ايران کشوری بدون احزاب

محمد نبی حبیبی، دبیرکل جمعیت موتلفه اسلامی، با اشاره به سخنان اخیر وزیر ارشاد درباره تجربه ناموفق احزاب در ایران اظهار داشته است: "نهادهایی مانند روحانیت و بسیج نمی‌توانند جای احزاب را در جامعه پر کنند".

صفار هرندی پیش از این گفته بود: "در کشوری که تحزب تجربه موفقی نبوده است، تشکیلات دیگری باید مردم را حفظ کند؛ بخشی از آن را روحانیت تاکنون برعهده داشته است. همچنین بخشی برعهده بسیج بوده است".

محمد نبی حبیبی، در گفتگو با آفتاب در این باره گفت: "این نهادها تفاوت‌هایی با احزاب دارند، به همین علت و برای اینکه هر کدام از این نهادها بتوانند تاثیر خاص خود را بر جامعه داشته باشند بهتر است هرکدام وظایف مربوط به خود را انجام دهند."

از سوی دیگر رسول منتجب‌نیا، قائم مقام حزب اعتماد ملی در یادداشتی در روزنامه این حزب نوشته است: "كسانی كه در نظام جمهوری اسلامی مسوولیت پذیرفته‌اند باید بیش از همه پایبند به قانون اساسی و قوانین عادی نظام باشند و اگر خدای نكرده مسوولان نظام در حمل و سخنان خود از قوانین عدول كنند مردم از پیشرفت نظام مایوس می‌شوند و به تعبیر مشهور هرچه بگندد نمكش می‌زنند وای به روزی كه بگندد نمك."

منتجب‌نیا در بخشی دیگر از یادداشت با عنوان اینکه آیت‌الله خمینی با حضور نظامیان در سیاست مخالف بود آورده است: "این‌ كه گفته شود كه چون ما مراسم عزاداری داریم نیاز به احزاب نداریم سخن عجیبی است ... این‌كه گفته شود چون تحزب نتوانسته است جای خود را در جامعه باز كند پس نیازی به احزاب نداریم این یك مغالطه است چرا كه امكان دارد یك نهاد نیز در جامعه جایگاه خود را كسب نكرده باشد. آیا باید آن نهاد را كه بر اساس قانون اساسی شكل گرفته تعطیل كرد."

به گفته او جایگاه احزاب در قانون اساسی مشخص است "لذا باید مسوولان بستر لازم را برای توسعه فعالیت‌های احزاب فراهم كنند. این جای سوال دارد كه چرا مسئولان به جای تلاش برای توسعه بستر فعالیت احزاب به حزب‌ستیزی می‌پردازند. اگر آقایان وامدار برخی تشكل‌ها و به دنبال ادای وام خود هستند این دلیلی برای زیر پا گذاشتن قانون اساسی نیست. از سوی دیگر راه تقویت نیروهای مسلح هم این روش‌ها نیست چرا كه حضور نیروهای مسلح در جناح‌بندی‌های سیاسی اولین ضربه را به خود آنان وارد می‌كند و شایسته آن است كه به وارد شدن این ضربه سنگین بر پیكره نیروهای مسلح راضی نشویم".

طی سالهای پس از انقلاب در ایران بحث‌‌‌های فراوانی بر سر تشکیل احزاب و مشکلات پیش روی آنها مطرح شده است. در دوره ریاست‌جمهوری محمد خاتمی، حزب مشارکت ایران اسلامی تاسیس شد و به همراه چند حزب دیگر توانست پیروزهای چشمگیری در انتخابات گوناگون به دست آورد. با این حال برخی منتقدان بر این باورند که احزابی همچون مشارکت و کارگزاران نتوانستند با بدنه اجتماعی مردم ارتباط مناسب داشته باشند و در برخی موارد تنها به عنوان ماشین انتخاباتی عمل می‌کردند که فاقد برنامه لازم و مشخص بود.

موانع قانونی تشکیل حزب هم از دیگر مولفه‌های شکل‌گیری احزاب مستقل و نیرومند در ایران است.

از شاخص ترين اظهار نظرها در باره احزاب و موانع شکل گيری آنها در ايران اظهارات اکبر هاشمی رفسنجانی است که در گفتگوی مفصل خود با روزنامه شرق پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری گذشته با اشاره به تلاش‌ها برای تاسیس حزب جمهوری اسلامی و عدم تمایل اولیه رهبر پیشین ایران به تشکیل این حزب به برخی تعارضات تحزب و نهاد ولایت فقیه اشاره کرد. او در آن مصاحبه گفت: "دموكراسى در كشور بدون حزب نهادينه نمى شود و در دنيا هم جايى نيست كه بدون حزب نهادينه شده باشد ... فکر مى كنم در نظام خودمان بايد تعريف جديدى از حزب ارائه دهيم. فعلاً در نظام ما با تعريفى كه الان در غرب است، اداره كردن حزب سخت است. چون در قانون اساسى سياست كلى با رهبرى است و رهبرى هم براى تصويب سياست هاى كلى با مجمع تشخيص مصلحت مشورت مى كند. حال آنکه اگر قرار باشد حزبى بيايد، بايد راهكار اجرايى سياست هاى كلى را بنويسد. بايد ببينيم چه مقدار از شخصيت هاى موثر كه براى خود ارزش قائل هستند، حاضرند كه در اين فضا وارد حزب شوند".

به نظر می رسد در فضايی که سياست رسمی جای اندکی برای چالش در مقابل ايده ها و برنامه های مصوب باقی گذاشته است فعاليت واقعی احزاب که بر پايه چنين چالش هايی شکل می گيرد امکان چندانی ندارد. به همين دليل تنها آن دسته از گروههای سياسی توان ابراز وجود دارند که با چنان سياستهايی سر چالش نداشته باشند. برای ساير گروهها هزينه چنين چالشهايی آنقدر زياد است که عملا قادر به فعاليت در عرصه سياست رسمی نخواهند بود. نظام سياسی بدون حزب از مشخصه های نظام سياسی ايران است.