زمان مقاومت واپسین فرا رسیده است؟

نادر فکوهی

در سال‌هایی‌ که بحران اتمی ایران تازه مراحل جنینی‌اش را می‌گذراند و ابتکار عمل درباره زوایای گوناگون آن، هنوز در اختیار دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی و تیم همراهی‌کننده حسن روحانی بود؛ علی اکبر ولایتی در روزنامه جمهوری اسلامی مصاحبه‌ای انجام داد که بی‌شک این روزها از یاد بسیاری از تحلیل‌گران و سیاست‌مداران رفته است.

آن زمان ایران مفتخر بود که توانسته است با خلاقیتی دیپلماتیک، تروئیکایی (سه کشور) قدرتمند از کشورهای اروپایی را واسطه خود و جامعه جهانی کند و با تماس‌های مکرر و تصویب معاهدات مشترک در تهران و پاریس روندی را در پیش گیرد که ماجرای فعالیت‌های هسته‌ای‌اش در همان چارچوب مذاکرات با تروئیکای فرانسه، آلمان و بریتانیا حل و فصل شود و با میانجی‌گری‌های شخص البرادعی کار به شورای امنیت سازمان ملل و موجی مهار‌ناشدنی از فشارهای سیاسی، اقتصادی و‌... آغاز نشود.

روزنامه‌نگارانی که در آن مقطع در مطبوعات داخلی قلم می‌زدند هنوز به یاد دارند که شورای عالی امنیت ملی در بخشنامه‌های مکرر‌‌ش، نویسندگان و گزارش‌گران را از استفاده از واژه‌هایی چون «برخورد نظامی»، «تحریم اقتصادی» و‌... در مقالات و یادداشت‌ها و حتی خبرها منع کرده بود.

با تغییر ساخت قدرت و جانشینی علی لاریجانی به جای حسن روحانی، دامنه این واژگان ممنوعه چنان وسعتی گرفت که تقریباً نوشتن درباره مسایل هسته‌ای و دیپلماتیک ایران را نا‌ممکن کرد. و در همین مقطع بود که ولایتی آن مصاحبه‌ای را که در ابتدا به آن اشاره شد، انجام داد.

ولایتی در گفت و گو با روزنامه جمهوری اسلامی، از سیاست مقاومت واپسین در شرایط خاص سخن گفته بود/ عکس‌ از فارس

ولایتی در آن زمان، در قامت مشاور امور بین‌المللی آیت‌الله خامنه‌ای و نیز سیاستمداری که بیش از ۱۲ سال در مقام وزارت خارجه ایران فعالیت کرده بود، سخن می‌گفت. او به تجربیات دیپلماتیک‌اش اشاره می‌کرد و به دست‌اندرکاران امور دیپلماتیک وقت، توصیه می‌کرد که ‌«اگر یک گام عقب بنشینند، آن‌ها یک گام به جلو خواهند آمد.» عبارتی شبیه همین گفته‌های اخیر رهبر سیاسی- مذهبی ایران که از عدم «عقبگرد» سخن می گوید.

اما آن بخش از گفته‌های ولایتی که از یاد‌ها رفته است، چیز دیگری است. ولایتی گفته بود که نظام تا لحظه آخر از موضع خود عقب نخواهد نشست، اما زمانی که احساس کند کیان‌اش در خطر قرار گرفته عقب‌نشینی را در قالب پذیرش قطره قطره‌ای مطالبات غرب آغاز می‌کند. ولایتی به تجربیاتش اشاره می‌کرد و تاکید داشت که تا زمانی که خطر جدی نباشد نباید از عقب‌نشینی حرفی به میان آورد.

در همان مقطع بسیاری از مطبوعات و نویسندگان دست راستی - که این روزها اصولگرا نامیده می‌شوند- به او خرده گرفتند که چرا رموز پنهان دیپلماسی ایران را با عوام‌الناس در میان گذاشته است و آن‌چه را که نباید، بر‌ملا کرده است. حتی او در مقطعی مورد لعن و نفرین نیروهای موسوم به حزب‌الله قرار گرفت که چرا با این مصاحبه به «جایگاه رفیع رهبری نظام» خدشه وارد کرده است.

سخنان اخیر آیت‌ا‌لله خامنه‌ای اگر چه برای بسیاری قابل پیش‌بینی بود و این‌که او در واپسین لحظات، یک گام در تندروی از محمود احمدی‌نژاد پیشی بگیرد را محتمل‌ترین گزینه درباره رفتار او نشان می‌داد؛ اما به یک معنا ‌کماکان با رازی که از سوی ولایتی برملا شده‌، قابل جمع است.

به بیان دیگر این تندروی در گفتار‌، نشانه‌های آن «مقاومت واپسین» را که در گفته‌های چند سال قبل ولایتی طرح شد، در اذهان بازنمایی می‌کند. به‌ویژه آن‌که بر خلاف انتظار همگان‌، آمریکا نیز در تغییر لحنی آشکار از زبان مک‌کورمک به عدم «شمارش روزها» اشاره کرد و به این پرسش دامن زد که چگونه بعد از سخنان اخیر آیت‌الله خامنه‌ای‌، امریکا تصمیم گرفته است که نرمش بیشتری را دستکم در گفتار در قبال ایران در پیش گیرد و شنبه پایان زمان اولتیماتوم را به تعلیق در آورد؟

هرچند که نتیجه‌گیری درباره آن «لحظه واپسین»ی که نظام ایران «کیان»‌اش را در خطر ببیند، کماکان دشوار است ‌و اتفاقاٌ بر خلاف نظر مک کورمک، باید برای درک آن، روزها را شمرد.