بازی استراتژیک آمریکا با جهان

واروژ میناسیان

«ایران تحت فشارهای بین‌المللی مجبور شد برنامه دست‌یابی به تسلیحات هسته‌ای خود را از پاییز سال ۲۰۰۳ میلادی متوقف کند؛ ولی هنوز به غنی‌سازی اورانیوم ادامه می‌دهد و این مسأله به معنای آن است که تهران می‌تواند در فاصله سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵ میلادی بمب هسته‌ای بسازد.»

این نکته که در گزارش جدید ارزیابی اطلاعات ملی آمریکا درباره ایران درج شده است، مهم‌ترین و استراتژیک‌ترین حلقه مفقوده این گزارش است که به نظر می‌رسد با زیرکی تحسین‌برانگیزی خود را هم‌چنان از نگاه تحلیل‌گران سیاسی پنهان داشته است.

برای یافتن این حلقه استراتژیک، باید چند پرسش اساسی را از پیش روی برداریم:

۱- مجوز انتشار این گزارش بر عهده چه کسی بوده است؟

۲- چرا این گزارش به فاصله چند روز مانده به نشست شورای امنیت سازمان ملل (تصمیم برای وضع سومین دور تحریم‌ها علیه ایران) منتشر شده است؟

۳- چرا باید تصور کرد که ۱۶ نهاد امنیتی که زیر نظر رییس‌جمهور فعالیت می‌کنند، دست به انتشار گزارشی بزنند که موجب تضعیف دولت آمریکا در جهان شود؟

۴- آیا می‌توان تصور کرد که نهاد‌های امنیتی بدون در نظر گرفتن وضعیت بسیار بغرنج آمریکا در برخورد با مسأله هسته‌ای ایران، به نفع تهران عمل کرده باشند؟

۵- و آخرین پرسش این‌که چرا در سرتاسر این گزارش، جز فشار جامعه جهانی برای متوقف شدن برنامه تسلیحات هسته‌ای ایران نامی از عوامل دیگر برده نشده است؟ علت‌هایی هم‌چون: گزینه جنگ، گزینه تحریم یک‌جانبه، انزوای جهانی، فروپاشی نظام و...

تحلیل قریب
در تجزیه و تحلیل آثار و اهداف قریب (نزدیک) انتشار این گزارش بر سیاست کلان آمریکا می‌توان از چهار گمانه بهره جست:

۱- تضعیف اقدامات جناح دیک چنی برای حمله به ایران و تقویت جناح رایس برای مذاکره. این گزارش کار را برای جنگ‌طلبانی که هنوز هم در کابینه بوش حضور دارند، دشوار خواهد کرد. آن‌ها مشکل بتوانند توجیه کنند که چرا آمریکا باید پس از انتشار این گزارش به ایران حمله کند. گزارش اطلاعاتی اخیر، دست‌کم در آینده نزدیک و کوتاه‌مدت سبب از بین رفتن مشروعیت بین‌المللی اقدام نظامی بر ضد ایران می‌شود.

۲- این گزارش ممکن است فضای باز آشکاری در منطقه فراهم کند تا آمریکا بتواند با ایران وارد معامله‌ای شود که در خاورمیانه به نفع هر دو طرف باشد.

۳- این گزارش را می‌توان از جنبه‌ای، اقدام عامدانه آمریکا برای تست ایران، فضای جهانی، افکار عمومی و فضای داخلی ایالات متحده ارزیابی کرد. بر این اساس واشنگتن با انتشار این گزارش خواسته است، رویکردهای مختلف درباره چنین خبری را سنجیده و به پیش‌بینی احتمالات آتی در خصوص رفتار بعدی خود درباره ایران بپردازد.

۴- از این گمان هم نباید غافل شد که شاید گزارش اخیر با نظر مقامات واشنگتن و با هدف کمک به تثبیت وضع این کشور در منطقه، به خصوص در عراق تهیه شده باشد. چرا که به نظر می‌رسد دولت آمریکا قصد دارد با انتشار این گزارش، از سیاست تهاجمی و منفی خود علیه ایران بکاهد؛ زیرا واشنگتن به همکاری ایران در عراق نیازمند است.

تحلیل بعید
پاسخ به همه پرسش‌های پیرامونیِ این گزارش در دو نکته راهبردی نهفته است. دیپلماسی آمریکا در اقدامی هوشمندانه زمانی تصمیم به انتشار این گزارش گرفت که همه گزینه‌های احتمالی برای توقف فعالیت‌های هسته‌ای ایران را آزموده بود؛ جنگ، تحریم، تهدید متحدان، تطمیع همسایگان، تشویق مخالفان و ...

ناکامی نسبی در اجرای این سیاست‌ها، موجب شد تا استراتژیست‌های کاخ سفید با تهیه و انتشار «تخمین اطلاعاتی تهران» آخرین تیر و اثرگذارترین رفتار دیپلماتیک خود را به نمایش بگذارند. چنین رویکردی، دو امتیاز مهم برای واشنگتن داشت که در واقع حلقه مفقوده این گزارش را شکل داده‌اند:

۱- «زدودن چهره جنگ‌طلب بوش و جمهوری‌خواهان در آستانه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا» استراتژی بسیار مهمی است که با انتشار این گزارش، کاخ سفید سعی کرده است آن را تحقق بخشد. هر چند در این میان ممکن است در کوتاه‌مدت، انتقاداتی به مشی جنگجویانه کابینه بوش علیه ایران شکل بگیرد؛ اما آن‌چه که بوش در بلندمدت به دنبال آن است، همان اصلاح چهره جمهوری‌خواهان در انتخابات است.

این گزارش همچنین نشان داد که علی‌رغم پیش‌بینی‌ تحلیل‌گران نظامی و سیاسی مبنی بر احتمال حمله یک‌جانبه نظامی آمریکا به ایران، واشنگتن چندان هم که مشهور است، دست به حمله نظامی بدون در نظر گرفتن مطالعات عمیق اطلاعاتی‌ -‌ نظامیِ نهادهای امنیتی نمی‌زند. چنین تصویرسازیِ برای آمریکا یعنی هماهنگی واشنگتن با جامعه جهانی و دوری از گزینه جنگ.

۲- مهم‌ترین حلقه پنهانِ این گزارش، موقعیت عجیب و برجستگی معنادار نقش جامعه جهانی در توقف اهداف نظامی - هسته‌ای ایران تا سال ۲۰۰۳ است. اعتراف به چنین نقش مهمی از سوی واشنگتن برای جامعه جهانی، یکی از معدود روی‌کرد‌های تاریخ دیپلماسی آمریکا در حل و فصل بحران‌های جهانی به حساب می‌آید.

در تجزیه و تحلیل چنین رویکردی به نظر می‌رسد:

الف- واشنگتن، برای شکست رؤیاهای هسته‌ای ایران (بر خلاف عراق و افغانستان) از توان جامعه جهانی نهایت استفاده را می‌خواهد ببرد.

ب- گزارش تخمین اطلاعاتی تهران، یعنی اعتراف یک قدرت بزرگ جهانی به موقعیت اثرگذار سایر قدرت‌های جهان برای ایفای نقش در معادلات مهم جهان. چنین رویکردی بی‌تردید موجب خواهد شد تا رهبران جهان برای ایفای نقشی پررنگ‌تر، منطبق بر آرمان‌های سیاسی کاخ سفید گام‌های مؤثرتری بردارند.

ج- گزارش تخمین اطلاعاتی تهران، مهم‌ترین و استراتژیک‌ترین بازی دیپلماتیک آمریکا در آستانه نشست سران شورای امنیت سازمان ملل بود. این بازیِ تنها یک پیام داشت:
حالا که فقط جامعه جهانی توانسته است از دست‌یابی تهران به سلاح هسته‌ای جلوگیری کند، حالا که به نظر می‌رسد ادامه غنی‌سازی این کشور می‌تواند جهان را به مخاطره بیندازد، آمریکا از رهبران جهان درخواست می‌کند با تصویب قطع‌نامه سوم تحریم علیه تهران، برای همیشه ریشه این خطر جهانی را از خاک بیرون بکشد.

‌ ‌
-----------------------------

مرتبط:
«ایرانی‌ها استاد پنهان‌کاری هسته‌ای هستند»
بوش: «ایران برای من خطرناک است»