شکافی به عمق سه دهه

نیک‌آهنگ کوثر

شاید نگاه پدران نسل جوان امروز برای این گروه قابل درک نباشد. روزی روزگاری گروهی جوان دانشجو برای اعتراض به پذیرش شاه سابق بیمار ایران در بیمارستانی در آمریکا، قوانین بین‌المللی را زیر پا گذاشتند و از دیوار سفارت آمریکا بالا رفتند. آن روز شکافی میان اعضای شورای انقلاب و دولت موقت ایجاد شد و اشغالی که قرار بود ۲ روز به طول انجامد، ۴۴۴ روز طول کشید.

طرفداران تئوری توطئه بر این عقیده‌اند که نتیجه منطقی این عمل، سقوط طولانی مدت دموکرات‌ها از قدرت بود. معطل کردن بازگشت گروگان‌ها پیش از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا موجب شد که تلاش‌های مداوم مقام‌های آمریکایی و افراد میانجی‌گر به نتیجه نرسد و وزنه به نفع رانلد ریگان سنگین‌تر شد.

اما نکته این بود که آمریکا در همان دوران ریگان بیشترین کمک‌ها را به صدام حسین کرد و فشارهای بین‌المللی در همان هشت سال افزایش یافت، کشتی‌های ایران مورد حمله آمریکایی‌ها قرار گرفتند و آمریکا یک هواپیمای غیر نظامی ایران را ساقط کرد و جان همه مسافرانش را گرفت.

ایران از بهار سال ۱۳۵۹ تحت تحریم‌های زیادی بوده است. شهروندان ایرانی هر وقت به خارج از ایران سفر می‌کنند، شاهد بسیاری از برخوردهای نامناسب و بعضا تبعیض‌آمیز مأموران گمرک فرودگاه‌های مختلف با آن‌ها هستند.

ورود به آمریکا بدون انگشت‌نگاری میسر نیست

امروز شاید تعداد زیادی از افراد نسلی که از اشغال سفارت آمریکا اظهار شادی می‌کردند، بعد از دیدن نتیجه این کار، پشیمانند. گروهی از دانشجویان پیرو خط امام سعی کرده‌اند کمتر در این باب سخن بگویند، با این حال هستند کسانی چون معصومه ابتکار و یا محسن میردامادی و عباس عبدی که آن عمل را در ظرف زمانی سال ۵۸ توجیه می‌کنند.

با این همه یکی از کسانی که آن سال از این حرکت حمایت کرد و امروز آن حمایت را اشتباه و خطا می‌داند، آیت‌الله العظمی منتظری است. خبرنگار سایت موج سبز آزادی از قائم مقام سابق رهبری ایران می‌پرسد که «در نوشته‌هاى شما اشغال سفارت آمريكا در سال ٥٨ توسط‏ ‏دانشجويان پيرو خط امام يك عمل اشتباه قلمداد شده بود، در حالى كه شما از‏ ‏كسانى بوديد كه در همان زمان از اين اقدام حمايت و دفاع كرديد. علت حمايتتان‏ ‏در آن مقطع از اين اقدام دانشجويان چه بود؟ به چه دليل در زمان فعلى آن‌را‏ ‏اشتباه مى‎دانيد؟»

‌آیت‌الله منتظری چنین پاسخ می‌دهد: «اشغال سفارت آمريكا در بدو پيروزى انقلاب كه مورد‏ ‏حمايت اكثر اقشار انقلابى و مرحوم امام خمينى بود، مورد تأييد اين‌جانب نيز‏ ‏بود؛ ولى با آن عوارض منفى و حساسيت شديدى كه بين مردم آمريكا به‏ ‏وجود آورد كه هنوز آثار آن باقى است، معلوم شد كه كار درستى نبوده و‏ ‏اصولاً سفارت يك كشور به منزله جزئى از آن كشور است و كشورى كه‏ ‏در حال جنگ رسمى با ما نبود اشغال سفارت آن به منزله اعلان جنگ با آن‏ ‏كشور است و كار صحيحى نمى‌باشد. از قرار اطلاع بعضى از جوانان انقلابى‏ ‏و متعهدى كه متصدى اين كار بودند نيز اشتباه بودن آن را قبول دارند.»

روز گذشته به موازات پخش گزارش‌های مختلف از رسانه‌های آمریکای شمالی در باره تظاهرات گروه‌های مختلف طرفدار و مخالف دولت فعلی در سال‌گرد اشغال سفارت آمریکا، سی‌ان‌ان گفت‌وگویی داشت با کسانی که آن دوره نقش‌های متفاوتی بازی می‌کردند.

از یک سو با ابراهیم اصغرزاده، رهبر تندروی دانشجویی آن زمان که بعدها دبیر کل حزب اصلاح‌طلب همبستگی شد و نگاهش نسبت به ۳۰ سال پیش تغییرات عمده‌ای کرده، جان لیمبرت، گروگان آن روز که فارسی را خیلی خوب صحبت می‌کند و همسرش هم ایرانی است و نیز گری سیک، عضو شورای امنیت ملی آن زمان آمریکا که ایران و ماجرای گروگان‌های آمریکایی حوزه کاری و تخصصی‌اش بود.

ابراهیم اصغرزاده معتقد است که نباید تا ابد گروگان وضعیت پیش آمده در سی سال پیش بود. گرچه معتقد است که آمریکا و ایران ضمن آن‌که باید به این مسأله تاریخی توجه نشان دهند، اما اسیرش نمانند.

این طراح اصلی اشغال سفارت آمریکا می‌گوید که برنامه دانشجویان تنها گرفتن سفارت به مدت دو یا سه روز بود، یک اعتراض مثل همان اعتراض‌هایی که دانشجویان آمریکایی به جنگ ویتنام داشتند.

اما جان لیمبرت نظری متفاوت دارد. او معتقد است که ممکن است این گروه به همان سبک دانشجویان دهه هفتاد می‌خواستند اعتراض کنند، اما پیامد کارشان کاملاً متفاوت بوده است و آن کار گرچه ۱۴ ماه از عمر دیپلمات‌های آمریکایی را گرفت، اما برای مردم ایران بدبختی به بار آورد.

گری سیک، کسی که در آن روزگار مسؤول حوزه ایران و گروگان‌ها بود، معتقد است که فرایند اشغال سفارت آمریکا شاید در ابتدا عملی اعتراضی و دانشجویی بوده، اما نهایتاً تحت کنترل حاکمیت ایران قرار گرفت.

ابراهیم اصغرزاده در این باره می‌گوید که از همان‌جا شرایط پیچیده‌تر شد و کاخ سفید به سختی می‌توانست شرایط را تحلیل کند.

اصغرزاده پیش از این در گفت‌وگو با نشریه شهروند امروز تاکید کرده بود که آن زمان آیت‌الله موسوی خوئینی‌ها که دانشجویان عملاً به او اقتدا می‌کردند و در امور حق وتو نیز داشت. دانشجویان همچنین نظر آیت الله خمینی را جویا شده بودند که وی پیام می‌دهد که « بچه‌ها جای خوبی را گرفته‌اند، تكان نخورند و محكم آن‌جا را بگیرند.»

این مسأله باعث می‌شود که به قول اصغرزاده، اگر تزلزل و شک و تردیدی هم برای ادامه اشغال باقی مانده بود، رفع شود. اما حالا بعد از سی سال هرگاه شرایط برای برقراری رابطه میان دو کشور به‌وجود می‌آید، این نهایتاً تندروهای ایران و آمریکا و حتی اسرائیل هستند که فضا را خراب می‌کنند و مانع این مسأله محسوب می‌شوند.

گری سیک هم با اشاره به نگاه جان لیمبرت تأکید می‌کند که هرگاه دو کشور به آستانه برقراری رابطه رسیده‌اند، اتفاقی نامبارک همه چیز را به هم زده است. لیمبرت معتقد است که اگر طرفین دعوا بخواهند تا ابد هم‌دیگر را تحقیر کنند و دیگری را غیر قابل اعتماد بخواند، جایی برای گفت‌وگو و فراموش کردن زخم‌های گذشته باقی نمی‌گذارد.

یکی از تحلیل‌های غالب این بوده است که مهم‌ترین مخالفان برقراری مجدد رابطه، تندروها بوده‌اند. هم تندروهای ایران و هم آمریکا و بعضا اسرائیل.

آیت‌الله منتظری نیز در این باره چنین می‌گوید: «اگر مصالح و منافع ملى اقتضا كند كه با آمريكا رابطه برقرار شود، نبايد‏ ‏زمينه تشنج و بى اعتمادى را با شعارهاى بى محتوا تشديد نمود. بديهى است‏ ‏اسرائيل و لابى آن در آمريكا سخت مخالف رابطه ايران و آمريكا بوده و‏ ‏هست و منافع خود را در بقاى بحران كنونى بين ايران و آمريكا مى‎داند، و‏ ‏متأسفانه سران كشور به اين مهم توجه نمى‌نمايند.»