فرهنگ و تاریخ

صوفی صحنه‌، دزد کنگاور

رامین مستقیم: گاندی در جوانی به عنوان حقوق‌دان در آفریقای جنوبی با اندیشه و آثار لئون تولستوی آشنا شد و انجمن دوستداران تولستوی را تشکیل داد. اندیشه‌ی دوری از خشونت تولستوی که با مسیحیت فرقه ارتودوکس روسیه به‌هم آمیخته بود، در ذهن گاندی با هندوئیسم و پرهیز از گوشت‌خواری درآمیخت و آن‌چنان به کام هندیان از مذاهب مختلف گوارا آمد که انگار از عصر باستان این اندیشه در هندوستان خاستگاه داشت.

شهریورگان، روز پدر ایرانی

مریم رییس دانا: سی‌ام اَمرتات ۱۳۸۹ خورشیدی، همزمان با چهارم شهریور ۳۷۴۸ زرتشتی خجسته است به جشن شهریورگان. کلمه شهریور در اوستا خشتره‌ویریه است که در پارسی شده شهریور. جزء اول این کلمه به‌معنی قدرت و حکومت کشور است که کلمات شهر و شهریار از آن گرفته شده‌اند، و جز دوم به معنی آرزو شده. بنابراین معنی ترکیبی این واژه حکومت آرزوشده می‌تواند باشد. درباره‌ی این جشن بیش‌تر بدانیم در گفت‌وگویی با شاهین سپنتا.

آخرین آرمان باقیمانده از عصر روشنگری

برگردان ونداد زمانی: بر خلاف پیشگویی‌های بدبینانه برخی از مورخین، ایده‌ی عصر روشنگری به توحش و خشونت عمومی بشر ختم نشده است و با وجود نادیده گرفتن آرمان‌های روشنفکران و دانشمندان قرن ١٧ اروپا، دنیای معاصر قادر گشت تا آرزوی «بهبود بخشیدن به زندگی بشر» را کمابیش عملی و زنده نگه دارد. در این بخش ابتدا نگاهی داریم به چگونگی اجرای ایده‌های روشنگری و در پایان انحراف و انکار آن در قرن‌های بعدی را مرور خواهیم کرد.

میراث در خطر

شکوفه منتظری: ماه گذشته، در جریان سی و چهارمین نشست کمیته میراث جهانی سازمان یونسکو در شهر برازیلیا، پرونده‌های ارائه شده از سوی کشورهای مختلف مورد بررسی قرار گرفت و دو اثر تاریخی از ایران به فهرست میراث جهانی سازمان یونسکو اضافه شدند. اما ثبت یک اثر تاریخی‌ـ فرهنگی در سازمان یونسکو چه فایده‌ای برای آن اثر تاریخی یا مردم آن کشور دارد؟ در این زمینه با بیژن روحانی، کارشناس میراث فرهنگی گفت‌وگو کرده‌ام.

تاثیر فرهنگ سامی بر شکوفایی تمدن باستانی کرت

فروغ.ن.تمیمی: «یان بست»، استاد بازنشسته باستان‌شناسی و زبان‌های ماقبل تاریخ دانشگاه آمستردام است که چهل سال از زندگی خود را صرف تحقیق در زمینه باستان‌شناسی در اروپای شرقی و حوزه مدیترانه کرده و در مورد تمدن‌های قدیمی یونانی در جزیره کرت کتاب‌های متعددی به زبان آلمانی و انگلیسی منتشر کرده است. یان بست، سرانجام در سال ۲۰۰۹ پس از سال‌ها کار و بررسی موفق به رمزگشایی از الواح به‌دست آمده در جزیره کرت شد.

می‌بخشیم، اما فراموش نمی‌کنیم

کیارش پارسا عالی‌پور: چند روز پیش، زادروز یک آزادی‌خواه مشهور بود: فعال برجسته‌ی مبارزه با تبعیض نژادی در آفریقای جنوبی و نخستین رییس‌جمهور برگزیده‌ی این کشور پس از سرنگونی حکومت آپارتاید. این فرد کسی نیست جز نلسون رولیهلاهلا ماندلا، مشهور به نلسون ماندلا. ماندلا را در آفریقای جنوبی، بیش‌تر با عنوان «مادیبا» می‌شناسند. این عنوان افتخاری را بزرگان خاندان ماندلا به او داده‌اند. این عنوان مترادف با نام نلسون ماندلا است.

زرتشت، پیغمبر فراموش شده‌ی یکتاپرستان

ترجمه‌ی ونداد زمانی: بی‌تردید، جمعیت کوچک زرتشتیان در سراسر جهان خوشحال خواهند شد اگر به هر دلیلی در گاردین از آنها یادی شود، حتی اگر در این حد باشد که در لیست الفبایی در کنار بهایی‌ها نامی از آنها برده شود. بی‌توجهی و بی‌خبری از باورهای زرتشت و جنبه‌های خارق‌العاده و جهانی مذهب پارسیان کهن که ٨٠٠ سال قبل از میلاد مسیح وجود داشته است حتی از چشم علا‌قه‌مندان جدی مذاهبِ قدیم نیز دور مانده است.

میراث فرهنگی افغانستان در آلمان

امیر رسولی: هر چند که در اثر جنگ های داخلی موزه‌ی ملی کابل آسب دیده، اما هنوز پا بر جاست و آثاری از فرهنگ غنی افغان‌ها را در این عمارت می‌توان دید. این آثار فرهنگی به طرز معجزه‌آسایی محفوط مانده‌اند تا همچنان نشلنه‌ای باشند از فرهنگ افغانستان در طول هزاره‌ها. اکنون پاره‌ای از مهم‌ترین آثار به جای مانده از میراث فرهنگی افغان‌ها در موزه‌‌ی «بوندس کونست هاله»‌ی بُن، پایتخت سابق آلمان به نمایش گذاشته شده است.

ابداع خلق یهود

میترا داودی: شلومو ساند، مورخ اسرائیلی در پژوهش‌هایش نظریه‌های صهیونیست‌ها را که در اساطیر مذهبی قوم یهود ریشه دارد به چالش کشیده است. شلومو ساند اعتقاد دارد که صهیونیسم خلق یهود را ابداع کرده است با این هدف که از یهودیان یک ملت واحد بسازد و برای آنها هویت اسرائیلی و یهودی تدارک ببیند. ساند اعتقاد دارد که دولت اسرائیل به وجود نیامد که در خدمت همه‌ی اسرائیلی‌ها باشد، بلکه دولت اسرائیل تشکیل شد تا کاری برای یهودیان سرگردان انجام دهد.

«تهران شهری به رنگ دنیا»

رضا جمالی: هنوز کاملا مشخص نیست که هسته اصلی این شهر چه وقت به وجود آمده و از چه دروانی تهران نام گرفته است. در هیچ یک از منابع، دوره قبل از اسلام، ذکری از تهران نشده است. امروزه از تهران به‌عنوان شهر ۷۲ ملت نام برده می‌شود؛ شهری که در زیر پوست خودش شهر دیگری را آفریده است که فقط با زندگی در این دیار می‌توانی آن را کشف و در آن سفر کنی. تهران شهری به تمامی رنگ‌های عالم است. تهران، پایتخت ایران، با جمعیتی بین هفت تا ۱۰ میلیون نفر است.

دموکراسی ویژه هند

ترجمه‌ی ونداد زمانی: برقراری جمهوری در هند، حادثه‌ی غیرمترقبه‌ای به نظر می‌رسید. هند همراه با کسب استقلال موفق شد تا حکومتی دموکرات، قانون اساسی‌ای لیبرال و مؤسسات دولتی غیرمذهبی را پایه‌گذاری کند. همه‌ی این دستاوردها، انتخابی بود که توسط طبقه‌ی نخبه هند شکل گرفته بود، گروه اجتماعی مرفهی که ضمن تماس با غربی‌ها به پرورش سلیقه‌ی دموکراتیک تن داده و اصراری هم نداشت تا قوانین جدید بازتاب شیوه ارزشی ملت‌های بومی هند باشد.

پنبه‌اش را زدند و ماست‌ها را هم کیسه کرد

مهدی پرتوی: از آن‌جایی که پهلوان پنبه از آئین پهلوانی چیزی نمی‌دانست و از علائم پهلوانی هم جز پنبه‌های گلوله شده «که او را به صورت یک پهلوان با سینه‌های برجسته و بازوان سطبر نشان می‌دهد» نشانی دیگری نداشت، چون «پنبه‌اش را می‌زدند» دیگر چیزی از او باقی نمی‌ماند. پس به شلیک خنده تماشاچیان از صحنه می‌رفت و نوبت به پلهوانان واقعی می‌داد. اصطلاح «پنبه‌اش را زدند» از همین دلقک‌های پنبه‌ای ریشه گرفته.

نخستین کتابخانه‌ی افسانه‌ای ایرانیان در کهن‌دژ

ركن‌الدين همای فرخ: ایرانیان پیش از اینكه از توز (پوست درخت خدنگ) برای نوشتن استفاده كنند نوشته‌های خود را بر پوست دباغی شده‌ی گاو می‌نوشتند. این سنت به قبل از آیین زرتشت می‌رسد و از یادگارهای آیین مهری است. چون گاو در آیین مهرپرستی مقدس بود. نوشته‌های آئین مهری را بر پوست گاو می‌نوشتند و این سنت در آیین زرتشت مانند بسیاری دیگر از معتقدات آیین مهری رسوخ کرد.

«بادنجان دور قاب‌چین»

مهدی پرتوی: در زمان ناصر‌الدین شاه وزراء و امراء و رجال قوم در آشپزخانه به آشپز کمک می‌کردند. آنها که در رأس‌شان صدراعظم قرار داشت، با وجود آن که از آشپزی مطلقاً چیزی نمی‌دانستند، دو وظیفه‌ی مهم بر عهده داشتند: یکی آن‌که چهارزانو بر زمین نشینند و مثل خدمه‌های آشپزخانه بادنجان‌ها را پوست بکنند. دیگر آن‌که این بادنجان‌ها را پس از پخته شدن دور قاب‌های آش و خورشت بچینند. از آن تاریخ بود که مردم به افراد متملق و چاپلوس «بادنجان دور قاب‌چین» گفتند.

پدر من هم کمونیست بود ولی...

ونداد زمانی: نویسنده و روزنامه‌نگار اسلواکی، «مارتین سیمیکا» و معمار معروف مجارستانی، «لزلو رایک»، نه تنها به نسل جدید مخالفان سوسیالیسم دولتی در اروپای شرقی تعلق دارند، بلکه پدران‌شان نیز کمونیست‌های معروفی بودند که قبل از فروپاشی اردوگاه شرق به دلیل مخالفت با دیکتاتوری دولتی به زندان افتاده بودند. آنچه می‌خوانید ترجمه گفت‌وگوی نشریه بین‌المللی «ماگیار» با این دو هنرمند است.

«اميد، نان روزانه آدمی است»

حمید حمیدی: رابیندرانات تاگور (۷ می ۱۸۶۱- ۷ اوت ۱۹۴۱) موسیقدان، شاعر، فیلسوف و چهره‌پرداز هندی بود. شهرتش بیشتر به خاطر اشعار اوست. وی نخستین کسی است که از قاره آسیا توانست به جایزه نوبل دست یابد. پدرش دبندرانات و مادرش سارادادیوی نام داشتند. به تاگور لقب گوردیو به معنای پیشوا داده‌ بودند. تاگوردر بامداد هفتم ماه مه سال ۱۸۶۱ ترسایی زاده شد. او چهاردهمین و واپسین فرزند مهاریشی بود.

در جست‌وجوی «خدا شهر»

ونداد زمانی: در بخش دوم مطلب «اولین قانون مدرن حمایت از فقرا» می‌خوانیم که وایوز بیش از هر چیز یک اومانیست مذهبی بود که همه‌ی تلاش عقیدتی‌اش را معطوف تدوین کردن زمینه‌های عملی و قابل اجرای بازگشت بشر به آغوش وعده داده شده خداوند کرد. وایوز قبل از آن‌که از طرف حکم‌رانان شهر «براژ» پیشنهاد تهیه برنامه‌ای جهت سروسامان دادن به وضعیت فقرای شهر را دریافت کند، در دربار شاهان و مراکز علمی و مذهبی اروپا، لقب مرد صلح را از آن خود کرده بود.

اولین قانون مدرن «حمایت از فقرا»

ونداد زمانی: در سال‌های اخیر ده‌ها کتاب و مقاله‌های تحقیقاتی و انتقادی در باره‌ی راه‌حل عملی که متفکر اومانیست اسپانیایی، «جان لویی وایوز» در سال ۱۵۲۶ میلادی تدوین کرد، به رشته تحریر در‌آمده است. در این آثار از کتاب «حمایت از فقرا» به عنوان اولین بیمه عمومی، اولین بیمه بیکاری، اولین قانون سواد آموزی عمومی، اولین موسسه خیریه غیرمذهبی و حتی تحت عنوان اولین منشور حقوق بشر در تاریخ معاصر جهان یاد می‌شود.

نمادهای کهن ایرانی در نیویورک رژه رفتند

پانته‌آ بهرامی: فروردین امسال هفت ساله شده است، پر از رنگ و نور و درخشش و پر از آوای موسیقی، عشق و دوستی. تلاش دارد که سنت‌های دیرینه‌اش را در قاره‌های دیگر نیز به نمایش بگذارد تا دنیا بداند آنان مردمانی هنردوست هستند، که دارای یکی از قدیمی‌ترین جشن‌های طبیعت هستند. رژه‌ی نوروزی شهر نیویورک امسال شامل ۱۳ سکوی سیار بود که در قلب شهر نیویورک برگزار شد. در همین زمینه با برخی از دست‌اندرکاران این رژه گفت‌وگو کرده‌ام.

گل‌برگ‌های پژمرده انقلاب «گل سرخ»

ترجمه‌ی ونداد زمانی: بیش از ٢٠٠٠ روز از قیام مردم گرجستان می‌گذرد. گرجستان قدم‌به‌قدم در حال تبدیل شدن به یک زندان بزرگ است. حکومت گرجستان از ابزار مشابه دیکتاتوری‌های معاصر کاملا بهره می‌جوید؛ از طرفی با تبلیغات به شدت نمایشی «طرف‌دار خلق بودن»، بر طبل توخالی وعده‌های رفاه و گداپروری می‌کوبد و از طرف دیگر به گونه‌ای مداوم به بحران‌های خارجی دامن می‌زند. تلنگرهای بیجای میخاییل ساکشویلی به روسیه، حتی از مرحله نمایش هم گذشته است و هر از چندگاهی به رویارویی نظامی با آن‌ها نیز تن می‌دهد.