانم فریبا پژوه هم‏چنان در بازداشت است و خانم شهیدی نیز جدیداً آزاد شده است. آقای پیرحسینلو، روزنامه‏نگار و وب‏نگار بازداشت شده و آقای هادی حیدری که در مراسم دعای کمیل بازداشت شده بود، خوشبختانه در چند روز اخیر آزاد شدند. اما برخی از دوستان هنوز هم‏چنان در بازداشت به سر می‏برند.

این سری از روزنامه‏نگاران در ارتباط با حرفه‏ی خود دستگیر شده‏اند؟ یا در رابطه‏ی مستقیم با وقایع پس از انتخابات؟

تا آن‏جایی‏ که من اطلاع دارم، اتهام برخی از دوستان اخلال در نظم عمومی، اقدام علیه امنیت ملی از طریق نوشتن و مواردی مشابه این بوده است که عمده‏ترین اتهام، اخلال در نظم عمومی است.

در مورد خود من، مصداق این اتهامات اعلام نشد. به طور کلی یکی از مواردی که در این حکم‏ها ارائه نمی‏شود، مصداق جرم است. زمانی که تفهیم اتهام می‏کنند، مصداقی که جرم انجام گرفته، مشخص نیست.

آقای تاجیک، چه در مسأله‏ی توقیف و بسته شدن روزنامه‏ها و چه در موارد این‏چنینی که منجر به دستگیری روزنامه‏نگار می‏شود، یکی از مسائل مطرح شده این است که از نظر معیشتی برای خانواده‏ی روزنامه‏نگار چه شرایطی پیش می‏آید؟

مهم‏ترین یا یکی از مهم‏ترین مشکلات روزنامه‏نگاران در شرایط کنونی، مشکل معیشتی و عدم امنیت شغلی آن‏ها است.

در حال حاضر تعداد روزنامه‏ها و نشریات منتسب به اصلاح‏طلبان بسیار کم است و نشریاتی هم که منتسب به اصول‏گرایان هستند، برخی همکاران روزنامه‏نگار که دید و نگاهی متفاوت با آن‏ها دارند و یا در روزنامه‏های اصلاح‏طلب کار کرده‏اند را نمی‏پذیرند.

این دوستان روزنامه‏نگار یا باید شغل‏شان را تغییر بدهند یا این که از ایران مهاجرت کنند و در رسانه‏های فارسی زبان در خارج از کشور مشغول به کار شوند. از آ‏ن‏جایی که متأسفانه آن‏قدر آزادی عمل برای فعالیت روزنامه‏نگارانی که در زندان بوده‏اند وجود ندارد، آن‏ها به راحتی نمی‏توانند از طریق کار در یکی دو نشریه‏ی محدودی هم که هست، زندگی‏شان را بگذرانند.

مؤسسات و یا سازوکارهایی هم که حامی روزنامه‏نگاران باشد و وقتی به چنین مسائلی برمی‏خورند، حامی خانواده‏های آنان به لحاظ اقتصادی باشد، آیا اساساً در ایران وجود دارد؟

یکی از اتفاقاتی که پس از انتخابات دهمین دوره‏ی ریاست جمهوری رخ داد، این بود که دفتر انجمن صنفی روزنامه‏نگاران ایران که متشکل‏ترین و یکی از نهادهای مهم حمایت از حقوق روزنامه‏نگاران بود، متأسفانه پلمب شد. با بسته شدن محلی که روزنامه‏نگاران می‏توانستند از آن طریق مطالبات‏شان را پی‏گیری کنند، امکان کمک این انجمن به دوستان و همکاران با مشکل مواجه شده است.

آیا در شرایط فعلی، امکان هیچ‏گونه کار جمعی در حمایت از همکارانتان برای شما وجود دارد؟ اقداماتی از قبیل ملاقات‏ها و نشست‏هایی با مقامات و یا نوشتن نامه‏های دسته‏جمعی؟

مهم‏ترین محل برای انجام این قبیل کارها، انجمن صنفی بود که متأسفانه دفتر آن پلمب شد. یکی از اقدامات دیگر نیز انتشار بیانیه است. ولی ما شاهد بودیم و در خبرها نیز آمده بود که در پی امضای بیانیه‏ای، برخی از دوستان روزنامه‏نگار به نهادهای امنیتی احضار شدند و سؤالاتی در رابطه با این مسأله از آنان شده بود.

به همین دلیل فکر می‏کنم، اگر ما بخواهیم کاری جمعی انجام بدهیم، احتمال دارد با توجه به همین مسائل، دوستان ما مقداری احتیاط کنند و کارها با کندی پیش برود. از سوی دیگر، متأسفانه از مراکز دیگری مانند معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد که باید پی‏گیر باشند، خبری مبنی بر انجام اقداماتی در این رابطه نشنیده‏ایم.

خود شما هم تا همین اواخر دچار محدودیت‏هایی بودید و تا جایی که می‏دانم، ممنوع‏الخروج هم شدید. آیا این محدودیت برطرف شد؟

خیر، بحث ممنوع‏الخروجی من هنوز حل نشده و پاسپورتم را هنوز نداده‏اند.

این وضع در مورد خیلی از روزنامه‏نگاران دیگر هم صدق می‏کند؟

بله، برخی از دوستان پیش از بازداشت و پیش از انتخابات دهمین دوره‏ی ریاست جمهوری و حوادث اخیر ممنوع‏الخروج شدند و هم‏چنان ممنوع‏الخروجی‏شان ادامه دارد.


بسیاری از روزنامه‏نگاران مورد اشاره‏ی آقای تاجیک، به شکل خانوادگی دستگیر شده‏اند. ژیلا بنی‏یعقوب و بهمن احمدی امویی، یکی از این زوج‏ها هستند که هر دو پس از انتخابات دستگیر شدند. ژیلا بنی‏یعقوب آزاد شد و بهمن احمدی امویی هم‏چنان در زندان است.

ژیلا بنی‏یعقوب در این باره می‏گوید:

در باره‏ی بهمن، باید بگویم که چند روز است از بند هشت (اندرزگاه هشت اوین) به بند امنیتی ۳۵۰ منتقل شده است. خوبی بند ۳۵۰ این است که ظاهراً زندانیان سیاسی و زندانیان انتخابات در آن‏جا نگاه‏داری می‏شوند و فکر می‏کنم این یکی از اقدامات مثبت دادستان جدید تهران است.

در چند سال اخیر این اعتراض وجود داشت که چرا زندانیان سیاسی در کنار زندانی‏هایی که جرایم‏شان هیچ ربطی به مسائل سیاسی ندارد، نگهداری می‏شوند. در دوره‏ی اخیر هم اعتراضات زیادی در این ارتباط صورت گرفت.

اما اکنون به نظر می‏رسد که آقای دادستان دستور تفکیک زندانیان را داده است و تعدادی از زندانیان حوادث پس از انتخابات و احتمالاً دیگر زندانیان سیاسی نیز به بند ۳۵۰ منتقل شده‏اند و در روزهای آینده نیز بقیه به آن‏جا منتقل خواهند شد.

شرایط رفاهی ایشان و دیگر زندانیان چگونه است؟

شرایط رفاهی و بهداشتی بندهای مختلف اوین چندان رضایت‏بخش نیست و واقعیت این است که در میان تمام این زندان‏ها، بند ۲۰۹ اوین که بند امنیتی وزارت اطلاعات است، شرایط رفاهی، امکاناتی وغذایی بهتری داشته است. اما متأسفانه امکانات در بخش‏های دیگر نامناسب است.

دارو و درمان دیر در اختیار زندانیان گذاشته می‏شود و در حالی که الان هوا سرد شده است، ظاهراً هنوز وسایل گرمایشی در اوین روشن نشده‏اند. با وجودی که اوین در منطقه‏ای قرار داد که نسبت به سایر قسمت‏های شهر سردتر است و در آن‏جا سرما زودتر از دیگر مناطق شهر شروع می‏شود، وسایل گرمایشی روشن نیست و لباس گرم نیز در اختیار آن‏ها قرار نگرفته است.

تا کنون اجازه هم نداده‏اند که خانواده‏ها لباس گرم برای زندانیان‏شان ببرند. در نتیجه، اکثر زندانیان مریض شده‏اند. از جمله بهمن هم دچار سرماخوردگی و آنفولانزای شدید شده است.

به شما گفته‏اند به چه دلیل لباس‏های گرم را قبول نمی‏کنند؟

گویا اوین قوانینی دارد که مطابق آن، هر بند آن دو بار در سال لباس قبول می‏کند که خود این قانون برای ما جای سؤال دارد. ظاهراً یکی از نوبت‏های پذیرش لباس، اول پاییز است. اما چون این عزیزان ما اول پاییز به این بند منتقل نشده‏اند، پذیرش دوباره‏ی لباس به اول بهار موکول می‏شود.

البته شنیده‏ایم، دادستان در این مورد هم دارد اقدامات مثبتی انجام می‏دهد که امکان پذیرش لباس تا هفته‏ی آینده فراهم شود. تا این لحظه به ما اجازه نداده‏اند لباسی بدهیم، اما باز امیدواریم که این اتفاق بیفتد.

آقای تاجیک به آزادی برخی زندانیان سیاسی مطبوعاتی، با تامین وثیقه و کفالت اشاره کردند. این امر هم همواره به آسانی ممکن نمی‏شود. امروز قرار بود آقای احمد زیدآبادی به همین ترتیب آزاد شود. احمد زیدآبادی علاوه بر آن که دبیرکل سازمان ادوار تحکیم وحدت است، روزنامه‏نگار پرسابقه و عضو هیأت مدیره‏ی انجمن روزنامه‏نگاران نیز هست.

خانم مهدیه محمدی که وثیقه‏ی مورد تقاضای دادگاه را تهیه کرده و امروز برای آزادی وی به دادگاه مراجعه کرده بود، در این باره می‏گوید:

روز دوشنبه که من نامه و وثیقه را بردم، قاضی گفت: «تا ظهر دست نگاه دارید». روز سه‏شنبه که وکیل برای پی‏گیری مسأله نزد قاضی رفت، قاضی گفته بود: «ما شرمنده‏ی خانم زیدآبادی شدیم. اما من سعی می‏کنم تا فردا ظهر این مشکل را حل کنم». امروز هم که رفتیم، گفتند: «نامه از ثبت نیامده است».

مشخص است که همه‏ی این‏ها بهانه است. نمی‏خواهند آزاد کنند، دارند بهانه می‏آورند. وقتی وکیل آقای زیدآبادی گفته بود به ثبت می‏رود که ببیند این نامه کجا گیر کرده است، رییس دفتر قاضی گفته بود: «نه نه، لازم نیست شما به ثبت بروید. انشاالله روز شنبه خبر بگیرید».

ولی وثیقه را از شما پذیرفته بودند؟

بله، وقتی می‏گویند منتظر نامه‏ی ثبت هستند، یعنی وثیقه را پذیرفته‏اند و فقط منتظر نامه‏ی ثبت هستند که وثیقه را بازداشت کنند.

و آقای زیدآبادی را آزاد کنند.

بله آزاد کنند. اما به نظر من، این بهانه است. چون کار ثبت یک روزه انجام می‏شود. در مواردی وقتی کسی ظهر وثیقه گذاشته، شب همان روز زندانی را آزاد کرده‏اند. اما من از روز دوشنبه صبح نامه‏ی کارشناسی را دست آن‏ها داده‏ام. همان‏جا هم به من گفتند که خودشان برای ابلاغ به ثبت اقدام می‏کنند.