تنش در موازنه‌ی جدید قدرت‌های جهانی

سعید جعفری

در چند روز گذشته تنش‌های لفظی میان مقامات روسیه و ایالات متحده به اوج خود رسیده تا جایی که ولادیمیر پوتین، رییس جمهوری روسیه، در بی‌سابقه‌ترین موضع‌گیری عنوان کرد «اگر آمریکا در لهستان و جمهوری چک سپر دفاع موشکی ایجاد کند، این کشور می تواند بار دیگر موشک‌های خود را به سمت غرب اروپا نشانه‌گیری کند».

به‌نظر می‌رسد ایجاد طرح سپر دفاع موشکی آمریکا در اروپای شرقی، پیش از آن‌که نمایانگر «برهم زدن توازن استراتژیک جهان» - به زعم آقای پوتین - باشد، نشان‌دهنده‌ی نگرانی دولت روسیه از نوع جدید جنگ سرد است.

ادبیات دوران جنگ سرد

جنگ سرد نام دوره‌ای‌ست که از پایان جنگ جهانی دوم شروع شد و تا فروپاشی شوروی ادامه یافت. در این دوره کشورهای بلوک شرق و بلوک غرب به درگیری ایدئولوژیک، سیاسی، اقتصادی و دیپلماتیک می‌پرداختند بدون این‌که جنگی میان آنان درگیرد.

روز گذشته رابرت گيتس، وزير دفاع آمريکا، مقامات روسيه را متهم به استفاده از ادبيات دوران جنگ سرد کرده بود. اين اظهارات که در نشست سالانه‌ی امنيتی «شانگری-لا» در سنگاپور بيان شد، منجر به اظهار نظر تازه‌ی رییس جمهور روسیه در ارتباط با طرح سپر دفاع موشکی دولت ایالات متحده شد.

اما پیش از این جورج بوش، پيش از آغاز سفر اروپايی خود، جنگ سرد را تمام شده خوانده و روابط امریکا و روسیه را «دوستانه» عنوان کرده بود.

آن‌گونه که از اظهارات مقامات کاخ سفید و کرملین پیداست، دولت ایالات متحده علاقه‌مند است ضمن پایداری بر طرح دفاع موشکی خود، منافع مشترک خود با روسیه را نیز حفظ کند؛ لیکن دولت روسیه و شخص پوتین با موضع‌گیری شدید خود این نگرانی روسیه را بیش از پیش آشکار کردند که به دست آوردن موازنه‌ای جدید در جهان با کنار زدن تدریجی مسکو در عرصه‌ی بین‌الملل یعنی آغاز جنگ سردی جدید این بار علیه روسیه.

اختلافات پیشین

دو کشور روسیه و آمریکا پیشتر نیز اختلاف‌های زیادی را در زمینه‌های مسایل بين‌المللی، جنگ عراق، سياست‌های منطقه‌ای آمريکا و خرده‌گيری آمریکا در قبال تحولات داخلی روسيه داشته‌اند؛ اما به نظر می‌رسد کشیده شدن دامنه‌ی اختلافات از آمریکا به اتحادیه‌ی اروپا و موضع‌گیری‌های مشابه این اتحادیه در قبال تحولات داخلی روسیه، باعث شده که این اختلافات همچون انباری از مواد منفجره در کنار هم تلنبار شوند و طرح نظامی آمریکا بسان جرقه‌ای باعث «انفجار مواضع مسکو» شود.

پوتین در چند روز گذشته آمریکا را متهم به برخوردهای «امپريالسيتی» در جهان کرده بود و گفته بود که آمريکا وارد يک مسابقه‌ی تسليحاتی می‌شود که روسيه نمی‌تواند آن را ناديده بگيرد.

آقای پوتين آزمايش اخير يک موشک قاره‌پيمای جديد توسط کشورش را پاسخی به اقدام‌های آمريکا معرفی کرده بود؛ چیزی که پیش از مواضع ضد اروپای غربی، به عنوان مهم‌ترین موضع تنش‌های اخیر قلمداد می‌شد.

آماده شدن قدرت‌ها برای موازنه‌ای جدید در جهان

آن‌چه که آشکار است، پس از یازدهم سپتامبر قدرت‌های جهانی برای به دست آوردن موازنه‌ای جديد در جهان تدريجاً آماده می‌‌شوند و ساير كشورها نيز به صورت روزافزون خواهان ايفای نقش فعال‌تر در فعل و انفعالات جهانی هستند.

در این میان، دولت ایالات متحده با عنوان طرح «خاورمیانه‌ی بزرگ» و تمرکز سیاست خارجی این کشور در خاورمیانه پیشتاز کشورهاست اما روند تدریجی تأثیرگذاری اتحادیه‌ی اروپا در نظام بین‌الملل و مخالفت‌های تدریجی روسیه و چین با ایالات متحده، اینک این روند را به نقطه‌ی عطف خود رسانده است.

به نظر می‌رسد نخستین هدف روسیه و چین جلوگیری از جهان تک قطبی‌ست؛ چرا که آنها از ابزارهای لازم منطقه‌ای و بین‌المللی لازم و قدرت نفوذ در افکار عمومی برخوردار نیستند.

شاید اگر آنها این اقدام را پشت سر می‌گذاشتند به‌کارگیری سیاستی چون سیاست فعلی دولت ایالات متحده از سوی این دو کشور دور از انتظار نبود.

اجلاس سران کشورهای صنعتی؛ تنها نگاه آینده

شاید تنها امید به بهبودی کاهش تنش در مواضع دوکشور، اجلاس آینده‌ی G8 (سران هشت کشور صنعتی) باشد. هرچند که به نظر می‌رسد این نشست علاوه بر ایالات متحده، برای روسیه نیز دردسرهایی تازه را از سوی رهبران اروپایی G8 به وجود خواهد آورد. نیکولا سارکوزی، رییس جمهور جدید فرانسه، گفته است که در اجلاس گروه هشت در آلمان با آقای پوتین «بی‌پرده و رک» برخورد خواهد کرد. دولت بریتانیا نیز احتمالا مسایلی همچون ایران و کوزوو را رودررو با روسیه مطرح خواهد کرد.

به هر روی، باید دید که آقای پوتین در اجلاس سران کشورهای صنعتی، همچون اجلاس امنیتی مونیخ و مواضع اخیر خود در ارتباط با طرح سپر دفاع موشکی آمریکا، به انتقاد از آمریکا خواهد پرداخت یا این‌که مذاکرات رودرو، نوع مواضع پوتین را تغییر خواهد داد.