چه کسانی از تحریم و جنگ سود می‌برند؟

حسین علوی

مهدی کروبی دبیرکل حزب اعتماد ملی، گروه‌هایی در جمهوری اسلامی و به ویژه در سپاه پاسداران را در مسئله تحریم‌های اقتصادی ذی‌نفع دانسته است.

حسن شریعتمداری، دبیر شورای مرکزی جمهوری خواهان ملی ایران در این باره به زمانه می‌گوید:

تحریم‏هایی که اخیراً از سوی سازمان ملل و سنای امریکا وضع شده و اروپا هم در ماه آینده آن را قانونی خواهد کرد، از لحاظ جهت‏گیری متوجه سپاه و مؤسسات وابسته‏ی به آن است و اگر همان‏طوری که از لحاظ جهت‏گیری طراحی شده، بتواند دقیق هم اجرا شود، قاعدتاً باید گروه‏های زیادی نتوانند از آن نفع ببرند.

ولی با توجه به فاصله‏ی زیادی که تجربه‏ نشان می‏دهد در جریان تحریم‏ها، بین جهت‏گیری تحریم‏ها و واقعیت اجرایی آن در همه‏جا به‏چشم خورده است، این نگرانی وجود دارد که گروه‏هایی از سپاه که در فعالیت‏های اقتصادی خصوصی نیز ذی‏نفع‏اند و نوعی نهادهای زیرزمینی و شبکه‏های مخفی در اقتصاد ایران به‏وجود آورده‏اند، بتوانند از تنگی فضا استفاده کنند و همان‏طور که آقای کروبی هم در صحبت‏ خودشان گفتند، ممکن است از این فضا بیشتر متنفع بشوند و بنابراین اصرار داشته باشند محیطی را فراهم بیاورند که این تحریم‏ها هم‏چنان پابرجا بماند.

بنابراین، این نگرانی واقعیت دارد و این گروه‏ها، گروه‏هایی از سپاه هستند که در اقتصاد ذی‏نفع‏اند. ولی تاکنون که جهت تحریم‏ها تکنولوژی بالا و مواردی است که مصرف دوگانه دارد، قاعدتاً این ذینفع بودن،در زندگی روزمره‏ی مردم که محل عمده‏ی درآمد‏ها می‏تواند باشد چندان نقشی ندارد.

ولی اگر تحریم‏ها به اجناس مصرفی، بهداشتی، آموزشی و دیگر اجناس مورد نیاز روزمره‏ی مردم توسعه پیدا کند، البته که این نگرانی وجود خواهد داشت و این گروه‏ها بیشتر منتفع خواهند بود.

هم‏چنین بخشی از روحانیت که با این گروه‏ها همکاری می‏کنند و از رانت اقتصادی دولت برخوردار هستند نیز ممکن است به‏علت متنفع شدن بیشتر از فضای موجود، هم‏چنان بر طبل خصومت خود با جهان بکوبند و این فضا را بیشتر مناسب تحریم‏های گسترده‏تر بکنند.

مهندس حسن شریعتمداری، فرزند آیت‌الله شریعتمداری

همان‏طور که می‏دانید، تحریم‏ها وارد بخشی از حوزه‏ی کالاهای مصرفی –مانند بنزین- هم شده‏اند. ایران در دوران جنگ هشت‏ ساله نیز گروه‏هایی را که منافع اقتصادی سرشار از جنگ و حتی طولانی شدن جنگ داشته‏اند تجربه کرده است. تفاوت این دو دوره از تحریم‏ها را از نظر واکنش جامعه و تنگناهای اقتصادی ناشی از تحریم‏ها چگونه می‏بینید؟ به‏ویژه اگر زمان تحریم‏ها به درازا بکشد و پیامدهای طولانی داشته باشد.

می‏خواهم در دو حوزه به این مسئله بپردازم؛ یکی اثرات اقتصادی بسیار طولانی‏مدت تحریم‏ها است که که خیلی قابل توجه است. اولاً تحریم‏ها سطح تکنولوژی و توانایی تولید مملکت را نازل می‏کند، صنعت را متلاشی می‏کند، در شبکه‏ی توزیع، نهادهای زیرزمینی مافیایی به‏وجود می‏آورد که پس از پایان دوره‏ی تحریم‏ها نیز هم‏چنان باقی خواهند ماند و در مقابل هر اقتصاد سالم و پویا مقاومت خواهند کرد، دستگاه دولت را هم با این گروه‏های مافیایی درهم‏می‏تند و چنان فاسد می‏کند که از آن‏چه هم امروز هستند، فاسدتر باشند و امکان اصلاح‏شان در درازمدت نیز بسیار سخت می‏شود.

از لحاظ واکنش جامعه؛ جامعه‏ی امروز، همان جامعه‏ی یک‏دست زمان جنگ که در پشت یک نظام ایدئولوژیک ایستاده و چون به مملکت‏اش حمله شده بود، بر فرض مخالفت عده‏ای با نظام هم، وظیفه‏ی خویش می‏دیدند که از مملکت خودشان دفاع کنند، نیست. آن حال و هوای انقلابی سال‏های اول انقلاب به‏کلی از بین رفته است و شرایط متفاوتی است.

جامعه‏ی امروز، یک جامعه‏ی متکثر شده است، یک جامعه‏ی مدنی در آن شکل گرفته، خواست‏های مدنی گروه‏هایی که حداقل زندگانی را دارند، در کوتاه‏مدت به خواست‏های اقتصادی‏شان می‏چربد. بنابراین بسیاری از آنان از تحریم‏ها استقبال هم کرده‏اند.

اما در میان‏مدت، وقتی زندگانی طبقه‏ی متوسط مختل شود و این طبقه خود را فقیر حس کند و هرروز به‏طور گسترده‏ای، به قشرهای آسیب‏پذیر جامعه اضافه شود، طبعاً اعتراضات دامن خواهد گرفت و این اقشار در مقابل حکومت خواهند ایستاد و روزگار سختی را ممکن است داشته باشند.

این‏ها اثرات میان‏مدت تحریم‏ها است و متأسفانه هرنوع به آن‏ها نگاه کنیم، تحریم‏ها بدون هزینه‏ی سنگین برای ملت نخواهند بود.

در این هفته‏ها و به موازات تشدید تحریم‏ها، خطر حمله‏ی نظامی به تأسیسات هسته‏ای و نظامی ایران، در صورت کارساز نبودن تحریم‏ها، بار دیگر مطرح شده است. خطری که از آن به عنوان برخورد محدود یا جنگ محدود یاد می‏شود. آیا گروه‏هایی در حکومت هستند که منافع سیاسی معینی از این برخورد نظامی داشته باشند؟

بله؛ اگر برخوردها محدود بود و واقعاً محدود باقی می‏ماند، گروه‏هایی از حکومت قاعدتاً داوطلب آن بودند. برای این‏که دست‏کم حمایت پاره‏ای از مردم را می‏توانستند داشته باشند و پایه‏ی اجتماعی‏شان که سخت آسیب‏پذیر شده، تا حدودی مرمت پیدا می‏کرد. بنابراین شاید مانند زمان آقای خمینی، عده‏ای می‏گفتند که جنگ نعمت است. علاوه بر آن، ممکن بود منافع اقتصادی هم داشته باشند.

ولی اشکال این‏ جنگ‏های محدود آن است که با توجه به واکنشی که ایران و گروه‏های وابسته‏اش ممکن است نشان بدهند، به‏هیچ‏وجه معلوم نیست که محدود باقی بماند.

به نظر من، هدف اسراییل از حمله‏ی محدود نیز اصولاً درگیر کردن امریکا و اروپا در جنگ بر علیه ایران است. بنابراین تنها لابی قدرت‏مندی که بدون توجه به نتایج جنگ، می‏کوشد که این جنگ زودتر درگیر شود، اسراییلی‏ها هستند. برای این‏که با مشکلات عدیده‏ای در منطقه روبرو هستند و ایران مشکلات آنان را به نحو بارزی زیاد می‏کند.

اما حمله‏ی به ایران ممکن است دنیا را با جنگی درگیر کند که عاقبت آن ندیدنی است. بنابراین عناصری از سپاه که منافع اقتصادی هم دارند، اگر آدم‏های عاقلی بودند، قهراً با توجه به این تیر در تاریکی و ریسک غیرقابل محاسبه، نباید از حمله‏ی به ایران استقبال می‏کردند.