استاد دانشگاه تا کارگر، نیروهای جنبش سبز

مریم محمدی

پس از گذشت قریب به یک‌سال از وقایع و رویدادهایی که پیامد انتخابات ریاست‌جمهوری دهم در ایران بود و پیدایش جنبش نوظهور سبز را در پی داشت، در حالی که رهبران جنبش سبز بر پایداری و ادامه‏ی جنبش تاکید می‏کنند و حکومت مدعی پایان دادن به آن تحت عنوان «امواج فتنه‏ی سبز» است، هنوز مهم‏ترین چالش فضای سیاسی ایران جنبش سبز و نقد‏ها و ارزیابی‏ها از آن است.

در گفت‏‏وگویی با محمد علی عمویی، از فعالان سیاسی چپ در ایران، به یکی از این نقدها، یعنی عدم ارتباط و یا شاید ضعف جنبش سبز در پیوند با اقشار و طبقات فرودست جامعه، می‏پردازیم.

محمد علی عمویی، از فعالان سیاسی چپ در ایران

نگاه کلی آقای عمویی به این مسئله، کمی متفاوت است. او درباره‏ی ابعاد حضور یا غیبت اقشار فرودست در جنبش سبز معتقد است:

من پاره‏ای از ایرادها به این جنبش را مبنی بر این که طبقه‏ی کارگر در آن حضور ندارد، اصلاً قبول ندارم.

پس چهره‏ای که از این جنبش بر مبنای ارتباط کمتر با طبقات فرودست ترسیم می‏شود، از کجا ناشی می‏شود؟ جنبش سبز کدام توقع و انتظار را در این زمینه برآورده نکرده است؟

این جنبش تاکنون حرکت قانونمند و حساب‏شده‏ای داشته است. مطالباتی که مطرح کرده جنبه‏ی عام دارد، فراگیر است و طبقات گوناگون می‏توانند خواست مدنی خود را در آن جست‏وجو کنند. طبقات فرودست و به‏ویژه کارگرها که مشکلات معیشتی بسیار مبرمی دارند نیز بدون تردید جای خود را در آن‏جا جست‏وجو خواهند کرد.
هرچند تاکنون بخش اندکی از این قشر در این جنبش شرکت داشته، اما گرایش و هواداری‏اش از آن کم نبوده است. حضور هم کم‏وبیش داشته است، ولی آن‏‏‏چنان که طبقه‏ی کارگر می‏تواند در جنبش مدنی نقش مهمی ایفا کند، هنوز نبوده است.

گفته می‏شود این جنبش، جنبش طبقات متوسط شهری است و به‌همین دلیل هم حامل خواسته‏های مدنی و اجتماعی عام است. شما نیز آن‏ها را خواسته‏های عام نامیدید. آیا جهت‏گیری خاص به‌سمت مطالبات طبقه‏ی کارگر، باعث ریزش نیروهای دیگر از این جنبش نخواهد شد؟

چرا ... اصولاً من اعتقاد دارم که این جنبش در مسیر حرکت خود، ریزش‏ها و از سویی دیگر جذب‏هایی خواهد داشت. ریزش‏ها از سوی کسانی است که فکر می‏کردند یک یا دو روزه قضیه حل می‏شود، مطالبات چنین و چنان است و هزینه ندارد.

جاذبه‏ی جنبش هم برای نیروها و به‌ویژه طبقات زحمتکش است که در جهت مبارزات اقتصادی- صنفی خود حرکت می‏کنند و می‏بینند در این‏جا هم یارانی دارند و مطالبات‏شان بازتاب دارد. من تناقض نمی‏بینیم، اما البته هم‏خوانی خیلی زیادی هم ندارد.

آیا این به معنای آن نیست که رهبران و فعالین جنبش سبز در برابر یک انتخاب قرار می‏گیرند؟ مثلاً این که بخشی از لایه‏های بالایی طبقه‏ی متوسط را کنار بگذارند و با اتخاذ سیاست‏ها و شعارهای خاص، طبقات زحمتکش را که شاید طیف‏های وسیع‏تری هستند، به‌سمت خود جلب کنند؟ در واقع، بخش‏ها و گروه‏های اجتماعی‏ای را قربانی حضور گروه‏های دیگری بکنند که به‌زعم شما، حضورشان نیروی جنبش را به‌طور کیفی تغییر خواهد داد؟

تصور نمی‏کنم کسانی که دست‏اندرکار تنظیم بیانیه‏های این جنبش هستند یا احیاناً مطالبات را در اشکال گوناگون در وب‏سایت‏ها، وبلاگ‏ها و ... منعکس می‏کنند، آگاهانه در جهت کنار زدن لایه‏هایی و جذب اقشار دیگری بر آیند.

چنان که وقتی پاره‏ای از مطالب بیانیه‏های این آقایان، از سوی برخی از فعالان سیاسی جامعه‏ی ما نقد می‏شوند و مغفول ماندن برخی از مطالبات یاد‏آوری می‏شود، در بیانیه‏های بعدی شاهد توجه به این نقدها و ملحوظ داشتن این مطالب می‌شویم.

با توجه به‌عام بودن مطالبات این جنبش و با توجه به این که جنبش کارگری و مبارزات اقشار زحمتکش در ایران، تاریخی طولانی دارد که آن‏ها را از آگاهی نسبی برخوردار کرده، اساساً چرا حضور چشمگیر زحمتکشان از همان ابتدا در جنبش سبز مشاهده نشده است؟ دیگر این‌که با توجه به این که بخشی از نمایندگان جنبش کارگری در زندان به‏سر می‏برند، آیا ممکن است با خود سرکوب‏، دل‏سردی و ناامیدی از مبارزات اجتماعی را برای بخشی از کارگران و زحمتکشان ایرانی پیش ‏آورده باشد؟

به‌نظر من این‏طور نیست که اقشار فرودست و کارگران از این‏جا ناامید شده باشند. اگر امکان حضور قانونی در فضای آزاد جامعه‏ی ایران فراهم می‏بود، ما شاهد حضور آن‏ها می‏بودیم. نشانه‏ها و حضورهای معینی هم آغاز شده بود، اما این اصل جنبش است که شکلش تغییر کرده است.

به این معنا که فشار سرکوب و دستگیری‏ها موجب شده خود این جنبش مدنی که عمدتاً اشاره می‏شود بخش اعظم آن را لایه‏های میانی تشکیل می‏دهند، حضور ملموس علنی نداشته باشد. این که در انتظارند در فرصت معینی خودی نشان بدهند و مطالباتی عنوان کنند مسئله‏ی دیگری است، اما در حال حاضر، حضورها بیشتر در سایت‏ها و بیانیه‏ها خلاصه شده است.

بنابراین نمی‏توان نتیجه گرفت که کارگرها ناامید شده‏اند و به این جنبش نمی‏پیوندند. خیر، جنبش‏ها معمولاً فراز و فرودهایی دارند و در نتیجه‏ی فشارها، مقداری پای خود را عقب می‏گذارند.

ولی پا به‌عقب گذاشتن، به‌معنای به‏کلی عقب کشیدن و پس نشستن از مطالبات نیست. بلکه آگاهانه سعی می‏شود هزینه‏ها به‌حداقل برسد و یا دست‏کم مقداری کم شود و بعد هم‏چنان زنده دوباره مطرح شود.

به این ترتیب، شما با نقد مبنی بر عدم حضور طبقات فرودست در جنبش سبز کاملاً موافق نیستید. آن حضوری که از طبقه‏ی کارگر شما می‏بینید، چه شکلی از بروز و یا چه وجهی را ندارد؟

هنوز آن حرکت توفنده‏‏ای که معمولاً از طبقه‏ی کارگر انتظار می‏رود‏، دیده نمی‏شود. من فکر می‏کنم اصلاً بنا نبود چنین حالتی نمایان شود.

روند جنبش آرام آرام به‌پیش می‏رود و مطالبات خود را مطرح می‏کند. در این ترکیب کارگران هم هستند. لایه‏بندی معینی نشده که کسی بخواهد بگوید: فقط کارمندها یا فقط پیشه‏ورها و یا بازاری‏ها در آن حضور دارند. حضورها عام است؛ از استاد دانشگاه گرفته تا کارگران در این جنبش هستند.

آقای عمویی، به‌حضور متفاوت کارگران در این جنبش و به این نکته که قرار هم نبوده به آن اشکال توفنده شرکت کنند، اشاره می‏کنید. آیا این به‌معنای آن هم می‏تواند باشد که شیوه‏ی مبارزه‏ی طبقه‏ی کارگر در دوران جدید، با گذشته تفاوت دارد؟

خیر! من این را نمی‏پذیرم. چون اصلاً مبارزه‏ی طبقه‏ی کارگر شکل کلاسیکی دارد که از مبارزات اقتصادی- صنفی آغاز می‏شود.

آگاهی طبقه‏ی کارگر از همان کارخانه، از همان‏جایی که استثمار را با تمام وجودش احساس می‏کند، و افراد هم‏طبقه و هم‏درد خود را زیر یک سقف می‏بیند، شروع می‏شود و از همان‏جا که برای ساعت کار و دست‏مزد خود چانه می‏زند، مبارزه‏ی اقتصادی‏اش آغاز می‏شود.

آگاهی طبقه‏ی کارگر در همین روند ایجاد می‏شود. حال آن‏که در جنبش مدنی یک سری پیش‏آگاهی‏ها وجود دارد. وقتی که نیروهای شرکت‌کننده‏ی جنبش، نبود آزادی و نبود حقوق مشخصی را حس می‏کنند، به میدان می‏آیند.
اما طبقه‏ی کارگر در جریان مبارزه‏ی اقتصادی است که به‌تدریج متوجه می‏شود باید به‌طرف مبارزه‏ی ایدئولوژیک و مبارزه‏ی سیاسی هم برود. به‌گمان من، تا وقتی استثمار هست، این روند و این شیوه‏ی مبارزه‏ی طبقه‏ی کارگر هم ادامه دارد.