آیا توافقنامه هسته‌ای تهران را باید جدی گرفت؟

مریم محمدی

توافق هسته‌ای تهران در روز دوشنبه‌ی هفته‌ی جاری، امیدهای فراوانی را برای سد کردن راه تحریم‌های تازه علیه ایران گشود.

واکنش آمریکا را چگونه باید ارزیابی کرد؟ سیاست تهران در آینده چه باید باشد و چشم‌انداز آتی چیست؟
نظرات دو تحلیل‌گر سیاسی در ایران و اروپا را درباره‌ی این مسائل پرسیده‌ام: دکتر نظام‌الدین قهاری در تهران و دکتر سعید محمودی در سوئد.

آقای دکتر نظام‌الدین قهاری نویسنده و فعال ملی‌ـ مذهبی در داخل ایران است که از توافق‌نامه‌ی تهران نیز استقبال کرده‌اند. او درباره‌ی حمایت نیروهای ملی‌- مذهبی از این بیانیه می‌گوید:

در هر صورت ما باید در جهت استقلال خودمان و رسیدن به یک تکنولوژی کافی و غنی اقدام کنیم. عصبانی کردن جهان و درگیری با جهان و با همه درافتادن هم به‌نظر ما صحیح نیست. ما در این زمینه هدف‌مان از امضای این بیانیه، تأمین صلح در خاورمیانه بود. چون هر دو طرف بخصوص از طرف آمریکا خیلی تهدید می‌شوند و این طرف هم کسانی بودند که جواب‌های مناسبی نمی‌دادند و بیش‌تر باعث عصبانی این‌ها می‌شدند، کوشش ما این بود که در این منطقه صلح باشد و ماجراجویی و جنگی اتفاق نیفتد. به این دلیل ما این توافق‌نامه را امضا کردیم.

و یا احتمالاً برای جلوگیری از طرح تحریم‌های تازه علیه ایران؟!

این هم یکی از موارد است. تحریم‌ها هم یکی از مواردی است که باعث اختلاف و افزایش آن و هم باعث نوعی چالش میان کشورها می‌شود. با آن هم البته مخالفت کردیم.

آقای قهاری چه نکات مثبتی در این توافق‌نامه‌ی تهران می‌بینید که به آن اهمیت می‌بخشد و باید به آن توجه کرد؟

به‌هرحال ترکیه به ما نزدیک است و برزیل هم به‌طور کلی به آن طرف نزدیک است. به‌قول معروف خیرالموجودین است.

ولی الان که مسئله‌ی تحریم‌ها دوباره در شورای امنیت طرح خواهد شده، ایران چه سیاستی را باید در پیش گیرد؟

به‌هرحال ایران تعهدی سپرده است. بهتر است که تعهدش را انجام دهد و اجرا کند. برای این که نمی‌شود در سطح جهانی تعهداتی سپرده شود، ولی اجرا نشود.

یعنی توافق تهران در حال حاضر بی‌فایده و منتفی نشده است؟

من موافق نیستم که بی‌فایده‌ی بی‌‌فایده خواهد بود. ما در این زمینه حسن نیت خودمان را داریم.

این چگونه سعی‌ای خواهد بود؟ ایران در عمل چگونه می‌تواند جلوی اجرای تحریم‌های مرحله‌ی چهارم را بگیرد؟

اگر ایران بتواند با اروپا و آمریکا به نحوی عاقلانه رفتار کند و اروپا با این قطعنامه‌ها موافقت نکند، به نظر من در این زمینه برد با ایران خواهد بود. من تصور می‌کنم که ایران اگر تعهداتی را که روی کاغذ آمده است اجرا کند، بهتر است تا اجرا نکند. چون در این مورد به‌طبع حق به ایران داده می‌شود.

دکتر نظام‏الدین قهاری، از شورای فعالان ملی مذهبی

با توجه به این که در حال حاضر موضع غرب، با این موافقت‌نامه همراه نیست، این خطر وجود ندارد که پس از این که ایران این تعهد را اجرا کرد و اروانیوم کم‌تر غنی‌ شده را به ترکیه فرستاد، غرب مانع رساندن اورانیوم ۲۰ درصد به ایران شود و همین‌طور مانع بازگشت آن به ایران، آن طور که در قرارداد ایران با ترکیه و برزیل آمده است؟

نه، این‌طورها هم نخواهد بود. بالاخره اگر آن طرف هم تعهدی سپرده، باید به تعهداتش عمل کند. در این موقع به‌قول معروف توپ به آن طرف شوت شده و ایران حسن نیت خودش را نشان داده است. اگر از آن طرف عدم اجرای این کار انجام شود و یا در تحریم پافشاری شود، در هرحال دنیا و تاریخ، آن طرف را محکوم خواهد کرد.

واکنش‌های شتابزده

آقای دکتر سعید محمودی کارشناس حقوق بین‌الملل در سوئد نیز به قرارداد تهران خوشبین بوده است:

به‌نظر من این یک بیانیه‌ی مهم بود. متأسفانه عکس‌العمل‌هایی که به آن نشان داده شده است، مناسب با میزان اهمیت آن نیست. علت اهمیت این بیانیه چند چیز است. یک این که این توافق‌نامه در تهران انجام شده، در مرکز قدرت، در جایی که می‌شود تقریباً مطمئن بود که از جانب ایران هماهنگی لازم بین همه‌ی مراکز قدرت شده و بعد این توافق صورت گرفته است.

چون من شنیدم در اخبار اشاره می‌کنند که ایران در ماه اکتبر سال گذشته هم این همین توافق را کرد، ولی بعد این مسئله را رد کرد. ولی آن توافق قبلی در ژنو بود، دست آقای جلیلی سرپرست گروه ایرانی بود که به‌نظر من هماهنگی لازم با داخل ایران نشده بود و به همین دلیل هم وقتی توافق مشخص شد، از سوی مراکز مختلف قدرت در داخل ایران مقاومت جدی و مخالفت نشان داده شد. این‌بار قضیه به‌کلی متفاوت است.

از یک نظر دیگر هم این توافق‌نامه مهم است، به‌خاطر این که این موافقت‌نامه بین ایران و ترکیه و برزیل صورت گرفته است. یعنی دو کشوری که از بسیاری جهات مورد اعتماد ایران هستند نسبت به مثلاً پنج کشور اصلی عضو شورای امنیت. بنابراین احتمال این که این توافق قطعی باشد و به نتیجه برسد، خیلی بیش‌تر از توافق‌های قبلی است.

باز از یک جنبه‌ی دیگر اهمیت آن این است که طبق اطلاعاتی که به‌هرحال الان عمومی است و در جاهای مختلف منتشر شده، هم رئیس‌جمهور برزیل و هم نخست وزیر ترکیه به‌طور مشخص و مستقیم از سوی مقامات آمریکایی، یعنی از سوی خانم کلینتون و آقای اوباما، این پیام را گرفته بودند تا این موافقت‌نامه را به انجام برسانند. یعنی قرار بر این بود که اگر موافقت‌نامه‌ای صورت گیرد، مورد قبول آمریکا نیز باشد.

دکتر سعید محمودی، استاد حقوق بین‏الملل در سوئد / عکس: دویچه‌وله

پس چه‌طور شد آقای محمودی که به فاصله‌ی کمتر از ۲۴ ساعت آمریکا مخالفت خودش را با این سیاست ایران اعلام کرد؟

راستش به طور قطعی درباره‌اش اظهارنظر کردن مشکل است. من ندیدم حتی کسانی که در داخل آمریکا مسائل را خوب می‌دانند و از نزدیک دنبال می‌کنند، علت را توضیح داده باشند. ولی به‌نظر می‌رسد که مشکل آقای اوباما هم همان مشکل مقامات ایرانی است. یعنی آن‌جا یک نفر تصمیم نمی‌گیرد. ظاهراً آن چیزی که فرض کنید آقای اوباما می‌خواهد، لزوماً آن چیزی نیست که دیگر مراکز قدرت در داخل آمریکا می‌خواهند.

بنابراین این عکس‌العمل سریع و غیرمترقبه ظرف کمتر از ۲۴ ساعت باعث تعجب بسیاری از ناظران بی‌طرف در داخل آمریکا شد. بخصوص کسانی که ایران‌شناس واقعی هستند و سال‌هاست مسائل ایران و مسئله‌ی پرونده‌ی اتمی ایران را دنبال کرده‌اند. این موضوع باعث تعجب بسیاری شد، ازجمله مشاور سیاست خارجی پرزیدنت کارتر و کلینتون و همین‌طور یکی از متخصصین مسائل ایران در وزارت خارجه آمریکا، این‌ها همه اظهار تأسف جدی و سرخوردگی کردند. به‌خاطر این که همه انتظار داشتند که لااقل دستگاه اوباما که در مقایسه با دستگاه سیاسی ایران معمولاً منطقی‌تر و معقول‌تر عمل می‌کند، حداقل یک هفته یا چهارـ پنج روز صبر کند و ببیند اثر این توافق‌نامه چیست و بعد عکس‌العمل نشان دهد.

آقای محمودی اگر واکنش آمریکا نتیجه‌ی اختلاف نظرهای سیاسی در داخل آمریکا است، موافقت روسیه و چین را با مسئله‌ی تحریم‌ها چگونه باید ارزیابی کنیم؟

به نظر من موافقت چین و روسیه را شما با توجه به محتوای این تحریم‌ها قضاوت کنید. چون محتوای تحریم‌ها در واقع چندان با تحریم‌هایی که همین الان هم مطرح است تفاوتی ندارد. گرچه چند تصمیم تازه در آن هست، ولی تحریم‌هایی که مورد نظر آمریکا بود و احتمالاً به‌صورت یک‌جانبه هم آن‌ها را اعمال خواهد کرد، به‌مراتب از این تحریم‌هایی که الان پیشنهاد شده شدیدتر بود.

به همین دلیل چون سطح تحریم‌ها را بسیار پایین آورده‌اند، به‌نظر می‌رسد روسیه و چین هم مشکلی با این تحریم‌ها نداشته‌ و توانسته‌اند بپذیرند. ولی به‌هر صورت روی چین و روسیه هم فشار بوده و هست و این‌طور نیست که هر طور بخواهند بتوانند عمل کنند.

آقای محمودی پیش از شما با آقای قهاری در تهران صحبت می‌کردم. ایشان معتقد بودند که قرارداد تهران را هنوز باید جدی گرفت و از آن قطع امید نکرد. به‌نظر شما هنوز راهی برای اعتباربخشیدن به قرارداد تهران و احتمال اجرایی آن وجود دارد؟

من موافق با این تحلیل هستم. یعنی هنوز زود است برای این که به‌طور قاطع گفت این تعهدنامه از بین رفته و فایده‌ای دیگر ندارد. بخصوص روی این مسئله باید تأکید کنم که انتقال اورانیوم غنی‌شده به ترکیه برای ایران، به‌مراتب راحت‌تر از این است که به روسیه منتقل شود که صحبت آن در ماه اکتبر مطرح بود.

بنابراین اگر علی‌الاصول این توافق یک قدم بزرگی برای حل مسئله باشد و آمریکا بخواهد با ایران این مسئله را به‌طور جدی حل کند، مسئله‌ای را که الان روشن نیست، اگر چنین مسئله‌ای باشد، این توافق‌نامه پایه‌ی خوبی برای قدم بعدی است. یعنی هنوز قاطع نمی‌شود گفت که شکست خورده و به‌خاطر تحریم‌ها ایران به کلی عقب‌نشینی می‌کند. ولی شرایط خیلی خیلی مشکل‌تر شد با این اقدام آمریکا و عکس‌العمل سایرین و یا مشکل‌تر شد که بشود باز ایران را به اجرای این تعهدنامه ملزم کرد.

ایران الان یک استدلال خوب هم از نظر داخلی و هم بین کشورهای جهان سوم دارد که بفرمایید، ما الان تعهد دادیم، ولی آن‌ها حتی یک روز هم صبر نکردند.