ديپلماسی يا معامله - بن بست چگونه پايان یافت؟

• اشاره‌هايی به امتيازهای آمریکا درباره‌ی ايرانی‌های بازداشت شده در عراق
• سوريه مدعی است که نقشی عمده در ماجرا ايفا کرده است

جوليان بورگر و مايکل هاوارد در بغداد؛ رابرت تيت در تهران
پنجشنبه ۵ آوريل ۲00۷
گاردين

محمود احمدی‌نژاد می‌گويد آزادی ۱۵ بريتانيايی «هديه‌»ای به مردم بريتانيا بود به مناسبت بزرگداشت تولد حضرت محمد و عيد پاک. اين خبر همچنين زمانی رسيد که يک ژنرال آمريکايی خبر داد که آمريکا ممکن است به ديپلمات‌های ايران اجازه دهد تا با پنج نفر ايرانی که سه ماه پيش در عراق دستگير شدند ملاقات داشته باشند.

زمان‌بندی ماجرا باعث گمانه‌زنی‌هايی شده است که بر سر آزادی ملوانان و تفنگ‌داران دريايی انگليسی که به دست سپاه پاسدارن بازداشت شده بودند، معامله‌ای صورت گرفته است. يک هم‌زمانی ديگر اين بود که ديروز بعد از خبر غيرمنتظره‌ی آزادی ملوانان انگليسی يک ديپلمات ايرانی دیگر، جلال شرفی که در آغاز امسال توسط عده‌ای مسلح با لباس يونيفورم دولت عراق ربوده شده بود، به طرز اسرارآميزی آزاد شد.

اين بحران ۱۳ روزه در لفافه‌ای از ديپلماسی محرمانه و گفت‌وگوهای غير رسمی به پايان رسيد. سوری‌ها مدعی هستند که نقشی عمده در متقاعد ساختن ايرانی‌ها درباره‌ی احمقانه بودن ادامه‌ی بازداشت بريتانيايی‌ها ايفا کرده‌اند. تصميم ايران ممکن است حاصل نهايی علل زيادی باشد، اما ناظران می‌گويند که تهران حتماً متقاعد شده است که تسليم این برگ برنده به سودش بوده است.

عکس از گاردین آنلاین

آزادی به دلايل بشردوستانه: مبادله‌ای در کار نيست
تمامی طرفين درگير در ماجرا وجود هرگونه معامله‌ای را انکار کرده‌اند. جورج بوش اصرار داشت که هيچ نوع «مبادله‌ی پایاپای»‌ای در ميان نخواهد بود. مقامات بريتانيايی می‌گويند که از سوی ايرانی‌ها به آن‌ها اطمينان داده شده است که هيچ‌گونه مبادله‌ای در دستور کار نيست و رييس جمهور احمدی‌نژاد هم مصر بود که اين آزادی «به دلايل بشردوستانه» صورت گرفته است.

ديروز، وزير خارجه‌ی عراق که به نظر می‌رسد نقش واسطه‌ای مهمی را ايفا کرده است، به موج انکارها پيوست. هوشيار زيباری ديروز به گاردین گفت: «رسانه‌های انگليسی به نوعی ماجرا را بخشی از معامله‌ای با ايران بر سر آزاد‌سازی ملوانان و تفنگ‌داران انگليسی می‌دانند. هيچ ارتباطی از اين دست وجود ندارد».

آقای زيباری گفت که هنگام همايش امنيتی بغداد در ماه گذشته از نظاميان آمريکايی خواسته است به ديپلمات‌های ايرانی (که پس از بازداشت‌شان در شهر اربيل به «پنج‌ زندانی اربيل» مشهورند) دسترسی کنسولی بدهند تا فضای ميان ايران و آمريکا «آرام‌تر» شود.

ژنرال ويليام کالدوِل سخنگوی نظامی آمريکا گفت که مقامات آمريکايی در حال بررسی تقاضای دسترسی کنسولی هستند.

شما زندانی‌هاتان را می‌خواهيد، ما هم زندانی‌هامان را
يک منبع نزديک به سپاه پاسداران روايت متفاوتی دارد. او گفت سرنوشت پنج زندانی اربيل انگيزه‌ی بازداشت ملوانان نبوده است اما بعد از ماجرا تبديل به مسأله‌ای برای مذاکره شده است: «رسماً هيچ مبادله‌ای در کار نيست. اما نبايد معيار دوگانه‌ای وجود داشته باشد. شما می‌خواهيد به زندانی‌هاتان دسترسی داشته باشيد، ما هم می‌خواهيم به زندانی‌هامان دسترسی داشته باشيم».

او نخستين روايت جامع ايران را از اتفاقات در روز ۲۳ مارس که ۱۵ بريتانيايی توسط ملوانان سپاه پاسدارن در آب‌های کم عمق شمال خليج دستگير شدند، ارايه داده است. او مدعی بود که نه تنها نيروهای گشتی انگليسی وارد آب‌های ايران شده بوده‌اند بلکه در ظرف سه ماه گذشته اين چهارمين بار بوده است که اين اتفاق رخ داده است.

انگليسی‌ها حداقل سه بار پيش از اين وارد آب‌های ايران شده بودند
اين منبع ايرانی گفت: «آن‌ها قبلاً هم وارد آب‌های ما شده بودند . . . حداقل سه بار. ما به آن‌ها هشدار داده بوديم که نبايد وارد آب‌های ما شوند. ما از روش‌های خشن استفاده نکرده بوديم. تيراندازی هم نکرديم. هر دو طرف بايد از فضای حساس موجود آگاه باشند».

اين منبع توضيح داد که ملوانان انگليسی به دست سپاهيان پايين‌رتبه دستگير شده‌اند، اما پس از دستگيری، آزادی‌ آن‌ها محتاج مداخله‌ی سطوح بالاتر بوده است. اين امر به خاطر تعطيلات نوروز که روز سه‌شنبه پايان يافت به تعويق افتاده بود. او گفت: «افراد پايين‌رتبه آن‌ها را دستگير کرده بودند، اما فقط افراد عالی‌رتبه اجازه‌ی آزادی آن‌ها را داشتند و آن‌ها هم تنها پس از انجام تحقيقات می‌توانستند آن‌ها را آزاد کنند». او افزود که در طول نوروز، «همه‌ به روستاها می‌روند و تلفن‌های همراه هم آن‌جا کار نمی‌کند».

آماده‌باش سپاه به خاطر تهديد‌های آمريکا
امتناع آمريکا از کنار گذاشتن نيروی نظامی برای متوقف ساختن برنامه‌ی هسته‌ای ايران و سلسله‌ای از حملات جدايی‌طلبانه در مناطق مرزی ايران، سپاه پاسداران را در برابر تهاجمات به حالت آماده‌باش در آورده بود. اين منبع گفت: «نيروهای سپاه در وضعيت آماده‌باش زرد هستند. ما فکر نمی‌کنيم هدف انگليسی‌ها آغاز جنگ بوده است، اما آمريکا گفته است که استفاده از نيروی نظامی هنوز در دستور کار است».

او افزود که تحقيقات درباره‌ی ماجرا مسير خود را طی می‌کرد و ملوانان انگليسی آزاد می‌شدند اما تصميم تونی بلر برای بردن ماجرا به شورای امنيت سازمان ملل در چهارشنبه‌ی گذشته باعث پيچيده شدن اوضاع شد.

تحليل‌گران در تهران گفتند که خدمه‌ی انگليسی ابزاری آسان را برای دولت ايران فراهم کردند و درست زمانی که به دنبال اسبابی برای پاسخ دادن به سياست منزوی‌سازی انگليسی - آمريکايی می‌گشتند از آن استفاده کردند.

رهبری ايران در برابر تحريم‌های سازمان ملل به خاطر برنامه‌ی هسته‌ای‌اش و همچنين دستگيری ديپلمات‌ها و عاملان‌اش در عراق در حالت دفاعی قرار گرفته است. ايرانی‌ها که از حمله‌ی مستقيم به آمريکا خسته شده‌اند، ملوانان انگليسی را فرصتی برای تحقير انگليس ديدند.

اهميت سياسی ماجرا و مصرف تبليغاتی داخلی
محمد عطريانفر، مفسری که ارتباط‌های نزديکی با چهره‌های ميانه‌روی رژيم ايران دارد گفت: «ايران به دنبال فرصتی بود تا چيزی از انگليس به دست بياورد. مسأله از حيث نظامی اهميتی ندارد و تنها استفاده‌ی سياسی داشت».

عيسی سحرخيز، يک تحليل‌گر سياسی ديگر می‌گويد که بازگشت آقای شرفی به تهران در روز سه‌شنبه و چشم‌انداز دسترسی به پنج زندانی اربيل باعث تقويت موضع آقای احمدی‌نژاد شده است.

پخش تلويزيونی «اعترافات» انگليسی‌ها مصرف داخلی داشت تا افکار عمومی بدگمان را متقاعد کنند که ايران از سوی دشمنانی مصمم تهديد می‌شود.

--------------------------------
اصل مقاله: Diplomacy or a deal - how the standoff ended

*میان تیترها از مترجم