مناقشه‌های اجلاس سران عرب

واروژ میناسیان

کنفرانس سران عرب در حالی برگزاری می‌شود که مناقشه ایدئولوژیک و تاریخی اعراب، اسرائیل و آمریکا همچنان سایه سنگین خود را بر سر این اجلاس حفظ کرده است.

شواهد گواهی می‌دهد اجلاس یادشده، همچون گذشته، تحت‌الشعاع مناقشه ایدئولوژیک میان اعراب در مورد چگونگی برخورد با آمریکا و هم‌پیمان آن یعنی اسرائیل قرار گرفته است. به این ترتیب که آیا کشورهای عربی باید موضعی قاطع در برابر آمریکا اتخاذ کنند؟ یا به امید پیدا کردن راه حلی درست برای مناقشه اسرائیل - فلسطین با آمریکا همراهی کنند؟

محافظه‌کاران عرب، رادیکال‌ها را به دلیل نداشتن دیدگاه واقع‌بینانه برای پذیرش توازن بین‌المللی قدرت و قرار دادن منطقه در معرض مناقشه‌های بیشتر، نکوهش می‌کنند. رادیکال‌ها نیز بر این عقیده‌اند که محافظه‌کاران در قبال منافع جامعه عرب بسیار سخاوت‌مندانه برخورد می‌کنند و به نام واقع‌گرایی، حقوق عرب‌ها را در منطقه پایمال کرده‌اند.

سیاست‌مداران نیز در سوی دیگر این تقسیم‌بندی بر این باورند که عرب‌ها باید موضع محکمی در برابر برنامه‌های آمریکا و اسرائیل اتخاذ کنند؛ برنامه‌هایی که با هدف پایان دادن به هرگونه مقاومتی در برابر بلندپروازی‌های آن‌ها برای خاورمیانه اجرا می‌شود.

فارغ از صف‌بندی‌های ایدئولوژیک جهان عرب درباره مناقشه اسرائیل و فلسطین، چند محور مهم و سرنوشت‌ساز دیگر در اجلاس این دوره اعراب‌ مورد توجه قرار خواهد گرفت. بدون تردید، حل و فصل هر یک از این محور‌هایِ مناقشه‌برانگیز می‌تواند دریچه‌ امیدی برای کاهش تنش‌های آتی در منطقه باشد.

بحران لبنان
ائتلاف حاکم در لبنان که کشورهایی مانند عربستان و آمریکا از آن حمایت می‌کنند، از نوامبر ۲۰۰۶ در جنگ قدرت با ائتلاف مخالف دولت لبنان گرفتار شده است. حزب‌الله لبنان هدایت ائتلاف مخالفان دولت را بر عهده دارد. کشمکش ائتلاف حاکم بر لبنان و ائتلاف مخالف دولت این کشور در کانون اختلاف شدید میان سوریه و عربستان قرار دارد. به همین علت است که ملک عبد‌الله پادشاه عربستان تصمیم گرفت از شرکت در نشست سران عرب در دمشق خودداری کند.

حسنی مبارک رییس‌جمهوری مصر نی که مانند پادشاه عربستان یکی از متحدان نزدیک آمریکا است، به سبب بحران لبنان در نشست دمشق شرکت نمی‌کند.

کشمکش در لبنان، کشوری با نظام سیاسی فرقه‌ای موجب نزدیک شدن رهبران سنی و دروزی به عربستان شده، آمریکا را در مقابل مخالفانی قرار داده است که جناح‌های شیعه بر آن تسلط دارند. رهبران اصلی مسیحی لبنان نیز به جناح‌های مختلفی تقسیم شده‌اند. فعالیت دولت لبنان به سبب این بحران مختل شده و این کشور از نوامبر ۲۰۰۷ رییس‌جمهور ندارد.

مناقشه اعراب و اسرائیل
مصر در سال ۱۹۷۹ و اردن به سال ۱۹۹۴ با امضای توافقنامه‌های دو جانبه با اسرائیل صلح کردند. اما کشمکش بین اسرائیل، سوریه و فلسطین همچنان ادامه دارد.

رهبران عرب در سال ۲۰۰۲ پیشنهادی را مطرح کردند که براساس آن کشورهای عربی در مقابل بازگردانده شدن زمین‌های تصرف‌شده در سال ۱۹۶۷ و نیز تشکیل کشور فلسطین، روابط خود را با اسرائیل عادی کنند. این طرح عربی بار دیگر در نشست سال گذشته سران عرب در عربستان مورد موافقت قرار گرفت. در عین حال اسرائیل با چند موضوع مهم مخالف است؛ بازگشت به مرزهای ۱۹۶۷، گنجانده شدن شرق بیت‌المقدس به کشور فلسطین و نیز بازگشت آوارگان فلسطینی به مکانی که اسرائیل هم اکنون در آن مستقر است، از آن جمله‌اند.

آمریکا در نوامبر سال گذشته مذاکرات صلح میان فلسطینی‌ها و اسرائیل را آغاز کرد؛ با این هدف که تا زمان پایان ریاست‌جمهوری جرج بوش در ماه ژانویه، درباره تشکیل کشور فلسطین توافقی حاصل شود. در عین حال این مذاکرات پیشرفت اندکی داشته و اختلاف‌ها در خصوص احداث شهرک‌های یهودی‌نشین و حمله اسرائیل به نوار غزه پیشرفت مذاکرات را کندتر کرده است.

مناقشه اسرائیل و سوریه
اسرائیل و سوریه اخیرا در جهت مذاکرات صلح به صورت عمومی اقدامی صورت نداده‌‌اند. سوریه خواستار بازگرداندن بلندی‌های جولان است که اسرائیل در جنگ سال ۱۹۶۷ آن را تصرف کرده است.

کشمکش فتح و حماس
تنش میان فتح و حماس دو جناح اصلی فلسطین، زمانی تشدید شد که حماس کنترل نوار غزه را به دست گرفت. فتح اعلام کرده است تنها در صورتی با مذاکرات آشتی موافقت می‌کند که حماس بپذیرد کنترل بر غزه را واگذار کند.

این درخواست فتح پیشنهاد تازه یمن مبنی بر پیش‌برد گفت وگوها را در سایه‌ای از ابهام قرار داده است. حماس این شرط فتح را رد کرده است. هر چند منابع فلسطینی اعلام کرده‌اند توافق میان رهبران دو جریان فلسطینی در یمن امضاء شده است.