زبان آتشین احمدی نژاد بازار نفت را گرم نگه می دارد

کامران اسفندیاری

مجله نیویورکر در شماره تازه خود به بررسی تاثیر اظهارات جنجال آفرین محمود احمدی نژاد، رییس جمهور ایران، بر بازار جهانی نفت پرداخته است.

جیمز ساروویکی، نویسنده ستون اقتصادی این نشریه، می نویسد که چند ماه اخیر بر احمدی نژاد آسان نگذشته است. از یکسو امتناع وی از تعلیق فعالیتهای حساس هسته ای به تصویب قطعنامه 1737 شورای امنیت سازمان ملل در دسامبر گذشته انجامید و از سوی دیگر تورم سبب شده قیمت برخی کالاهای اساسی تا 25 درصد افزایش یابد و اعتراض حتی متحدان رییس جمهور را برانگیزد.

نویسنده همچنین یادآوری می کند که در نیمه دوم سال 2006 قیمت نفت تا 30 درصد کاهش یافت که برای اقتصاد وابسته به نفت ایران یک مصیبت است.

از همین رو، ساروویکی اظهار می کند که تشدید فشار آمریکا به ایران بدلیل مناقشه اتمی و جنگ عراق می بایست احمدی نژاد را آشفته تر از پیش می کرد، ولی عجیب این است که یکبار دیگر شانس به او لبخند زده است، چرا که قیمت نفت ظرف دو هفته، 20 درصد بالا رفت. در نتیجه دولت ایران حالا روزانه حدود 20 میلیون دلار بیشتر درآمد دارد که با آن می تواند برخی از مشکلات را حل کند و صدای منتقدان را فرونشاند.

البته گرانی اخیر صرفا تابع تنشهای ژئوپولتیک نبوده و نویسینده نیویورکر نیز اذغان می کند که سرمای هوا در آمریکا عامل مهمی بوده ولی رفتار تقابل جویانه رییس جمهور ایران نقش بسزایی در بالابردن "میزان ریسک" بازار نفت ایفا کرده است.

هنگامی که معامله گران بازار نفت اقدام به خرید یا فروش می کنند، صرفا به میزان کنونی عرضه و تقاضا توجه ندارند. بلکه می کوشند آینده را نیز پیش بینی کنند و اگر خریداران حس کنند عرضه در آینده مختل خواهد شد، چون مثلا چاه های نفت ایران یا نفتکشها در تنگه هرمز هدف قرار خواهد گرفت، آنگاه باید پول بیشتری بپردازند تا مطمئن شوند نفت مورد نیاز را در زمان دلخواه دریافت خواهند کرد.

ستون نویس نیویورکر استدلال می کند که هرگاه دولت جورج بوش سخنان تندی علیه ایران می گوید یا بر تحرکات نظامی اش در منطقه می افزاید، حکومت ایران، بجای تضعیف، تقویت می شود. از همین رو، اخیرا بوش و وزیر دفاع آمریکا مرتبا اصرار می ورزند که قصد اقدام نظامی علیه ایران را ندارند.

البته تحلیلگران بازار نفت درباره میزان تاثیر ریسک سیاسی روی قیمت هر بشکه اختلاف نظر دارند ولی بطور میانگین می توان گفت در یکی دو سال اخیر مناقشه های خاورمیانه مانند جنگ عراق و تهاجم اسراییل به لبنان بین 10 تا 20 دلار بر قیمت هر بشکه نفت اضافه کرده است.

اغلب نیز تولید کنندگان می گویند هیچ نقشی در گرانی نفت ندارند چون به حد کافی تولید می کنند. سال گذشته، به عنوان نمونه، وزیر نفت قطر گفت: "اگر بتوانید مانع از اظهارات منفی سیاستمداران شوید، مطمئنم 15 دلار از قیمت نفت خواهد افتاد."

جیمز ساروویکی که یکی از اقتصادی نویسهای برجسته دنیاست، می نویسد 10 ماه پیش که رهبران ایران تاکید می کردند در زمینه غنی سازی اورانیوم پیشرفت کرده و تهدید می کردند در صورت بمباران تاسیسات اتمی، به اسراییل حمله خواهند کرد، قیمت نفت تا 75 دلار نیز رسید. در نتیجه دولت ایران صاحب میلیاردها دلار درآمد اضافی شده که در شرایط عادی حتی تصورش را نمی کرد.

صرف نظر از کمک به تامین هزینه های دولت از جمله برای پرداخت یارانه، گرانی بهای نفت کمک می کند وضعیت رقت انگیز زیرساختهای انرژی ایران آشکار نشود. ساروویکی عقیده دارد استخراج و تولید یک بشکه نفت برای ایران سه تا چهار برابر عربستان سعودی هزینه دارد و همچنین به مقاله اخیر راجر استرن، کارشناس دانشگاه جانز هاپکینز آمریکا، استناد می کند که نتیجه گرفته بود میدانهای نفتی ایران بدلیل عدم سرمایه گذاری تا یک دهه دیگر توان تولید خود را از دست خواهد داد.

نویسنده نیویورکر نتیجه می گیرد که تاثیر ریسک سیاسی بر قیمت نفت سبب می شود احمدی نژاد، صرف نظر از انگیزه های مذهبی یا ملی گرایانه اش، برای بیان سخنان تحریک آمیز و تقابل جویانه، مشوق اقتصادی داشته باشد. البته این گونه سخنان فقط تا حدی تاثیر دارند زیرا معامله گران بازار نفت می دانند وابستگی ایران اجازه نمی دهد این کشور در مسیری حرکت کند که تولیدش متوقف شود.

ساروویکی توصیه می کند حتی اگر آمریکا قصد حمله به ایران را دارد، نباید اظهارات احمدی نژاد را پاسخ دهد یا تهدید به اقدام نظامی کند. در آنصورت قیمت نفت برای مدت قابل ملاحظه ای پایین خواهد آمد و ایران تضعیف خواهد شد.

این نویسنده می گوید که نباید آنقدر خوش بین بود که نفت ارزان به سرنگونی حکومت روحانی ایران می انجامد، ولی تاریخ نشان داده هرگاه قیمت نفت پایین آمده، نیروهای اصلاح طلب در ایران اوج گرفته و تندروها نسبتا تضعیف شده اند.

Link and title in English: TROUBLED WATERS OVER OIL, by James Surowiecki