«منافع مشترک ایران و آمریکا در افغانستان»

نیک‌آهنگ کوثر

سی‌ و یک مارس، کنفرانس افغانستان در شهر لاهه هلند برگزار می‌شود. گمانه‌زنی‌ها درباره‌ی نحوه‌ی تعامل یا تقابل ایران و آمریکا در این کنفرانس شروع شده است.

در همین رابطه با دکتر علیرضا نامور حقیقی، تحلیلگر مسایل سیاسی مقیم کانادا گفت و گو کرده‌ام.

برگزاری کنفرانس افغانستان در هلند با حضور مشترک ایران و آمریکا، اما و اگرهای زیادی را سبب شده است. به نظر شما آیا ممکن است که با وجود اختلافات بسیار زیاد میان دو کشور در طول ۳۰ سال گذشته نتیجه‌ی این کنفرانس همدلی بیشتر لااقل در حوزه‌ی افغانستان باشد؟

با توجه به نقش و اهمیتی که مسأله‌ی افغانستان و ظهور مجدد نیروهای طالبان در افغانستان برای آمریکا دارد، استراتژی آقای اوباما در این راستا قرار گرفته که با این ظهور مجدد مقابله‌ی جدی شود.

اینجا حوزه‌ی مشترکی با ایران پدیدار شده که ایران هم به شدت از ظهور مجدد طالبان احساس خطر می‌کند و آن را خطری متوجه‌ی امنیت ملی خودش می‌داند.

بنابراین دو کشور منافع بسیار مشترک و نزدیک دیگری دارند که مسأله‌ی ثبات در افغانستان و مقابله با طالبان را در دستور کار قرار بدهند. علاوه بر این، هم آمریکا و هم ایران به مسأله‌ی افزایش تولید مواد مخدر در افغانستان توجه دارند و آن را متوجه‌ی امنیت و مسایل اجتماعی خودشان می‌دانند.

بنابراین این موضوع دومی است که به هر حال در حال رسیدگی است. آمریکا به خوبی می‌داند که وضعیت پاکستان شکننده است. بنابراین نیرویی که می‌تواند برای مسأله‌ی افغانستان روی آن تکیه کند همانند جنگ اول آمریکا علیه القاعده ایران است و ایران هم به خوبی می‌داند برای این‌که افغانستان به صلح و ثبات برگردد همکاری نیروهای آمریکایی و ناتو را لازم دارد.

بنابراین بعد از فترتی که ایجاد شده، به نظر من دو کشور آماده هستند که حداقل در مورد افغانستان با هم تعامل نزدیک‌تری را داشته باشند. و این شاید به طور کلی روزنه‌ای در افق حوزه‌ی روابط ایران و آمریکا باشد.

دکتر علیرضا نامور حقیقی، مدرس دانشگاه تورنتو و تحلیل‌گر سیاسی

و آیا رسیدن به نقطه‌ی مشترکی در مسأله‌ی افغانستان می‌تواند به تجدید رابطه بعد از این دوره‌ی فترت ۳۰ ساله کمک بکند؟

طبیعی است و این‌ها مانند زنجیره هستند؛ اگر هر بخش از مسایلی که میان دو کشور وجود دارد، بهبود پیدا کند قطعاً در حوزه‌های دیگر تأثیر دارد. افغانستان یکی از این حوزه‌ها هست و مسایل هسته‌ای و مسایل خاورمیانه هم جزیی از این‌هاست.

بنابراین بخشی از این تغییرات می‌تواند در حوزه‌های دیگر هم تأثیر بگذارد. هر چند ایران مایل است مسایلش را یک جا سر میز حل کند ولی به هر حال با استراتژی قسمتی به این مفهوم که موقتاً در مورد افغانستان با هم گفت‌ و گو کنند و سعی کنند نقاط مشترکشان را با هم نزدیک کنند، سیاستی است که ایران هم دنبال می‌کند.

به خصوص در مورد افغانستان که ایران از ظهور مجدد طالبان به شدت نگران است. به هر حال طالبان نیرویی است که قساوت و ایدئولوژی را با هم درآمیخته و این نیرو را در گذشته هم علیه ایران و هم علیه شیعیان افغانستان با بی‌رحمی کامل به کار برده است.

و نهایتاً سوالی که به وجود می‌آید این است که آمریکا با وزیر خارجه‌ی خودش در این اجلاس شرکت می‌کند. اما ایران معاون وزیر خارجه، آقای آخوندزاده را به آن اعزام می‌کند. تفسیر شما از اعزام معاون وزیر خارجه به جای وزیر خارجه‌ی ایران به این اجلاس چیست؟

در هر حال سوء ظن و عدم اعتماد در روابط دو کشور سابقه‌ی ۳۰ ساله دارد. ایران معتقد است در گذشته هر وقت کار آمریکا با بن‌بست مواجه شده، از ایران استفاده کرده و بعد از این‌که مشکلاتش حل شده نه تنها ایران را فراموش کرده و نه تنها پاداش نداده بلکه او را با مارک‌های متعدد مورد خطاب قرار داده است.

نمونه‌اش مسایل مربوط به افغانستان در گذشته است که ایران همه کار برای آمریکا انجام داد. و کابل را برای آمریکاییان فتح کرد و در عین حال در سمیناری که می‌خواستند رهبر آینده‌ی افغانستان را انتخاب کنند ـ برخلاف آن چیزی که مطرح می‌شد ـ بیشترین مساعدت از سوی ایران انجام شد که آقای کرزای به قدرت برسد و نماینده‌ی آمریکا هم این را تایید کرد.

ولی متأسفانه بعد از آن با بی‌مهری و سیاست مخرب جورج بوش مواجه شد و طبیعی است که این نوع بی‌اعتمادی هنوز وجود داشته باشد. جناح‌هایی که مخالف بهبود رابطه‌ی ایران و آمریکا هستند معتقدند که آمریکاییان در این رابطه فقط از ما استفاده می‌کنند و بعد از این‌که کارکرد ایران در حل موضوع تمام شد سیاست ضد ایرانی پیشه می‌کنند.

باید توجه کرد که سیاست محدود‌سازی آمریکا در مورد شرکت‌های اقتصادی ایرانی در افغانستان باز هم ادامه پیدا می‌کند یا نه. این‌ها باز هم از آن نشانه‌هاست که می‌تواند زمینه‌های همکاری را افزایش بدهد.

علاوه بر این از جنبه‌ی فرهنگی، آمریکاییان محدودیت سازی‌هایی در مورد مسأله‌ی کتاب‌هایی به زبان فارسی ایجاد کرده‌اند که باید بررسی شود.

به هر حال در مجموع مشکلاتی وجود دارد. طبیعی است که ایران گام‌هایش را با احتیاط برمی‌دارد و نمی‌خواهد وارد بازی شود که بعداً متوجه شود بیش از این‌که چیزی را بگیرد چیزهایی را از دست داده باشد.