تاثیر فرهنگ سامی بر شکوفایی تمدن باستانی کرت

فروغ.ن.تمیمی

دانش و فرهنگ در یونان قدیم بر بستر تمدنی باستانی در جزیره کرت واقع در دریای مدیترانه متولد شد. پیشینه‌ای غنی و تاثیرگذار بر شکل‌گیری تدریجی تمدن اروپایی در هزاره‌های بعدی. تمدنی با شکوه که بنای نخستین آن‌چه که اکنون تمدن غرب نام دارد، برروی آن برپا شده است.


جزیره کرت در بخشی از مدیترانه که دریای اژه نام دارد و از شرق به سواحل ترکیه می‌رسد، واقع شده است. اولین بقایای انسانی در جزیره کرت به هشت هزار سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد. شکوفایی تمدن مینوسی در این جزیره در بیش از سه هزار سال قبل از تولد عیسی، با رونق تجارت، هنر و معماری همراه بود. تمدنی با اسطوره‌ها، صنعت‌گری، برپایی معابد و کاخ‌های شگفت‌انگیز و هم متمایز از جهان پیرامونش.

یکی از آخرین تحقیقات باستان‌شناسانه در باره‌ی تمدن کرت کتاب: «رمزگشایی کتیبه بیبلوس،Het Byblosschrift ontcijferd» نوشته‌ی باستان‌شناس هلندی، «یان بستJan Best» است که در اکتبر امسال در هلند منتشر خواهد شد. کتابی که به عقیده نویسنده و ناشر به بحث‌های جدیدی درباره‌ی منشاء تمدن در یونان باستان و هم به‌طور خاص تمدن عهد عتیق در جزیره کرت و بخشی از یونان فعلی دامن خواهد زد.

یان بست استاد بازنشسته باستان‌شناسی و زبان‌های ماقبل تاریخ دانشگاه آمستردام است که چهل سال از زندگی خود را صرف تحقیق در زمینه باستان‌شناسی در اروپای شرقی و حوزه مدیترانه کرده و در مورد تمدن‌های قدیمی یونانی در جزیره کرت کتاب‌های متعددی به زبان آلمانی و انگلیسی منتشر کرده است.

یان بست، سرانجام در سال ۲۰۰۹ پس از سال‌ها کار و بررسی موفق به رمزگشایی از الواح به‌دست آمده در جزیره کرت شد. کشفیات اخیر او تئوری‌ها و یافته‌های باستان‌شناسان اروپایی و آمریکایی دیگر را در زمینه ارتباط تنگاتنگ میان زبان، فرهنگ و هنر مردم کرت با مناطق گوناگون در خاورمیانه تایید می‌کند.

یان بست در باره تاریخچه کار خود می‌گوید:

«من و همسرم نانی دوفریسNanny de Vries که او هم باستان‌شناس است در سال‌های هفتاد قرن گذشته با مطالعه فرهنگ‌های گوناگون در حوزه مدیترانه که بخشی از اروپا، شمال افریقا و خاورنزدیک را دربرمی‌گیرد، به این مسئله برخوردیم که با وجود تنوع زبان و سوابق تاریخی، نقاط اشتراک زیادی میان سنت‌ها و فرهنگ‌ها در این مناطق وجود دارد. هم چنین زمانی که از طرف یونسکو در بلغارستان مشغول حفاری بودیم متوجه تاثیر شدید هنر پارسیان بر تمدن باستانی تراسیه در بلغارستان شدیم.

همین موضوع درباره تمدن پیش از تاریخ در جزیره کرت هم صدق می‌کند. گروهی از باستان‌شناسان اروپایی براین باورند که تمدن درخشان هزاره‌های قبل از میلاد در این جزیره از درون خود این سرزمین و کاملا مستقل از فرهنگ‌های دیگری که در گوشه و کنار دریای مدیترانه و سرزمین آناتولی، خاورمیانه و مصر وجود داشتند، زاده شد. بسیاری از این متخصصان منکر هرگونه تاثیر و نفوذ هنر و معماری سرزمین‌های اطراف بر جزیره کرت می‌شوند.

البته گروه دیگری که من هم به آن تعلق دارم، با مطالعات باستان‌شناسانه تاثیر هنر و معماری شرق میانه بر هنر و معماری در جزیره کرت را نشان داده اند. و هم با رمز گشایی نوشته ها بر الواح باقی مانده تاثیر خط و زبان‌های سامی و هم خط هیروگلیف مصری را در شکل‌گیری فرهنگ در این منطقه نشان می‌دهند.»

یان بست، باستان‌شناس هلندی

یان بست در ادامه می‌گوید:

«در سال‌های هفتاد قرن گذشته این تئوری خیلی رادیکال بود و طرح چنین تئوری‌هایی در کشور من با دردسر همراه بود. من توسط استادم ویلم خلاس برخنWillem ،Glasbergen تعلیم دیده و پس از اخذ مدرک دکتری در تاریخ باستان به پیشنهاد استادم به تدریس و تحقیق در مورد هزاره‌های قبل از میلاد پرداختم و به همین خاطر زبان‌های باستانی تمدن‌های کرت را آموختم.

در آن زمان گروهی از باستان‌شناسان هلندی و اروپایی ادعا می‌کردند که فرهنگ و هنر در کرت بدون ارتباط با مناطق دیگر شکوفا شده و از آن جا به خاک اصلی یعنی یونان در سده‌های بعد رسیده است. این باستان‌شناسان هنوز هم به دلیل نظرات اروپا محورانه خود حاضر به دیدن تاثیر تمدن‌های شرقی بر جزیره کرت نیستند. اما در مطالعات خودم در کرت، به تاثیر مذاهب، هنر و فرهنگ‌های سرزمین فلسطین، مصر، سوریه، آناتولی و بعدها پارس‌ها بر تمدن کرت برخوردم. حقیقتی که قبل از من هم بارها توسط باستان‌شناسان فرانسوی و آمریکایی گوشزد شده بود.

شما در گلدان‌ها، سفال‌ها و اشیا دیگر این تاثیر را می‌بینید. و از همه مهم‌تر در معماری قصرهای عظیم باقی مانده از دوران مینوسی. مثلا طرح ساختمان قصر ماری که در کنار رود فرات در بیش از بیست و پنج قرن قبل از میلاد مسیح ساخته شده، کاملا به قصر مالیا که پانصد سال بعد در جزیره کرت بنا شده شبیه است. پس معماران کرت با اقوام ساکن در کنار رود فرات (سوریه امروزی) تماس داشتند.

فراموش نکنید که کرتی‌ها برای ساختن شمشیرهای بهتر به قلع احتیاج داشتند و این معادن در آن زمان در انگلستان و بوهم قرار داشتند. خب بنابراین یک مسیر تجارت و داد و ستد در مدیترانه میان کرتی‌ها با شمال اروپا وجود داشت.

از آن سو در سواحل انگلستان، مدارکی دال بر دادوستد با حوزه مدیترانه به دست می‌آید و می‌بینیم که مهره‌های اسفنجی رنگی ساخته شده در مصر باستان در سواحل بریتانیا پیدا می‌شوند. اجداد لبنانی‌ها قلع را از منطقه بوهم و انگلستان به کرت می‌آوردند و زینت آلات اسفنحی مصری را به اروپا می‌بردند. تجارت میان اقوام حوزه مدیترانه، شمال افریقا و شرق میانه علاوه بر رونق داد و ستد، باعث گسترش ارتباط فرهنگی و هنری وسیع هم بود.

تاثیر فرهنگ شرق میانه و مصر در تمدن کرت تنها به هنر و معماری محدود نمی‌شود. بنابراین من در زمینه خط و نوشتارهای باقی مانده بر الواح گلی و اشیا و دیوارها، مطالعه و بررسی کردم.

دونوع روش نوشتن در کرت در هزاره‌های قبل از میلاد وجود داشت. اول نوعی خط هیروگلیف که سخت شبیه این خط در مصر باستان و آناتولی بود و دوم خطی که خط: «Lineair A» نامیده می‌شود. من در مورد الفبای این خطوط، صداها و تلفظ شان مطالعه کردم.

خط A، قدیمی‌ترین خط اروپایی محسوب می‌شود و خط : «Lineair B» که بعد ها در سرزمین اصلی یونان مرسوم شد، از آن مشتق شده است و بعدا زبان این خط زبان یونانی شد. ما می‌توانیم حالا ادعا کنیم که اجداد یونانی‌ها از خاورمیانه به طرف غرب آمدند، چون تاثیر زبان‌های شرقی را بر این زبان می‌توانیم ببینیم. تاثیر اقوام هند و اروپایی هم بر آنها مسلم است.

آخرین تحقیق در این مورد در سال ۱۹۵۲ بود و در سال ۱۹۵۶ یک‌سری مقالات توسط Cyrus Gorden منتشر شد که نشان می‌داد خط A، به گروه خط و زبان‌های سامی تعلق دارد و بسیاری از نشانه‌ها و کلمات فینیقی و عبری در آن وارد شده است.

از سال ۱۹۵۸ دیگر کاری در زمینه خواندن و رمزگشایی الواح گلی در جزیره کرت صورت نگرفته بود. بسیاری این کار را غیرممکن می‌دانستند. من در سال ۲۰۰۹ موفق شدم که رمزگشایی الواح باقی مانده را انجام دهم و بنابراین دیگر جای شکی در مورد ریشه سامی خط A باقی نمی‌ماند. این تحقیق تمام یافته‌های قبلی در این مورد را تایید می‌کند. من حالا می‌توانم ثابت کنم که بنیان اصلی این خط در هیروگلیف مصری، سنت کرتی و خط میخی تمدن بابل و سوریه قرار گرفته است.

فراموش نکنید که پادشاهان مینوسی در جزیره کرت با تمام اقوام در حوزه مدیترانه تماس داشتند. و مسخره است اگر که ما ادعا کنیم که یک تمدن چند هزار ساله و با شکوه کاملا در انزوا و جدا از فرهنگ‌های پربار و غنی آن زمان مانند مصری‌ها، فلسطینی‌ها، اقوام ساکن آناتولی، سومری‌ها و بابلی‌ها به وجود آمد. و در ادامه تحت تاثیر سامی‌ها و پارسیان هم قرار گرفت.

اهمیت این کشف در آن است که تحقیقات من در گذشته با برخورد سرد و مخالفت آکادمی سلطنتی در هلند روبرو شده و به این خاطر من آثار خودم را به آلمانی و انگلیسی می‌نوشتم. و شاید برای شما جالب باشد که بگویم پس از آن که مقالات من در نشریات معتبر علمی اروپا چاپ شد، دوباره در هلند کار مرا جدی تلقی کردند. اما این کتاب آخر را به زبان هلندی نوشته‌ام تا سرانجام به یک بحث اجتماعی درباره‌ی ریشه‌های تمدن اروپایی که در شرق قرار دارد دامن بزنم. من اطمینان دارم که با انتشار این کتاب سروصدای زیادی به‌پا خواهد شد.»

یان بست در پاسخ این سوال که چرا هنوز پس از انتشار منابع گوناگون درباره‌ی فرهنگ‌های حوزه خاورمیانه و پیوستگی فرهنگی شرق و غرب در دوران عتیق این همه حساسیت در این مورد وجود دارد می‌گوید:

«این حساسیت از آنجا ناشی می‌شود که هنوز هم پیدایش تمدن یونانی را منحصر به فرد و تافته جدا بافته از همسایگان آن فرض می‌کنند. در بیشتر حوزه‌های دانش و قدرت در غرب تاثیر تمدن‌های خاورمیانه و شرقی بر روند شکل‌گیری هنر، زبان و خط در غرب نادیده گرفته می‌شود. به این دلیل رمزگشایی الواح به‌دست آمده در جزیره کرت باردیگر ابطلال این نظرات را برای همیشه ثابت می‌کند.»