میراث فرهنگی افغانستان در آلمان

امیر رسولی

هر چند که در اثر جنگ های داخلی موزه‌ی ملی کابل آسب دیده، اما هنوز پا بر جاست و آثاری از فرهنگ غنی افغان‌ها را در این عمارت می‌توان دید. این آثار فرهنگی به طرز معجزه‌آسایی محفوط مانده‌اند تا همچنان نشلنه‌ای باشند از فرهنگ افغانستان در طول هزاره‌ها. اکنون پاره‌ای از مهم‌ترین آثار به جای مانده از میراث فرهنگی افغان‌ها در موزه‌‌ی «بوندس کونست هاله»‌ی بُن، پایتخت سابق آلمان به نمایش گذاشته شده است.

با توجه به این که سربازان آلمانی در افغانستان حضور دارند، این نماایشگاه از اهمیتی سیاسی هم برخوردار است.

در نمایشگاه میراث فرهنگی افغانستان در بن ۲۳۰ اثر از طلا، عاج و شیشه به نمایش گذاشته شده است. قدمت پاره‌ای از این آثار به چهار هزار سال می‌رسد.

در سال‌های پیش از جنگ، در موزه‌ی ملی کابل حدوداً ده هزار اثر وجود داشت. با شروع جنگ‌های داخلی و اشغال افغانستان توسط ارتش سرخ موزه‌ی ملی بارها غارت شد. کار به آنجا کشیده بود که برخی وزراء خانه‌های مجلل خود را با این آثار زینت می‌دادند. پس از اشغال افغانستان، کارمندان موزه ملی کابل این آثار ملی را به سرعت بسته‌بندی کردند و در خانه‌های روستایی پنهان کردند.

با وجود شرایط جوی نامناسب، گرمای شدید در تابستان و سرمای استخوان‌سوز زمستان در افغانستان این آثار ملی در خانه‌های روستایی در امنیت بیشتری بودند تا در موزه‌ی یک کشور اشغال‌شده و غارت‌شده. در سال ۱۹۸۸م با شدت گرفتن جنگ‌های داخلی هنردوستان و فرهنگ‌دوستانی که این آثار را مخفی کرده بودند، آنها را در یک جا گرد آوردند و در گاوصندوق بانک مرکزی افغانستان که در زیرزمین قصر ریاست جمهوری قرار داشت پنهان کردند.

از ان زمان تاکنون پانزده جنگ خونین در افغانستان درگرفته و با این حال به طرز معجزه‌آسایی این گنجینه‌ی عظیم و گرانبهای فرهنگی آسیب ندیده است. کارمندان موزه و کارمندان بانک که از مخفیگاه این گنجینه مطلع بودند، این راز را با کسی در میان نگذاشتند و بدین ترتیب میراث ملی افغان‌ها را از نابودی نجات دادند. طالبان در طی حکومت خود بر این سرزمین ۲۵۰۰ مجسمه را نابود کرد و تردیدی نیست که اگر از مخفیگاه میراث فرهنگی افغانستان مطلع می‌شدند، این آثار عظیم هنری را هم نابود می‌کردند.

دو سال پس از آزادی افغانستان این گنجینه‌ی عظیم که سندی از تاریخ چهار هزارساله‌ی این سزمین باستانی است، از گاوصندوق بانک مرکزی کابل بیرون آورده شد و اکنون ۲۳۰ اثر ازین مجموعه در بن به نمایش گذاشته شده است. معاون وزیر فرهنگ افغانستان، عمر سلطان در مصاحبه‌ای با مطبوعات المانی‌زبان گفت: «ما قصد داریم به جهانیان نشان دهیم که افغانستان فقط در جنایت و بمباران و برقع خلاصه نشده است.»

در میان آثار به نمایش گذاشته شده، گنجینه‌ی «طلا تپه» اهمیت ویژه‌ای دارد. پیشینه‌ی این گنجینه به قرن اول میلادی می‌رسد و نشانگر تأثیرپذیری افغان‌ها از فرهنگ یونانی، رومی، چینی و هندی است. افغانستان از زمان اسکندر کبیر از نظر استراتژیکی برای امپراطوری یونان و روم اهمیت داشت و آنها با افغان‌ها داد و ستد فرهنگی داشتند. آثار باستانی، از جمله گنجینه‌ی «طلا تپه» که در شهر «آی خانوم» به دست آمده، نشان‌دهنده‌ی عمق این تأثیرپذیری فرهنگی است.

باستان‌شناسان درباره‌ی نام این شهر «آی خانوم» پژوهش‌هایی انجام داده‌اند، اما هنوز به نتیجه‌ی قطعی نرسیده‌اند. آنها احتمال می دهند که این شهر را به نام یک شاهزاده خانم ازبکی (لونا خانم) نامیده باشند.
گوری که در طلا تپه کشف کرده بودند، مربوط بود به گور یک مرد بانفوذ افغان که پنج زن داشت و او را همراه با همسرانش دفن کرده و روی جنازه‌ها را با بیست هزار قطعه جواهر پوشانده بودند. گور این شخص در نزدیکی راه ابریشم قرار دارد.

در «بوندس کونست هاله»‌ی بُن آثاری که از شیشه و کریستال ‌اند و حل‌شان از افغانستان به آلمان به سادگی امکان‌پذیر نبود به نمایش گذاشته نشدند.

این نمایشگاه یکی از مهم‌ترین رویدادهای فرهنگی آلمان در سال جاری است و نشانگر عظمت و قدمت فرهنگ افغانستان و تأثیرپذیری این فرهنگ باستانی از فرهنگ‌های دیگر است.